نشست علمی تعامل کلینی با راویان واقفی برگزار شد

به گزارش خبرگزاری رسا، محمود ملکی، پژوهشگر پژوهشکده مجمع الفکر الاسلامی در نشست علمی «تعامل کلینی با راویان واقفی» که در محل این پژوهشکده در قم برگزار شد گفت: کافی مرحوم کلینی بیش از 16 هزار روایت دارد که بیش از 9 هزار روایت این کتاب از سوی برخی تضعیف شمرده شده و از طرف دیگر کسی مانند نجاشی او را موثق می‌داند که در این صورت یا نقل ضعف داشتن احادیث کتاب کلینی نادرست و یا توثیق نجاشی نادرست است.

ملکی افزود: این مسئله ناشی از تفاوت در روش متقدمین و متاخرین در ارزیابی روایات است و براین اساس ما نباید با مبنای متاخرین سراغ ارزیابی متقدمین برویم.

این محقق با بیان اینکه جرح واقفیه توسط خود ائمه(ع) صورت گرفته است ادامه داد: با توجه به اینکه نجاشی، صدوق و کلینی از واقفی‌ها به ویژه علی بن حمزه بطائنی روایات متعددی نقل کرده‌اند می‌تواند قرائنی برای اثبات این مسئله باشد که علی بن حمزه بطائنی ضعیف است ولی روایات وی قابل اعتناد و اعتماد است.

ملکی تصریح کرد: مرویات علی بن حمزه معتبر است ولی مبانی متاخرین است که سبب ضعیف شمرده شدن تعداد قابل توجهی از روایات کلینی و از جمله غیرقابل اعتماد دانستن روایات بطائنی شده است.

وی با بیان اینکه چرا کلینی از فرق منحرف از جمله واقفیه و به خصوص علی بن حمزه بطائنی روایت یاد کرده است اظهار کرد: معتقدم در مباحث نقلی باید دنبال جمع قرائن برویم همان طور که مرحوم ایت الله بروجردی این کار را شروع کردند و بعدها هم توسط آیت الله سیستانی و دیگران این رویه دنبال شد.

ملکی با بیان اینکه الان در حوزه علمیه، نگاه حاکم، نگاه سندی است افزود: به همین دلیل اسناد ضعیف کنار گذاشته می‌شود در حالی که با تجمیع قرائن می‌توانیم استفاده بهتری از روایات ببریم.

شاخص ارزیابی روایات توسط محدثان شیعه

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین منصور گروسی از محققان پژوهشکده مجمع الفکر الاسلامی با بیان اینکه ما با دو نوع نگاه متاخرین و متقدمین در ارزیابی روایات روبرو هستیم گفت: متقدمین با پرداختن به برخی شواهد، روایتی را در کتاب خود ذکر می‌کردند؛ توجه به منابع احادیث، توجه به روایان و مضمون احادیث سه شاهد برای ارزیابی حدیث در نزد آنان بود یعنی اگر روایتی از این سه جهت معتبر بود در کتب خودشان نقل می‌کردند.

این محقق تصریح کرد: منابع اولیه حدیثی با این نگاه‌ها نوشته شد ولی بعدها هر کدام از این سه شاهد مبنا برای علما قرار گرفت تا روایات را بر مبنای هر کدام از آن‌ها ارزیابی و نقل کنند؛ اخباریون، ذکر روایت در منبع معتبر را ملاک قرار دادند و اهل سنت، خبر عدل را معیار قرار دادند و بعدها هم بزرگانی مانند آیت‌الله خویی بحث توثیق را ملاک قرار دادند و این نگاه رجالی که در جوامع دینی مطرح است همین نگاه را دنبال می‌کند.

این پژوهشگر با بیان اینکه اگر قرار است ما روایات متقدمین را محک بزنیم باید با معیار و نگاه‌های خود آنان محک بزنیم در غیر این صورت اعظم احادیث از حیز انتفاع و مفید بودن ساقط خواهد شد تصریح کرد: امروزه چون نگاه درستی به تاریخ حدیث شیعه وجود ندارد تمرکز بر نگاه رجالی سبب شده تا برخی، حرف‌هایی در مورد احادیث بزنند که عمده روایات ما ضعیف تلقی شود که به نظر بنده، ریشه آن عدم درک درست معیار ارزیابی روایات از سوی متقدمین است.

گروسی با اشاره به روایات واقفی ها در کتاب کلینی افزود: 59 راوی واقفی در اسناد روایات کلینی قرار دارند و مجموعه اسناد آنان 8568 است و کسانی مانند عثمان بن عیسی، سماعة بن مهران، حمیدبن زیاد، منصور بن یونس و ... در زمره معروفترین آنان هستند و یکی از آنان علی بن حمزه بطائنی است.

