انواع دلالت لفظی ادله احکام در فقه نظام

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، آیت الله محسن اراکی، دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ظهر امروز در سلسله مباحث کلیات اصول فقه نظام در مدرسه علمیه سلیمانیه به تبیین اصول فقه نظام پرداخت و با بیان این که در فقه نظام وقتی رفتار جمعی انجام می شود، اراده جمع اراده واحد است، گفت: در چنین جامعه ای امر، امر واحد و فرمانروا است که این اصل در جامعه دینی و غیر دینی ثابت نیست.

وی ادامه داد: عده ای با تبعیت از امر فرعون، سرنوشتشان با سرنوشت فرعون گره خورد چراکه پیشاپیش او حرکت می کردند و تابع او بودند همانطور که در جمع مومنان امامشان آنان را با خود همراه می کند.

دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان این که فقه نظام فقهی مرکب از فرمانروایان، حاکمان و محکومان است، گفت: این جمع از اراده واحد برخوردار است و میان حاکمیت و جامعه نوعی نفس واحد شکل گرفته است.

آیت الله اراکی در ادامه با بیان این که اصول فقه تکالیف اجتماعی کلان اثباتا و دلالتا عبارت از قواعدی است که دو جهت از جهات دلائل مبتنی بر حکم شرعی را اثبات می کند، تصریح کرد: یکی دلالت دلیل و دیگری دلیل بودن خود دلیل اثبات می شود که بر این اساس اصول فقه به شاخه هایی تقسیم می شود.

وی با بیان این که برای اثبات حکم شرعی باید در پی دلیل اولی بود که حکم شرع را اثبات می کند و مؤید بر عدم الدلیل نیست، خاطرنشان کرد: ما از این دلیل به عنوان ادله اولیه تعبیر می کنیم که اگر دستمان از دلیل کوتاه شد، شارع برای ما دلیل عند عدم الدلیل یا دلیل ثانوی می آورد که این از اصول امریه است.

دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی نوع پنجم مباحث اصولی را آنجایی دانست که دو دلیل با یکدیگر تعارض دارند و یادآور شد: اگر فرضا به این تعارض رسیدیم باید به دنبال دلیل و ادله تعارض باشیم.

آیت الله اراکی قسم اول اصول فقه نظام را قواعد دلالت مبتنی بر دلیل لفظی برای اثبات حکم شرعی دانست و اظهار کرد: دو دسته از قواعد اصولی مربوط به قواعد الدلاله در مسائل اصولی فقه نظام مطرح است که یا دلیل لفظی یا غیر لفظی دارد و محوریت کلام قواعد دلالت مرتبط با اصول فقه نظام است.

وی با بیان این که فاعل اقامه قسط در آیات قرآن ناس است، گفت: برخی از کسانی که در فهم آیات کم دقتی می کنند ناس را مردم می دانند در صورتی که ناس مجموعه ای مرکب از حاکم و کسانی است که از او تبعیت می کنند، بنابراین با شکل گیری جامعه بر اساس علم الاجتماع اسلامی انسان کلان و حاکم به وجود می آید.

دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان این که پس از شکل گیری جامعه مبتنی بر فقه نظام بر اساس روایات اهل سنت نباید با اهل امر نزاع کرد و این روایت متواتر است، تصریح کرد: دو میثاق در اینجا مطرح شده که میثاق نخست میثاق بر اطاعت است که خوب بشنوید و سخن خدا را درک کرده و سپس اطاعت کنید.

آیت الله اراکی در ادامه به تبیین انواع دلالت لفظی ادله احکام در فقه نظام پرداخت و با بیان این که دلائل لفظی می توانند حکمی از احکام فقه نظام را اثبات کند، اظهار کرد: فقه نظام فقه اهل بیت و حب خداست اما این حب خدا مکلفش انسان و جامعه است؛ نوع نخست فقه نظام ادله ای است که با موضوع حب، مکلفش انسان کلان یا جامعه است یعنی فاعل فعلی که حب به آن فعل تعلق گرفته مکلف کلان است.

وی میثاق دوم را میثاق یاری دانست و با بیان این که خداوند به اهلش وفا می کند، بیان کرد: این بیعت و میثاق که شکل گرفت، جامعه تابعون، عادلون، حامدون و آمران بالمعروف شکل می گیرد و با این دو پیمان جامعه مکلف به اقیموالقسط و برپایی قسط و عدل می شوند.

دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان این که سپس قوه عدل از آسمان نازل می شود و در چنین شرایطی هر فعلی همه اش کاشف از عدل است، یادآور شد: با نزول قوه عدل ترازوی اعمال بر اساس موازین الاشیا و موازین الاعمال گذاشته می شود و تکالیف انسان ها برای قسط و عدل در پیشگاه خداوند رحمان قرار می گیرد.

آیت الله اراکی با بیان این که در اینجا و در شرایط قسط و عدل دستور به امر استقامت داده می شود، اظهار کرد: استقامت به معنای ثبات قدم بر خط صحیح است یعنی تو و همه کسانی که با تو همراهند، عادل باشید؛ همچنین به جهت موضوع اجتماعی و جمعیتی همه انسانها محور این خطابند.

وی با بیان این که اینجا با قسط و عدل عمل مومنان بررسی می شود، یادآور شد: هر جامعه ای با دو خط ولایتی حرکت کرده و تکمیل می شود که یکی طولی و دیگری عرضی است؛ آنجایی که به خط ولایتی طولی تکمیل می شود، خط ولایت عرضی نیز بین آنان شکل می گیرد آنطور که می گوید بعضهم اولیاء بعض یعنی این ولایت عرضی منشعب و برگرفته از آن ولایت طولی است.  

دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان این که در تفسیر برخی از آیه های قران این چنین آمده که والد رسول الله و مومنان ما ولد و اولادند و این ولدیت منشأ اخوت است، خاطرنشان کرد: سر برادری و اخوه شدن مومنان جان گرفتن از پدر واحد است.  

آیت الله اراکی با بیان این که مومنان باید پیرو خط ولایت طولی بوده و تشکیل بعضهم اولیاء بعض در راستای خط ولایت عرضی است، تاکید کرد: در جامعه امروزی تکلیف جمعی است که تابع خط ولایت عرضی و طولی باشید، همچنین همچون تار و پود، ولایت عرضی و طولانی بافت واحد دارند آنچنان که ولایت عرضی متولد از ولایت طولی بوده و هیچگاه از آن جدا نیست، گاهی نیز در بسیاری از احکام مربوط به فقه نظام، حکمی مطرح است که مکلف آن نظام بوده و اگر قائل به جهاد ابتدایی شدیم باید بدانیم که مکلف جهاد ابتدایی مومنانند./201/864/ب1