حکمرانی در قاب ۴۰ سالگی انقلاب

به گزارش خبرگزاری رسا، دومین کنفرانس حکمرانی و سیاست‌گذاری عمومی، هفته جاری آن هم در آستانه ۴۰ سالگی انقلاب در حالی برگزار شد که ظهور و تکامل سیال ارتباطات و عصر فناوری‌های نوظهور مفهوم حکمرانی را با پیچیدگی‌ها و سوالات جدیدی مواجه کرده است.

 

«حکمرانی داده‌ها»، «حکمرانی اینترنت» و «حکمرانی تنظیم‌گرانه» هر سه مفاهیم جدیدی هستند که ذیل مفهوم «حکمرانی» در حال بسط و توسعه هستند و در این یادداشت قصد پرداخت به آن‌ها را نداریم بلکه هدف و غرض اصلی پرداختن به مفهوم «حکمرانی خوب» است.

 

یکی از مباحث مهم و در عین حال جدید که از دهه ١٩٨٠ به بعد در ادبیات توسعه مطرح شده موضوع «حکمرانی خوب» است. بگذریم که حکومت و حکومت‌داری در اعماق فطرت انسانی و در فرامین الهی ریشه دارد. حکمرانی در لغت به معنای اداره و تنظیم امور و به رابطه میان شهروندان و حاکمان اطلاق می‌شود. در تعاریف رایج، موضوع محوری حکمرانی خوب، چگونگی دست یافتن به حکومتی است که بتواند زمینه‌ساز توسعه‌ای عادلانه و مردمسالار باشد. به عبارتی ماهیت حکمرانی با تسلط و اعمال قدرت تفاوت دارد و از نوعی «تنظیم‌گری» نشأت می‌گیرد.

 

یک مبنای رایج برای تعیین ویژگی‌های حکمرانی خوب شاخص‌های هشت‌گانه‌ای است که در برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) و بانک جهانی مطرح شده است. این شاخص‌ها به ترتیب عبارتند از:

 

۱- مشارکت، ۲- حاکمیت قانون، ۳ - شفافیت، ۴- مسؤولیت‌پذیری، ۵- اجماع‌سازی یا شکل‌گیری وفاق عمومی، ۶- عدالت و انصاف، ۷- کارآیی و اثربخشی و ۸- پاسخگویی.

 

همانگونه که پیداست اصول حکمرانی خوب کاملا با ارزش‌های دینی تطابق دارد و این اصول یا مفاهیم مشابه آن در قرآن و سنت مورد اشاره و تاکید قرار گرفته است. اهمیت حکمرانی خوب در اسلام موقعی روشن می‌شود که بدانیم حکمرانی در اسلام امری مقدس و الهی دیده شده که اتفاقا با سنت و امداد الهی نیز گره خورده است.

 

بر این اساس جمهوری اسلامی پدیده‌ای نوین و انقلابی است که با دیگر ساختار‌ها و روش‌های حکومتی دنیا متفاوت است. این نظام، ویژگی‌های خود را دارد. به عنوان مثال، دین و خداپرستی را پایه حاکمیت قرار داده، استقلال‌طلبی را یکی از ارکان خود تلقی کرده و بر آزادی و مردمسالاری دینی به عنوان قدرت حقیقی انسان‌ها برای شکل‌دهی حکومت‌ها و دولت‌ها تأکید کرده است.

 

امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی با احیای اصول اسلامی، دعوت و اتحاد ملل مسلمان و حمایت از مظلومان و هویت‌بخشی به واژگانی نظیر «مستضعف» در برابر «مستکبر»؛ «اسلام ناب محمدی» در برابر «اسلام آمریکایی»؛ «کوخ‌نشین» در مقابل «کاخ نشین»؛ «اتحاد مسلمین» در برابر «نظام دوقطبی» و «امتزاج دین و سیاست» در مقابل «سکولاریسم»؛ گفتمان و اندیشه اسلامی انقلاب را پایه‌گذاری کرد.

 

تمام این واژگان حول اسلام و اهداف اسلامی گرد می‌آمدند و هدف از اعلام و احیای این ارزش‌ها برای نیل به غایت اصلی اسلام، یعنی سعادت و کمال بشریت بود. از جمله ماهیت‌های اصلی تفکر بنیانگذار انقلاب اسلامی نفی ظلم‌پذیری، نفی سلطه‌گری و نفی سکوت و برخورد انفعالی در برابر ظالم است.

