گوهرهایی از کلمات نورانی امام رضا

به گزارش خبرگزاری رسا، یازدهم ذی القعده سالروز ولایت حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) هشتمین امام شیعیان است. در نوشتار زیر گوهرهایی از کلام نورانی این امام همام تقدیم خوانندگان گرامی می شود.

لایستَکمِلُ عَبدٌ حقیقهَ الایمانِ حَتَّی تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِی الدّینِ وَحُسنُ التَّقدیرِ فِی المَعیشَهِ، وَالصَّبرُ عَلَی الرَّزایا؛ هیچ بنده‌ای حقیقت ایمانش را کامل نمی‌کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین‌شناسی، تدبر نیکو در زندگی و شکیبایی در مصیبت‌ها و بلاها» {بحارالانوار، ج 78، ص 339، ح 1}
• « وَقِّرُوا کِبارَکُم وَارحَمُوا صِغارَکُم وَصِلُوا اَرحامَکُم؛ به بزرگترهایتان احترام بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و صله‌رحم نمایید.» {عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 265}
• « مَنْ کَانَ مِنَّا وَلَمْ یُطِعِ اللهَ فَلَیْسَ مِنَّا؛ هر کس خودش را با ما بداند و خدا را اطاعت نکند از ما نیست.» {سفینه البحار، ص 98}
• « اَلْاِمَامُ اَلْاَنِیسُ الرَّفِیقُ وَالْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَالْاَخُ الشَّقِیقُ؛ امام مونسی دلسوز، پدری مهربان و برادری همدل است.» {مسند الامام الرضا علیه‌السلام، ج 1، ص 69}
• « اِیَّاکُمْ وَالْحِرْصَ وَالْحَسَدَ فَاِنَّهُما اَهْلَکَا الْاُمَمَ السَّالِفَهَ؛ از حرص و حسد بپرهیزید زیرا این دو امت‌های گذشته را نابود کرده است.» {بحارالانوار، ج 75، ص 346}
• « یَا اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوااللهَ فِی نِعَمِ اللهِ عَلَیْکُمْ فَلاتُنْفِرُوهَا عَنْکُمْ بِمَعَاصِیهِ؛ ای مردم تقوا را درباره‌ی نعمت‌های الهی را رعایت کنید و نعمت‌ها را به گناه و معصیت از خود مرانید.» {عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 169}

