در دوران انقلاب عذری برای کوتاهی و تنبلی وجود ندارد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی  امام خمینی(ره) در همایش " حوزه علمیه، پژوهش دستاوردها و ظرفیت‌ها " که امروز در تالار همایش مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد، با اشاره به آیه 31 سوره بقره اظهار داشت: شاید بزرگترین ویژگی انسان مسأله علم باشد، حتی اگر منحصرا علم نباشد، اما کلید این ویژگی‌ها و صفات علم است.

روند حصول و تنوع اعتباری علم در زندگی انسان

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به روند حصول، تنوع اعتباری و ضرورت علم در زندگی انسان بیان کرد: خود این مطالب موضوعاتی است که می‌تواند سبب تشکیل یک رشته علمی شود که علم چگونه حاصل می‌شود، چند نوع است، آیا ارزش‌های علم مساوی است یا خیر و اگر مساوی نیستند، کدام علم اولویت دارد.

وی با بیان این‌که ما مسلماتی داریم که محتاج به بحث نمی‌دانیم، گفت: یک بخش از علوم که از ضروری‌ترین علوم بوده و به بشر داده شده، علومی است که از راه وحی حاصل می‌شود و بهترین نمونه آن قرآن کریم است، حداقل در میان مسلمانان کسی نسبت به این مسأله شک ندارد.

آیت الله مصباح یزدی اضافه کرد: علم پدیده‌ای نیست که از ابتدای خلقت، با تمام مصادیق و جزئیات آن به صورت یکجا به حضرت آدم افاضه شود، بنده چنین احتمالی نمی‌دهم که حضرت آدم تمام مسائل علمی کنونی که بعد از هزاران سال در علوم مختلف فقه و اصول، فلسفه، الهی، حقوق و ریاضیات است را به صورت یکجا و با تفاسیر آن به صورت آگاهانه دریافت کرده باشد، هرچند ممکن است ریشه‌ها و کلیدهای اصلی آن افاضه شده باشد، اساسا موضوعات آن قابل تصور نبوده است.

وی افزود: طبق ظاهر انچه که ظن قوی قریب به یقین است، تدریجی بودن تحقق علوم است، تاریخ هم تا زمان‌های نزدیک به ما تا جایی که منابع و مأخذ معتبری در دسترس است، تدریجی بودن وسعت و تکامل علوم را نشان می‌دهد.

نوسانات علوم تابع مسائل اجتماعی است

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: حال این‌که تحقق علوم گاهی نوسان داشته و ضعف پیدا می‌کرده یا حتی تنزل هم داشته، مسأله دیگری بوده و تابع مسائل اجتماعی خاصی است، اما این‌که وسعت علوم، کثرت مسائل و تکامل آن آگاهانه طرح شود، سراغ نداریم و نشنیده‌ایم که کسی هم چنین ادعایی داشته است، در نتیجه علم یک تکامل کمی دارد که در طول زمان، کثرت کمی مسائل علوم پیدا می‌کند و دیگر به لحاظ عمق مسائل است که ممکن است یک مسأله در قالب یک گزاره مطرح شود، اما عمق فهم و ادخال جواب و اطمینان به صحت آن مراتبی دارد، گاهی هم معلوم می‌شود که پاسخ‌های برخی از بزرگان در طول تاریخ، اشتباه بوده است، بنابراین ما یک رشد کمی و یک رشد کیفی به لحاظ اتقان و عمق داریم.

وی افزود: با توجه به این مقدمات اگر جامعه‌ای در حالی است که به لحاظ کمی رشد کرده و هر روز مسائل علمی جدیدی در آن مطرح می‌شود و کسانی درصدد یافتن پاسخ‌های علمی برای آن مسائل هستند، یا همان مسائل گذشته، تدریجا عمق بیشتری پیدا کرده و جواب‌های متقن تر و عمیق‌تری پیدا کند، نشان دهنده پیشرفت و تولید علوم در آن جامعه است.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: اگر کمیت مسأله تقریبا ثابت باشد به طوری که اگر علمی 700 مساله داشته باشد، بعد از گذشت یک قرن، یک مسأله هم به آن اضافه نشود و جواب‌های داده شده به آن نیز تغییر پیدا نکند و تنها رنگ و لعاب آن تغییر کند، این علم در حال توقف و رکود است و اگر عکس این مسأله جریان داشته باشد که مصیبت است.