 

یکی از جنبه‌های مربوط به حکمرانی خوب که طی ۴۰ سال گذشته انقلاب اسلامی از آن ضربه خورده است، تلقیات مختلف حکمرانان ما در نحوه اداره و همچنین در کمبود دانش کافی و نداشتن چارچوب‌های ذهنی لازم است و با این شرایط تحقق حکمرانی خوب دچار خلل می‌شود. وقتی مسؤولان و کارگزاران بر سر مفاهیم با یکدیگر اختلاف نظر دارند کار پیش نمی‌رود و نبود یک فکر و یک آرمان مشترک مشکل‌ساز است.

 

قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ظرفیت رسیدن به الگوی حکمرانی خوب را دارد و نهاد‌های مختلف حاکمیتی بویژه دولت‌ها تلاش کرده‌اند به سوی تحقق این الگو حرکت کنند، اما برخی موانع ساختاری و اداری و همچنین تفاوت در تلقی و برداشت‌ها از آرمان‌ها و واقعیات موجود در کارگزاران حکومت، باعث شده حرکت به سمت حکمرانی مطلوب در تاریخ ۴۰ ساله انقلاب با افت و خیز‌هایی مواجه شود. در عصر جدید نیز الزامات و ضرورت‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تغییر کرده و شکل تازه‌ای از روابط بین دولت و ملت به وجود آمده است.

 

سخنان رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی در بیست و چهارم مهرماه ۱۳۹۱ در بحث تبیین فرآیند پنجگانه تحقق اهداف انقلاب اسلامی یک نقشه و مسیر منطقی را در جهت رشد و تکامل حکمرانی خوب ترسیم می‌کند.
بنا بر فرمایشات ایشان، مرحله اول این فرآیند پنجگانه، «انقلاب اسلامی» و مرحله دوم نیز «تشکیل نظام اسلامی» است که انقلاب اسلامی، هم‌اکنون از این ۲ مرحله عبور کرده است.

 

ایشان مرحله سوم تحقق اهداف انقلاب را «تشکیل دولت اسلامی» می‌دانند و انقلاب اسلامی هم‌اینک در این گام قرار دارد.

 

نظام اسلامى به چه معنی است؟ یعنى منبع تقنین و معیار و ملاک اجرا و ارکان تصمیم‏‌گیرى در کشور معلوم شد چیست؛ ارکان حکومت، قوه مجریه، قوه‏ مقننه، رهبرى، قوه‏‌قضائیه و دیگر ارکان چیده شد و قانون اساسى تمام این‌ها را تثبیت کرده و لذا پایه‏‌گذارى‏‌هاى اصولى انجام شده است.

 

قدم بعدى که از مراحل قبلی دشوارتر است، ایجاد دولت اسلامى است؛ دولت نه به معناى هیأت وزیران، بلکه مجموعه کارگزاران حکومت. به تعبیر روشن‌تر، تشکیل منش و روش دولتمردان به گونه اسلامى؛ ایشان تاکید می‌کنند البته دولت اسلامى کامل به معناى واقعى کلمه، در زمان انسان کامل تشکیل خواهد شد و انقلاب اسلامی قصد دارد خود را به حدنصاب نزدیک کند.

 

البته این نزدیکی و فتح قله‌های استقلال و پیشرفت بدون مزاحمت و مانع‌تراشی قدرت‌ها و تمامیت‌خواهان مستکبر نخواهد بود. انقلاب اسلامی ۴۰ ساله ایران را اگر به یک کوهنورد تشبیه کنیم، به مانند کوهنوردی است که ابتدا و میانه کوه را طی کرده و در حال صعود نهایی به قله است که اتفاقا مرحله‌ای سخت و نفسگیر است، لذا دشمن که می‌داند در صورت فتح قله، کوهنورد به بینش و تسلطی دست می‌یابد که دیگر حذف آن غیرممکن است، تمام تلاش خود را از به‌کارگیری عوامل نفوذی و کارشکنان داخلی تا فشار اقتصادی و رسانه‌ای خارجی به کار گرفته است تا انقلاب اسلامی را در گردنه سخت و نفسگیر منتهی به صعود زمینگیر کند، لذا شاهد اوج فشار و توان دشمن در زمینگیر کردن حرکت انقلاب در فتح قله استقلال و پیشرفت هستیم.

 

ما امیدواریم و ایمان داریم انقلاب اسلامی ایران با توکل بر خدا و صبر مردم و همت مسؤولان دلسوز و با هدایت رهبر فرزانه انقلاب به رغم اراده دشمنان داخلی و خارجی خود با ادامه مسیر پیشرفت و عزت، این آخرین گردنه‌های صعود و فتح را نیز پشت سر گذارده و به الگویی برتر و بی‌بدیل در حکمرانی خوب بدل خواهد شد؛ ان‌شاءالله. /۱۰۱/۹۶۹/م