ولادت:
حضرت امام رضا علیه‌السلام شب جمعه یازدهم ذی‌القعده در سال 148 هجری در مدینه طیّبه به دنیا آمد، پدر بزرگوار آن حضرت امام هفتم موسی بن جعفر علیه‌السلام بود و مادر آن حضرت خانمی بود به نام امّ البنین یا تکتم یا نجمه که هر سه اسم در تاریخ آمده است.
این بانوی بزرگوار زنی با فضیلت بود که خدا او را شایسته همسری حضرت امام موسی بن جعفر علیه‌السلام و مادری امام رضا علیه‌السلام قرار داده بود.
مرحوم علاّمه مجلسی رحمه الله در جلد 49/7 بحارالانوار نقل می‌کند که نجمه مادر حضرت رضا علیه‌السلام کنیزی بود که حمیده مادر حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام او را خرید، حمیده می‌گوید: حضرت رسول‌الله (صلی‌الله علیه وآله) را در خواب دیدم که به من فرمود: ای حمیده، این نجمه برای فرزند تو موسی است، که به زودی بهترین اهل زمین از او به دنیا خواهد آمد، پس من نجمه را به موسی بن جعفر بخشیدم، وقتی‌که رضا به دنیا آمد نجمه را طاهره نام نهاد، و این خانم بزرگوار اسامی مختلفی داشت که از آنهاست: نجمه، سکن، سمان و تکتم.
مرحوم مجلسی نقل می کند که حضرت رضا علیه‌السلام در دوران شیرخوارگی کودکی درشت بود، و از این جهت زیاد شیر می‌خورد، حضرت نجمه گفت: برای شیر دادن به این بچه مرضعه ای بگیرید تا به من کمک کند، از او پرسیدند: آیا شیر تو کم شده؟ گفت: نه لکن من ذکر و نماز و تسبیحی داشتم که از زمان تولّد این کودک کمتر می‌توانم به آنها برسم.
مرحوم مجلسی در مجلّد 49/9 بحار الانوار نقل می کند از خانمی که می گوید: شنیدم از نجمه که می فرمود: وقتی به فرزندم علی باردار شدم سنگینی حمل را احساس نمی کردم، و وقتی در خواب بودم از داخل شکم خود صدای تسبیح و تهلیل و تمجید خداوند را می شنیدم، و این باعث خوف و هراس من شده بود، وقتی که بیدار می شدم صدایی نمی شنیدم، زمانی که رضا به دنیا آمد دست خود را بر زمین گذاشت و سر به اسمان بلند کرد، و لبهای مبارک خود را حرکت می داد، گویا حرف می زد، در این هنگام پدر او موسی بن جعفر (علیه السلام) بر من وارد شد و فرمود: مبارک باد بر تو ای نجمه لطف و کرامت پروردگارت، و سپس فرزندم علی را در پارچه ای سفید پوشاند و در گوش راست او اذان، و در گوش چپ او اقامه گفت، پس از آن آب فرات خواست و کام او را با آب فرات باز کرد و بعد او را به من برگرداند و فرمود: او را بگیر که او بقّیه الله در زمین خدا است.
اسامی و القاب
نام آن حضرت «علی» بود که این نام در میان دودمان رسول خدا محبوب ترین نام بود، و نشانه آن نامیدن حضرت امام حسین علیه السلام چند تن از فرزندان خویش را به این نام است.
کنیه آن حضرت أبوالحسن، و أبوعلی بود.
بعض القاب آن بزرگوار عبارت است از: سراج الله، نور الهدی، قرّه عین المؤمنین، رضا، رضیّ، فاضل، صابر، وفیّ، صدیق. که معانی این القاب عبارت است از: چراغ پروردگار، نور هدایت و راهنمایی، نور چشم مؤمنان، راضی به رضای خداوند، بخشنده، بردبار، با وفا، دوست. و همچنین پیامبر خدا(ص) او را عالِم آل محمّد(ص) نامید.
فضائل و مناقب امام رضا(علیه السلام)
الف: محروم مجلسی از کتاب عیون اخبار الرضا(علیه السلام) نوشته مرحوم صدوق نقل می کند که: حضرت رضا علیه السلام همیشه تابستان ها بر روی حصیر می نشست، و زمستان بر روی پلاس «گلیم» و لباس تن آن حضرت لباس درشت و نا مرغوب بود، مگر زمانی که با مردم ملاقات داشت که در آن هنگام با لباس مرغوب نزد آنان می آمد. (بحار الانوار 49 / 89)
ب: و هم ایشان نقل می کند از شخصی به نام ابراهیم بن عبّاس که می گوید: هرگز ندیدم از امام رضا علیه السلام چیزی را بپرسند که آن حضرت نداند، و عالم تر از او نسبت به زمان خودش ندیدم، و مأمون همواره آن حضرت را با سؤال های مختلف امتحان می کرد و آن بزرگوار جواب می فرمود، در عین اینکه جوابهای آن حضرت برگرفته از قرآن بود، قرآن را در هر سه روز یک بار ختم می کرد، و می فرمود: اگر بخواهم کمتر از سه روز یک ختم قرآن بخوانم می توانم. لکن به هیچ آیه ای مرور نمی کنم مگر آنکه در آن فکر می کنم و اینکه چه وقت و درباره چه چیز نازل شده است. لذا قرآن را در سه روز ختم می کنم. (بحار الانوار 49 / 90)
و در همین کتاب از شخص فوق الذکر نقل فرموده که: هرگز ندیدم حضرت رضا علیه السلام کسی را با سخن خویش بیازارد و ندیدم هرگز سخن کسی را قطع کند، ومی گذاشت تا حرف او تمام شود، هرگز حاجت کسی را در صورتی که قدرت برآوردن آن را داشت رد نمی کرد، هرگز نزد کسی پای خود را دراز نمی کرد، و تکیه هم نمی زد، و هرگز ندیدم سخن درشتی به خادمان خود بگوید، هرگز ندیدم که آب دهان بر زمین بیاندازد. و همین طور ندیدم که با صدای قهقهه بخندد بلکه تبسم می کرد.
زمانی که به اندرون خانه می رفت و سفره می انداختند تمام خدمتگزاران حتی دربان را بر آن می نشانید. آن حضرت شبها را بیشتر بیدار بود و کمتر می خوابید. بیشتر شبها را تا صبح بیدار بود، روزه بسیار می گرفت، هرگز سه روز روزه در ماه از آن حضرت ترک نمی شد، آن حضرت در پنهانی نیکی و تصدق بر فقرا بسیار داشت، و بیشتر آن در شبهای تاریک بود، بنابر این هر کس ادّعا کند که مانند او را در فضل دیده است او را راستگو مپندارید.
ج، و مرحوم کلینی در کافی 4 / 23 نقل می کند که شخصی از اهل بلخ که در سفر حضرت رضا (علیه السلام) از مدینه به خراسان همراه آن بزرگوار بوده می گوید: روزی در بین راه سفره غذا گستردند، آن بزرگوار تمام خادمان و غلامان از سفید و سیاه را بر سر سفره جمع کرد، من گفتم: فدای شما شوم، بهتر بود که برای اینان سفره ای جداگانه می انداختند! آن حضرت فرمود: تند مرو، همانا خدای ما یکی است، مادر و پدر همه یکی است، و پاداش به اعمال است.
د: و نیز مرحوم کلینی در کافی 6 / 283 نقل فرموده است از شخصی که: شبی فردی بر آن حضرت میهمان شد، آن بزرگوار و میهمان نشسته بودند و صحبت می کردند، در این حال چراغ خراب شد، آن شخص خواست چراغ را اصلاح کند، آن بزرگوار نگذاشتند و خود اقدام به اصلاح چراغ فرمودند و گفتند: ما خانواده ای هستیم که مهمان را به کار نمی گیریم.

