بررسی نقش حیا در تربیت انسان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله آقامجتبی تهرانی در یکی از درس های اخلاق خود رذیله بی حیایی را مورد بررسی قرار می دهد و آن را ریشه تمامی گناهان می داند.

آنچه که می خوانید بخشی از سخنان این استاد اخلاق است:

مباحث اخلاقی بر محور قوای درونی انسانی، یعنی قوه شهوت، غضب و وهم مطرح می‎شود مباحث اخلاقی این‎طور هستند؛ علمای اخلاق، برای هر کدام از این قوا رذایل و فضایلی را می‎شمارند و وارد بحث آن می‎شوند مثلاً رذیله‎های قوه شهوت را شمارش می‎کنند، یا مثلاً راجع به خشم و غضب و رذایلش و مقابلاتش بحث می‎کنند یک رذیله را می‎گویند بعد ضدّ آن را که فضیلت است، بیان می‎کنند تا بحث می‎رسد به جایی که یک قوّه به تنهایی نقش ندارد، مثلاً جاهایی ممکن است از دو قوّه یا سه قوّه، یک رذیله پیش بیاید یعنی شهوت و غضب منشأ همان رذیله می‎شود، رذیله را موضوع بحث قرار داده و می‎گویند گاهی ممکن است ریشه این رذیله، شهوت باشد و گاهی ممکن است، غضب باشد اینها مقدّمه است برای این که به بحث‎مان برسیم.

در مباحث اخلاقی، رذیله‎ای تحت عنوان وقاحت مطرح است که من می‎خواهم توضیح دهم، گاهی در ارتباط با شهوت قرار می‎گیرد و منشأش شهوت است و گاهی منشأش غضب است؛ وقاحت از نظر لغت، به معنای بی‎شرمی است که ما هم این لفظ را در همین معنا استفاده می‎کنیم.

بحث ما حیا است نه بی حیایی ولی از آنجا که گاهی تعریف به ضد، مطلب را خوب تفهیم می‎کند مجبورم اوّل این رذیله را بگویم بعد سراغ آن فضیلت بروم؛ علما می‎گویند «یُعرَفُ الاشیاء بأضدادها» چون ضدّ او حیا است و من می‎خواهم بحث ضد را بکنم، خود ما هم در محاورات عرفی‎مان می‎گوییم فلانی خیلی بی‎حیا است و منظورمان همین وقاحت است یا می‎گوییم وقیح است یا بی‎حیا است.این یک بحث لغوی بود.

علمای اخلاق، وقتی وقاحت را از نظر اصطلاح تعریف می‎کنند، می‎گویند «وقاحت عبارت است از عدم مبالات نفس نسبت به ارتکاب محرّمات شرعیّه، قبایح عقلیّه و عرفیّه» عدم مبالات نفس از ارتکاب، به تعبیر ما یعنی پررویی؛ اگر انسان، کاری را که از دیدگاه عقل زشت است انجام دهد، و اصلاً هم به روی خود نیاورد و برایش اهمیت نداشته باشد، انسان پررو و بی‎حیایی است از نظر درونی، برای چنین کسی ذرّه‎ای ناراحتی ایجاد نمی‎شود.

قبایح عقلیّه در ارتباط با عقل عملی است، چون ادراک حُسن و قُبح مربوط به عقل عملی است؛محرّمات شرعیّه هم یعنی دستورات شرعی لذا منشأ این که یک نفر با این که می‎گوید من معتقد به معاد و نبوّت و همه اینها هستم، در عین حال گناهی می‎کند و از نظر درونی هم هیچ ناراحتی برایش ایجاد نمی‎شود، منشأ این عدم مبالات نفس، بی‎حیایی است؛ حالا چه شده که او بی‎حیا شده است، بحث مفصّلی است.

ممکن است برخی بخواهند اعمال وقیح خودشان را توجیه کنند، ولی شما فریب این چیزها را نخورید و بدانید که این کارها از عدم تعادل قوای نفسانی نشأت گرفته است؛ من اخیراً می‎شنوم که درباره کسی که فحاشی می‎کند، می‎گویند او ادبیّاتش خوب نیست، او دارد فحش می‎دهد و دیگران می‎گویند «چیز مهمّی نیست ادبیّاتش خوب نیست»! ما اخیراً داریم این حرف‎ها را می‎شنویم؛ یک نفر «آدم بی‎حیا و بی‎شرمی» است و حتی «آدم بی‎دینی» است، چون بسیاری از این بی‎شرمی‎ها خلاف شرع است، اما می‎گویند «مهم نیست، ادبیّاتش خوب نیست یا بدسلیقه است»!

حالا من روایاتی را می‎خوانم که فرمودند: «لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا حَيَاءَ لَهُ» کسی که حیا ندراد، ایمان ندارد؛ در روایتی پیغمبر می‎گوید «لا دینَ لِمَن لا حَیاءَ لَه» هرکس حیا ندارد، اصلاً دین ندارد بحث ما بحث تقریباً سلسله‎وار و علمی است من الآن در مورد بحث ریشه‎یابی حیا وارد شده‎ام که بسیاری از رذائل اخلاقی، به خاطر افراط قوای نفسانی است.

حالا من برایتان چند روایت می‎خوانم. یک؛ «القحة عنوان الشر»عنوان همه زشتی‎ها وقاحت و بی‎شرمی است؛ عنوان یعنی تیتر، یعنی اگر بخواهی برای شرور، یک تیتر بگذاری، آن بی‎حیایی است همه شرور زیرمجموعه بی‎حیایی است.

حالا روایت دیگری که خیلی روشن‎تر است، می‎فرماید «رأس كل شر القحة» سرآمد هر شری بی‎حیایی است؛ یک روایت از امام صادق(علیه‎السلام) است که می فرماید «الْوَقَاحَةُ صَدْرُ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ وَ الْكُفْرِ» سرآمد همه اینها بی‎حیایی است، یعنی سرآمد نفاق، شقاق و کفر این است.

روایات دو نوع است، یک دسته وقاحت را مطرح می‎کند، مثل این روایاتی که الآن خواندم و در مورد با خود وقاحت بود در یک دسته از روایات، ضدّش را مطرح می‎کنند و می‎گویند «لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا حَيَاءَ لَهُ» بی شرم ایمان ندارد این ضدّ وقاحت است.

 روایتی از پیغمبر اکرم است که فرمودند: «قال رسول‎الله(ص) الحیا هو الدین کلُّه» پیغمبر با این سخن، کار را تمام کرد اصلاً دین حیا است لذا آن روایتی که از امام صادق(علیه‎السلام) خواندم در باب وقاحت که فرمود: صدر نفاق و شقاق و کفر، بی‎حیایی است، همه با هم‎دیگر هم‎سو است؛ این بحث، بحث مفصّلی است که ان‎شاءالله اگر خدا توفیق عنایت کند بیش از سابق تذکّراتی هم داشته باشم.

 وقاحت و در مقابلش حیا، در تخریب و سازندگی انسان نقش اساسی دارد؛ اگر حیا نباشد، دست ما هم از انسانیّت خالی است و هم ازالهیّت نه انسان هستیم و نه متدیّن در دو رابطه من دارم مطرح می‎کنم، هم عقل عملی و هم بُعد معنوی از هر دو، دست خالی می‎شود./1324/ت۳۰۳/ی