بررسی وضعیت حقوقی توقیف نفتکش Grace

در این گزارش که معاونت تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی امروز چهارشنبه منتشر کرد، آمده است: پنجم جولای، نیروی دریایی بریتانیا با همکاری دولت محلی جبل‌الطارق که تحت الحمایه بریتانیا است، یک فروند سوپر نفتکشی که به ادعای دولت محلی جبل‌الطارق، نفت ایران را به مقصد سوریه حمل می‌کرد، توقیف کرد. علت این توقیف، تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه اعلام شد. این در حالی است که براساس کنوانسیون حقوق دریاها ۱۹۸۲، کشور ساحلی می‌تواند کشتی‌های کشور دیگر را به سبب تخلف از قوانین و مقررات داخلی و بین‌المللی در قلمروهای دریایی خود و یا دریای آزاد توقیف کند و در میان مواردی که به عنوان موارد مجاز برای توقیف کشتی خارجی در این کنوانسیون ذکر شده است، عنوان تحریم وجود ندارد، هرچند می‌توان تحریم‌های شورای امنیت را در زمره مقررات بین‌المللی تلقی کرد؛ اما این امر در خصوص تحریم‌های یک جانبه صادق نیست.

در حقیقت اتحادیه اروپا خارج از سیستم تحریم‌های شورای امنیت که برای همه کشورهای عضو سازمان ملل متحد الزام‌آور است، اقدام به وضع تحریم‌هایی یک جانبه علیه بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی سوریه کرده است. تحریم‌های یک جانبه اتحادیه اروپا جز برای کشورهای عضو این اتحادیه الزام‌آور نیست و براساس یک اصل کلی و مبنایی حقوق بین‌الملل، هیچ کشوری نمی‌تواند به اعمال فراسرزمینی قوانین و مقررات خود بپردازد. براساس همین استدلال پذیرفته شده در حقوق بین‌الملل و مبتنی بر اصل برابری دولت‌ها، اتحادیه اروپا نیز نمی‌تواند به اعمال فراسرزمینی قوانین خود بپردازد؛ بنابراین، ایران و همچنین پاناما به عنوان کشور صاحب پرچم با فرض صحت ادعای بریتانیا در خصوص مقصد نفتکش گریس، الزامی به رعایت قوانین تحریمی یک جانبه اتحادیه اروپا در قبال کشورهای ثالث ندارد و از اینرو اقدام به توقیف این نفتکش به این دلیل غیرقانونی و خلاف حقوق بین‌الملل است.

این گزارش، وضعیت حقوقی کشتی گریس را اینگونه تشریح می کند: کشتی گریس، چنانکه در گزارش‌ها آمده است، در مالکیت روسیه بوده و تحت پرچم پاناما، نفت ایران را حمل می‌کرده است. براساس حقوق بین‌الملل، آنچه تابعیت کشتی را مشخص می‌کند فارغ از مالکیت و محموله، صرفاً پرچمی است که کشتی تحت آن پرچم به دریانوردی می‌پردازد و در دریای آزاد کشتی تابع قوانین کشوری است که پرچم آن را برافراشته است.بنابراین ایران نمی‌تواند بر اساس حقوق دریایی، نسبت به اعمال صلاحیت و حمایت کنسولی نسبت به کشتی یادشده هیچ اقدامی کند و تنها کشور پاناما از چنین حقی برخوردار است.

چرا پرچم پاناما؟

مهمترین دلیلی که کشتی‌ها تحت پرچم پاناما به دریانوردی می‌پردازند، قوانین آسان این کشور است که سطح استانداردها و قوانین کنترلی و ایمنی بسیار ساده‌تری نسبت به کشورهای دیگر دارد، همچنین در این کشور قوانینی وجود ندارد که استفاده از پرچم را منوط به پذیرش تابعیت کشور صاحب پرچم توسط تعداد مشخصی از ملوان‌های کشتی کند و در مواردی مانند وضعیت ایران که کشتیرانی آن تحریم است، از توقیف کشتی‌ها به سبب تحریم کشوری که صاحب واقعی کشتی است، جلوگیری می‌کند.

آزاد کردن کشتی

در کنوانسیون حقوق دریاها ۱۹۸۲، امکان درخواست آزادی سریع کشتی و خدمه آن توسط کشور صاحب پرچم پیش‌بینی شده، هرچند تعریفی از مفهوم آزادی سریع ارایه نشده است. اما در کنوانسیون ذکر شده است که چنانچه بازرسی کشتی تجاری نشان دهد که از قوانین و مقررات لازم‌الاجرا تخلفی صورت گرفته است، کشتی با رعایت تشریفات متعارف، پس از سپردن وثیقه یا ضمانت‌های مالی دیگر بلافاصله آزاد خواهد شد. با توجه به مفهوم مخالف این ماده، باید گفت چنانچه تخلفی رخ نداده باشد، با درخواست کشور صاحب پرچم، بلافاصله باید کشتی بدون هیچ وثیقه‌ای آزاد شود و چنانکه در بخش نخست گفته شد، نمی‌توان گفت کشتی از مقررات لازم‌الاجرا تخلف کرده است چرا که مقررات تحریمی اتحادیه اروپا برای آن الزام‌آور نبوده است.

راهکار حقوقی

تنها راهکار حقوقی برای مقابله با توقیف کشتی گریس، شکایت به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت تحت عنوان کلی تنش‌زایی و بحران‌آفرینی بریتانیا با توقیف محموله نفت ایران، براساس مواد ۳۴ و ۳۵ منشور ملل متحد است که چنین امکانی را به کشورهای عضو سازمان ملل متحد داده است. دیگر امکان موجود، رایزنی دیپلماتیک با پاناما به عنوان کشور صاحب پرچم کشتی است تا درخواست آزادی سریع کشتی و خدمه آن را بر اساس کنوانسیون ۱۹۸۲ کند./841/