وی با اشاره به تولید علم در جامعه اسلامی بیان کرد: به این مسأله که برای هر علمی، مسائلی تولید یا کشف و درباره آن تحقیق کرده و راه تحقیق آن علم را پیدا کنیم، از لحاظ کمیت بر تعداد مسائل آن بیفزاییم و از لحاظ کیفیت جواب‌های عمیق تری برای آن بیابیم، تولید علم گفته می‌شود.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه به روند تولید علم اشاره و مطرح کرد: در روش تولید علم بایستی کسانی با استعداد ذاتی، شرایط فردی، خانوادگی و محیطی پیدا شوند و جامعه هم این افراد را تشویق به تولید علم کنند، در غیر این صورت تولید علم و جامعه علمی در یک جامعه یا دچار رکود می‌شود یا تنزل.

شاخصه‌های علم در حال رشد و پیشرفت

وی بیان کرد: پژوهش یعنی کسانی مسائلی را که تاکنون وجود نداشته است با روش‌های جدیدی برای تحقیق، جواب‌هایی برای آن مسائل یا حتی راه عمق فکری بخشیدن به آن مسائل را پیدا کنند، چنین علمی در در حال رشد است و اسم این کار پژوهش است، نتیجه آن تولید علم می‌شود به این وسیله انسان و انسان بودن کامل‌تر می‌شود.

وی ادامه داد: اگر عنصر موجب برتری انسان که علم است، رشد نکند، دچار رکود شده و در صورت تنزل، موجب تنزل انسانیت خواهد شد.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به وضعیت علمی جامعه ایران و دنیا در گذشته و حال گفت: در همین معلومات اطمینان بخشی که در تاریخ به دست ما رسیده یا خود مشاهده کرده‌ایم، حدس ما این است که تاریخ ما نوسان داشته است، به طوری که در مواقعی ایرانیان بین مسلمانان برجسته و سرشناس بوده‌اند.

آیت الله مصباح یزدی با اشاره به روایتی از پیامبر اکرم(ص) در رابطه با دستیابی ایرانیان به سایر علوم در سراسر دنیا افزود: از مجموع اطلاعات این طور نتیجه می‌گیریم که در صدر اسلام درصد علمای ایرانی بین اقوام بیشتر از سایر اقوام بوده است، اما بعد مدتی، بربرها و قوم نیمه وحشی آن زمان میدان دار علم نه تنها در مسائل علوم تجربی بلکه در بسیاری از علوم انتزاعی، فلسفی و عقلی در دنیا شدند و همین مسلمانان و حتی‌ ایرانی‌ها دست گدایی به سوی همین بربرها دراز کردند.

وی با اشاره سخنی از شهید آیت الله بهشتی بیان کرد: ایشان می‌گفت که «من می‌بینم که طولی نمی‌کشد که ما برای تحقیقات قرآنی احتیاج به پژوهش‌های اروپاییان پیدا می‌کنیم» ایشان آدم گزافه گویی نبوده و بی جهت مطلبی را نگفته و غلو نمی‌کردند، هدف و قصد ایشان تقویت و احیای احساس مسؤولیت در ما بود که جدی‌تر کار شود.

استاد برجسته حوزه علمیه مطرح کرد: بربرها میراث گذشتگان را آموخته و مهمترین کار آنها طرح مسائل جدید بود، همانطور که گفته شد یکی از زمینه‌های رشد علم طرح مسائل جدید است، مسائل بسیار زیادی در دوران میانه‌ای طرح شد که سابقه نداشته و سؤال آن برای بشر مطرح نبود و بعد هم زحماتی کشیدند که قابل تقدیر است، به طوری که معروف است سه نسل از محققین آنها زحمت کشیدند تا الفبای خط میخی را کشف کردند، حال آیا ما حوصله یاد گرفتن این زحمات را داریم.

وی بیان کرد: یکی از دانشمندان غربی برای فهم سخنان ارسطو به یونان رفته و دو سال از عمر خود را در جهت آموختن ادبیات یونان گذرانده بود تا نسبت به منظور ارسطو اطمینان حاصل کند، حال سؤال این است که ما برای کتاب مقدس قرآن این کار را کرده‌ایم.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: این‌که صحبت‌های ارسطو فهمیده نشود، مشکلی به وجود نخواهد آمد، اما اگر قرآن را نفهمیم، دچار خسران و ضرر جبران ناپذیری شده‌ایم.

