وابستگی های بیرونی، مدرک گرایی و حفظ محوری سه آسیب نظام آموزشی حوزه
دکتر سید علیرضا واسعی دانش آموخته حوزه علمیه و رییس پژوهشکده اسلام تمدنی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با اشاره به ایام ابتدایی سال تحصیلی جدید حوزه های علمیه به بیان نکاتی در باب نظام آموزشی حوزه پرداخت و اظهار داشت: نظام آموزشی حوزه که حاصل تجربه بومی شریعت مدارانه و تعهد محور بود، چند ویژگی مهم داشت که سوگمندانه امروز تا حد بالایی در حال تغییر بنیادی است و ضرورت دارد متصدیان امر به آن بیاندیشند.
وی افزود: اول آن که بر اساس اختیار آزادانه طلبه استواری داشت؛ چه در انتخاب استاد، چه در برنامه زمانی و چه در انتخاب محل و هم دوره ای ها، این ویژگی به استاد و طلبه فرصت گفت‌وگو و تعامل علمی تر و انسانی تر می داد، البته این خصوصیت بدون آفت نبود چون افراد نا آشنا یا با دغدغه کم تر چه بسا دچار وقت کشی های بی ثمر می شدند، ولی در مجموع امتیاز درخوری بود و علم ورزی را به مثابه زندگی نشان می داد.
واسعی با بیان این که نظام آموزشی حوزه قدیم بر فهم و دانایی استواری داشت نه حفظ و آگاهی، تصریح کرد: این وجه امتیازی در تعلیم و تعلم به شمار می آید چراکه فهم و دانایی امری ماندگار و شخصیت ساز است، در حالی که حفظ و آگاهی صرفا زمینه رسیدن به امور ظاهری مثل مدرک یا مقام را فراهم می کند.
وی اضافه کرد: متن محوری، مباحثه گری و گفت‌وگوهای آزاد، کلنجار رفتن با مباحث از زمینه های رسیدن به دانایی و فهم اند، در حالی که برای حفظ، خلوت و مرور و تکرار صوری کفایت می کند. متاسفانه امروزه این امتیاز نیز به شدت کمرنگ، بلکه بی رنگ شده است و حوزویان هم چون دیگر آموزندگان دغدغه مدرک و رتبه یافته اند که قطعا آسیب غیر قابل جبرانی خواهد بود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سومین ویژگی نظام آموزشی حوزه قدیم را استقلال آن از نظارت برون حوزوی و مدیریت حاکمان یا سیاست مداران دانست و تأکید کرد: حوزویان با مدیریت بالاترین مقام علمی که البته از نظر دینی نیز از جایگاه برتر بهره داشت، تمشیت می شد و این امر موجب می شد برنامه ریزی های آموزشی معطوف به درک و دریافت ضرورت های دینی، یعنی همان چیزهایی باشد که از نهاد حوزه انتظار می رود.
وی افزود: این مطلب در حالی است که اکنون با نظارت بیرونی و القای مدیریت غیرحوزوی، به ویژه با غلبه وجه ناپایدار و متزلزل سیاسی پیش می رود، البته پوشیده نیست که حوزه باید به نیازهای روزآمد یا به تعبیر حوزوی، مسایل مستحدثه بپردازد و ناظر به پرسش های نوپدید بکوشد، اما نباید از مسیر تخصصی و متوقع خود خارج شود.
وی با بیان این که چهارمین ویژگی حوزه ارتباط تنگاتنگ میان آموزش و عواطف انسانی و به بیان دیگر ابتنای آموزش بر پایه های انسانی بود، خاطرنشان کرد: در نظام آموزشی نوین، روابط معلم و دانش آموز و نیز فضای آموزشی، ماشینی و مکانیکی است، در حالی که حوزه از آن مبرا بود.
رییس پژوهشکده اسلام تمدنی عنوان کرد: در گذشته استاد همچون پدری مهربان و نگران فرزند به تعلیم می پرداخت، درد و نیاز طلبه را جدای از درد خود نمی دانست، همین امر موجب می شد تا فضای انسانی عمیق تر شده و بالتبع علاقه به تحصیل افزون ترشود.
وی تأکید کرد: این ویژگی ها نه آسان به دست آمده، نه کم ارزش بود، اما هم اکنون آن چه پیش آمده، مایه نگرانی است؛ وابستگی های بیرونی حوزه، مدرک گرایی رو به گسترش، نظارت مستمر و محدود کننده غیر لازم و بازدارنده، رتبه بندی های صوری، مرزهای زمانی، سنی و مدرک پایه، و از همه مهمتر حاکمیت رفتار ماشینی و خشک برروابط استاد و شاگرد موجب شده تا بروندادهای حوزه هم چون فارغ التحصیلان دیگر مراکز آموزشی با درجه بندی های صوری شناسایی شوند، نه دانش دینی یا ویژگی های متعالی اخلاقی.
واسعی با بیان این که آن چه به عنوان نظام حوزوی آزموده شمرده می شد، بی اشکال نیست و بایسته نقد جدی است، خاطرنشان ساخت: به ویژه متون پیچیده، ناآشنایی دسته ای از اساتید به روش های تعلیم و برقراری ارتباط و بی نظمی های احتمالی، اما در عین حال بر نظام آموزشی دانشگاهی و فرهنگی برتری مشهودی داشت، به همین دلیل آن چه از حوزه بیرون می آمد بیش از آن که به منافع و درآمد بیندیشد، به اصلاح جامعه و سامان دهی آن فکر می کرد، امید آن که از تجربه زیسته درس بیاموزیم و حوزه را از درافتادن در بی راهه های غیرمفید نجات دهیم./1330/ت۳۰۲/ج