برگی از سبک زندگی امام هشتم علیه السلام
از ابراهیم بن عباس نقل شده است که گفت: «هیچ کس را فاضل تر از ابوالحسن رضا علیه‌السلام ندیده و نشنیده ام. از او چیزهایی دیده ام که از هیچ کس ندیدم: هرگز ندیدم با سخن گفتن به کسی جفا کند؛ ندیدم کلام کسی را قطع کند تا خود آن شخص از گفتن فارغ شود؛ هیچ‌گاه حاجتی را که می توانست برآورده سازد، رد نمی کرد؛ هرگز پاهایش را پیش روی کسی که نشسته بود دراز نمی کرد؛ ندیدم به یکی از دوستان یا خادمانش دشنام دهد؛ هرگز ندیدم در خنده اش قهقهه بزند بلکه خنده او تبسم بود؛ چنان بود که اگر تنها بود و غذا برایش می آوردند، غلامان و خدمتگزاران و حتی دربان و نگهبان را بر سفره خویش می نشانید و با آن‌ها غذا می خورد؛ شب‌ها کم می خوابید و بسیار روزه می گرفت؛ سه روز، روزه در هر ماه را از دست نمی داد و می فرمود: این سه روز برابر با روزه یک عمر است؛ بسیار صدقه پنهانی می داد».
ایشان از عابدترین مردم در زمان خود و بالاترین آن‌ها در پارسایی و تقوی بود، تا جایی که دشمنان آن حضرت هم بدان معترف بودند و نمی‌توانستند آن را انکار کنند.
آثار منسوب به امام رضا (علیه السلام)، عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله)
نوشتار‌های اصلی:عیون اخبار الرضا و رساله ذهبیه
برخی از نویسندگان، از امام رضا(ع) به جز احادیث و اخباری که از آن حضرت نقل کرده‌اند و یا پاسخ کسانی که برای فهم مسائل علوم و معارف به آن بزرگوار مراجعه کرده‌اند (مثلاً کتاب عیون اخبار الرضا بسیاری از این مسائل را نقل کرده است.)، تألیفاتی نیز ذکر کرده‌اند که صحت انتساب آنها نیازمند ادله کافی است و استناد برخی از آنها قابل اثبات نیست.
از جمله این تألیفات کتاب «الفقه الرضوی‌« است که محققین از علماء، نپذیرفته‌اند که این کتاب نوشته امام رضا(ع) باشد. {فضل الله، ۱۳۷۷، ص۱۸۷}
اثر دیگری که به امام رضا(ع) نسبت داده شده است، «رساله ذهبیه‌« در پزشکی است. گفته شده است که امام این رساله را در حدود سال ۲۰۱ ه‍.ق. برای مأمون فرستاد و مأمون برای نشان دادن اهمیت آن دستور می‌دهد که با طلا نوشته و پس از آن در خزانه دارالحکمه نگهداری شود و به همین مناسبت است که آن را رساله ذهبیه نامیده‌اند. بسیاری از علماء بر این رساله شرح نوشته‌اند. {فضل الله، ۱۳۷۷، صص۱۹۱-۱۹۶}
از دیگر آثار نسبت داده شده به امام رضا(ع)، «صحیفه الرضا»‌ در فقه است که انتساب آن به حضرت در نزد علماء ثابت نشده است. {فضل الله، ۱۳۷۷، ص۱۹۶}
کتاب دیگری که به امام رضا(ع) نسبت داده شده است، کتاب «محض الاسلام و شرایع الدین» است که ظاهراً اطمینانی به صدور این کتاب از امام نیست. {فضل الله، ۱۳۷۷، ص۱۹۷-۱۹۸}

/۱۳۲۴/د۱۰۳/ج