عدم فهم قرآن سبب محرومیت از نعمت‌های موجود می‌شود

وی مطرح کرد: آسیب شناسی چنین تحقیقاتی این است که در صورت عدم فهم مسائل قرآن ممکن است حتی باعث محرومیت از نعمت‌های موجود شود، خداوند هزار و چهارصد سال پیش این دین را فرستاده است و بعد از این مدت طولانی هنوز نسبت به فهم درست آن اهتمام نداریم.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)  با بیان این‌که نتیجه قطعی این است که نسبت به پژوهش قصورهایی داریم، گفت: اگر منظور از کتاب مبین لوح محفوظ باشد، قرآن هم یکی از مظاهر آن لوح محفوظ است، اگر نسبت به فهم درست آن همت نکنیم، نزد خداوند متعال چه عذری می‌توان داشت، تصور این است که این قصور را همه ما قبول داشته باشیم و ان شاءالله تقصیر نباشد.

وی با اشاره به شرایط محدودیت‌ و سخت زمان طاغوت خاطرنشان کرد: حدود پنجاه تا شصت سال پیش شرایطی در جامعه حکم فرما بود که ممکن بود عذری محسوب شود، همچون برخوردهای دستگاه حکومت با روحانیت، علم و دین اسلام به عنوان یک امر کهن، قدیمی و کهنه‌پرستی و سلب امکانات موجود مانند تصرف موقوفات توسط حکومت وقت، به طوری که یک مدرسه طلبگی در یزد در زمان پهلوی به بیمارستان زنان تبدیل شد.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: خداوند یکی از بندگان خالص خود را برانگیخت و او را از راه‌هایی که خود می‌داند و به عقل ما نمی‌رسد، مورد عنایت قرار داد و حاصل آن امر عظیمی شد که یک نفر در دنیا کاری در جهان انجام داد که برای کسی باورمند نبود، زندان، تبعید و حصر سر سوزنی از اخلاص او کم نکرد، خداوند هم درجه‌ و مزدی به ایشان داد که تا روز قیامت پرچم احیای علم و دین به نام این عالم بزرگ ثبت شود.

محدودیت‌های زمان طاغوت و امکانات گسترده امروز

وی با اشاره به محدودیت‌های استفاده طلاب و روحانیون از منابع خارجی خاطرنشان کرد: در اوایل که بیشتر شبهات مارکسیستی مطرح بود، برای فهم برخی از مطالب رندی که در دانشگاه‌ها در دسترس همه دانشجویان بود، امکان آشنایی محدودی از طلاب با کتاب‌های خارجی فراهم بود، به طوری که در حوزه قم با همه وسعت آن، افراد انگشت شماری توانایی استفاده از منابع خارجی مطرح و کتب زبان‌های خارجی را داشتند.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: نقل می‌کنند که آنچه شهید مطهری در کتاب اصول فلسفه نوشته‌اند، همه از کتب فارسی زبان بوده است، چراکه امکان رجوع به مطالب خارجی وجود نداشت، حضرت علامه طباطبایی می‌فرمودند اگر می‌شد زبان انگلیسی را در 6 ما فراگیرم، این کار را می‌کردم تا از منابع خارجی استفاده کنم.

وی ادامه داد: طولی نکشید از همین حوزه، برخی از دانشجویان ما مقالاتی به زبان خارجی نوشتند و پروفسورهای خارجی از جمله پروفسور آمریکایی از کار آنها تقدیر و تحسین کردند که یک دانشجوی ایرانی توانایی انجام این کار را دارند، این برکتی بود که سریعا و ظرف یک دهه برای حوزه قم پیدا شد و اکنون بعد از گذشت 4 دهه هرروز ثمرات و برکات تولید علم و کار پژوهش در حوزه بیشتر دیده می‌شود و و ظن قریب به یقین معادل هر کار علمی انجام شده، در نامه عمل امام راحل نیز ثبت می‌شود.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با تأکید بر این‌که امروز دیگر عذری برای تنبلی وجود ندارد، گفت: اگر در زمان قبل انقلاب می‌توانستیم عذری تراشیده و ارائه دهیم، مانند این‌که جایی ما را تحویل نمی‌گیرند و در دانشگاه راه نمی‌دهند و حقیقتا مانند امروز نبود که از شما برای یک ساعت تدریس خواهش کنند، اما امروز چه به لحاظ وسعت کمی علم و چه از جهت وسعت کیفی، ارائه راه‌های بهتر، روش‌های تحقیق متقن تر، جواب‌های قاطع‌تر به شبهات و وسوسه‌های شیطانی و فراهم شدن این همه امکانات عذری برای تنبلی ما وجود ندارد.

گزیده ای از خبر را می توانید در کلیپ صوتی زیر بشنوید.

/876/پ۲۰۱/ق