وی بیان کرد: نجاشی در مورد علی بن حمزه تضعیف و یا توثیقی نکرده ولی شیخ طوسی او را واقفی مسلک برشمرده است و ابن غضائری هم او را تضعیف کرده و با لعن به شدت به او تاخته است.

گروسی بیان کرد: با این وجود اگر نگاه فهرستی به جایگاه علی بن حمزه و روایات وی داشته باشیم می‌بینیم نجاشی در مورد کتبی که از بطائنی آورده چند طریق ذکر کرده است که از جمله محمدبن ابی عمیر و احمد بن الحسن میثمی است و شیخ طوسی هم ابن ابی عمیر و صفوان بن یحیی را که از مشایخ ثقات هستند به عنوان راوی کتاب علی بن حمزه ذکر کرده است.

گروسی با بیان اینکه شاگردان علی بن حمزه کسانی مانند؛ محمدبن ابی عمیر، حسن بن محبوب، و یونس بن عبدالرحمان و ... هستند که عمدتا از اصحاب اجماع و ثقه هستند همچنین بیشترین نقل وی از ابوبصیر، امام کاظم(ع) و امام صادق(ع) است اظهار کرد: بطائنی در کافی 289 روایت دارد که 52 روایت در اصول، 228 روایت در فروع و 9 روایت در روضه است همچنین در کتاب من لا یحضره الفقیه 63 روایت، در کتاب تهذیب الاحکام 261 ر
الاستبصار 113 روایت دارد.

گروسی با بیان اینکه مویدات روایی، اعتماد محدثان به روایات و فتاوای فقها مطابق روایات بطائنی سه قرینه برای اعتبارسنجی روایات علی بن حمزه است اظهار کرد این سه قرینه هر کدام به تنهایی سبب اعتبار روایت است اما اگر روایتی دارای هر سه قرینه باشد اعتماد به روایت بیشتر شده و روایت از اعتبار بالای برخوردار خواهد بود.

وی ادامه داد: . زمانی که با یک روایت و یا با دسته ای از روایات در منابع روایی مواجه می شویم در کنار همه قرائن دیگر می توان از قرینه مؤید روایی استفاده کرد مخصوصا زمانی که این روایات منفرد باشند که نیاز به این قرینه چندین برابر می شود که ما بتوانیم روایاتی که متن آنها از منفردات یک محدث و یا یک راوی بشمار می آید را بررسی کرده و مؤید روایی برای آن پیدا کنیم که لااقل مضمون آن از انفراد بیرون آید.

گروسی اضافه کرد: از مجموع 207 روایت بطائنی در کتاب کلینی با بررسی صورت گرفته 194 روایت دارای موید روایی است که این بررسی نشان می‌دهد روایات وی انفراد مضمونی ندارند.

این پژوهشگر اظهار کرد: قرینه دوم در ارزیابی روایات بطائنی اعتماد محدثان است که وقتی روایات وی در طول 5 قرن بررسی شد به این نتیجه رسیدیم که سه تن از محدثان بزرگ شیعه به آن اعتماد و از روایات وی استفاده کرده‌اند؛ از 207 روایت وی 160 روایت مورد اعتماد محدثین است که بیش از 77 درصد را شامل می‌شود و از تعداد باقیمانده، 46 روایت یا موید روایی دارد یا فقها بر اساس آن فتوا داده‌اند که نشان می‌دهد اعتماد کلینی به روایات وی را بالا می‌برد.

گروسی با اشاره به قرینه فتاوای مطابق با روایات بطائنی اظهار کرد: شیخ صدوق در المقنع و المقنعه شیخ مفید براساس روایات وی، فتوا صادر کرده‌اند.

وی با بیان اینکه فتاوای فقها بر دو دسته است یعنی گاهی براساس روایت بطائنی و گاهی مطابق با روایت بطائنی بوده است اظهار کرد: از مجموعه 289 روایت، 171 روایت بطائنی مورد استفاده فقها در صدور روایت قرار گرفته است که شامل بیش از 82 درصد می‌شود و 36 روایت باقیمانده هم مویدات دیگری دارد.

گروسی با بیان اینکه 67 روایت بطائنی از معصوم به صورت مستقیم نقل شده است تصریح کرد: کلینی در این بخش به تمامی روایات وی اعتماد و آن را نقل کرده است و در مورد روایاتی که بطائنی با واسطه نقل کرده، 133 روایت از ابوبصیر نقل شده است همچنین 7 روایت نیز واسطه‌های دیگری غیر از ابوبصیر دارد./1324/ج