کرامت بشری در قرآن موضوعی تشریفاتی نیست

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد آیت الله سید مصطفی محقق داماد عصر امروز در چهارمین نشست تازه های حقوقی با موضوع جایگاه اصل کرامت انسانی در اجتهاد شیعی که در دانشگاه علوم اسلامی رضوی برگزار شد گفت: مفسران در رابطه با آیه «و لقد کرمنا بنی ادم» سخنان متفاوتی را بیان کرده اند اما به یک پرسش پاسخ نداده اند و آن پرسش این است که آیا این آیه تنها در مقام یک خبر است و در مجموعه شریعت هیچ دخالتی را روا نمی دارد؟ و یا بر عکس نه تنها در مجموعه شریعت ورود می کند بلکه به ایجاد حق و تکلیف می پردازد؟

عضو فرهنگستان علوم با اشاره به اصل کرامت بشری در ذیل اصول پیش فقهی افزود: اصل کرامت بشری از اصول پیش فقهی ناشی می شود. این اصل مانند اصل عدالت برون فقهی است و در عرض قواعد فقهی همچون لاضرار نمی باشد تا بتوان آن را با دیگر قواعد تعارض داد. اصل کرامت بشری مقدم بر قواعد درون فقهی است و اگر حکم و نتیجه ای مغایر با کرامت بشری باشد آن حکم و نتیجه اشتباه است.

وی نظر مؤلف لمعه درباره وقف را حاوی نکاتی در تایید اصل رعایت کرامت بشری در استنباط احکام فقهی دانست و خاطر نشان کرد: مرحوم شهید در موضوع جواز یا حرمت وقف به غیر مسلمانان، آن را مطلقا جایز دانسته و برای اثبات نظر خود به آیه شریفه «لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ» تمسک جسته است. وی وقف به غیر مسلمانان را از مصادیق احسان برشمرده و آن را از مصادیق مودت ندانسته است.

آیت الله محقق داماد در ادامه شرح نظر مرحوم شهید گفت: از نظر مرحوم شهید دو نوع کافر حربی وجود دارد. دسته اول کافرانی هستند که به قتال با مسلمان برخاسته اند و دلیل جدال آنان دین نیست. اما دسته دوم علت جنگ شان علیه مسلمانان خود اسلام است. منظور قرآن از عدم مودت تنها با دسته دوم است و وقف نیز مودت نیست.

استاد و رئیس گروه حقوق دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به نظر مرحوم شهید درباره کرامت انسانی گفت: صفت رحمانیت خداوند اشاره به رحمت عامه او به همه مخلوقات دارد و احسان به مخلوقات حق است. مرحوم شهید معتقد است کرامت اختصاص به مومنین ندارد و جزء رحمت عام خداوند است. همچنین اینگونه نیست که این موضوع ربطی به زندگی شهروندی و اجتماعی بشر نداشته باشد.

وی نظر مرحوم آخوند خراسانی را نیز همانند نظر مرحوم شهید دانست و خاطر نشان کرد: مرحوم آخوند خراسانی با اشاره به آیات ۸ و ۹ سوره ممتحنه علی الخصوص جمله «إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِكُمْ» کافر حربی را به دو نوع مقاتل و غیر مقاتل تقسیم میکند و کافر حربی مقاتل را مشمول دستور خداوند در این آیات می داند.

آیت الله محقق داماد با بیان اینکه کرامت بشری بر محتوای فتوا اثر دارد و موضوعی تشریفاتی در قرآن نیست، گفت: آیات ۸ و ۹ سوره ممتحنه پاسخ به اتهاماتی است که علیه ادیان مختلف از جمله اسلام مبنی بر تقسیم جامعه و مردم به مومن و کافر، خودی و غیرخودی و به راه انداختن جنگ و نزاع بی پایان حول این تقسیم بندی ها زده می شود. حوزه ایمان و کفر مربوط به قلب است و این موضوع ربطی به حقوق شهروندی و اجتماعی ندارد. بلکه آنچه که مربوط به این حقوق است و اثر دارد مقاتله است.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به آیه ای از سوره حجرات مبنی بر ادعای ایمان آوردن اعراب و رد این ادعا توسط خداوند افزود: اعراب گفتند که ما ایمان آوردیم اما خداوند فرمود ایمان هنوز به قلب های شما وارد نشده است ولیکن بگویید اسلام آوردیم. نکته زیبای مبحث کرامت انسانی در حقوق شهروندی اینجا است که خداوند در ادامه می فرماید: «وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ» اگر خدا و رسول را اطاعت کنید چیزی از اعمال شما کم نمی شود. یعنی با اینکه ایمان نیاورده اید اما حقوق شهروندی شما محفوظ است و رعایت خواهد شد.

وی با اشاره به آیه شریفه «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» خاطر نشان کرد: خداوند در این آیه اعضای خانواده بشری را یک خانواده دانسته و آنان را دارای حقوق شهروندی و اجتماعی یکسان قلمداد کرده است. ایمان و کفر را خداوند خود می داند و جستجو برای یافتن کفر و ایمان منجر به ایجاد نهاد تکفیر خواهد شد.

آیت الله محقق داماد در پایان افزود: تکفیر جرم است و محروم کردن دیگری از حقوق شهروندی به دلیل کفر نیز جرم می باشد./861//۲۰۳/خ