شماره 60 فصلنامه «پژوهش های راهبردی سیاست» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، شصتمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش های راهبردی سیاست» به صاحب امتیازی دانشگاه علامه طباطبایی با مدیر مسؤولی غلامرضا خواجه سروی و سردبیری ابراهیم برزگر منتشر شد.

این فصلنامه در 9 مقاله و در 289 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

کارکردها و کژکارکردهای انتخابات در ایران:به سوی تکمیل زنجیره سیاست انتخاباتی

حجت کاظمی

چکیده: تکثریابی ساخت سیاسی و فعال شدن شکاف‌های اجتماعی باعث شده تا جمهوری اسلامی طی دو دهه گذشته شاهد فرایند تشدیدیابنده‌ای از رقابت‌های انتخاباتی باشد. در کنار تمام کارکردهای مثبت انتخابات در ایران، سویه‌های تاریک این فرایند کمتر شناخته شده است. انتخابات در ایران اغلب باعث افزایش تنازعات درونی ساخت سیاسی، ایجاد انقطاع‌های بسیار شدید در فرایند سیاستگذاری، زمینه‌سازی برای فعال‌سازی و تشدید شکاف‌های اجتماعی (خصوصا شکاف‌های قومی و مذهبی) و همچنین شکل‌گیری نوعی سیاست‌ورزی مبتنی بر حامی‌پروری و تشدید فساد اقتصادی سیاستمداران شده است. اما یکی از اصلی‌ترین پیامدهای منفی این فرایند، اثر مشروعیت‌زدای انتخابات است. این نقش مشروعیت‌زدا با نقش ضدتوسعه‌ای انتخابات در ایران پیوند خورده است. درک چنین ابعادی از لحاظ آسیب‌شناسی فرایندهای دموکراتیک و تلاش برای ارتقای کیفیت سازوکارهای انتخاباتی از اهمیت بالایی برخوردار است. چارچوب پیشنهادی مقاله برای اصلاح مسیر، سیاستگذاری در راستای «تکمیل زنجیره نهادی سیاست انتخاباتی» می‌باشد.

"سرطان‌های خفته تهدید" در تقویم سیاستی سیاستگذاران در ایران

علی ایمانی

چکیده: موضوع پژوهش حاضر تبیین نقاط تهدیدزای خاموش در سیاستگذاری کلان ملی در ایران و چگونگی ورود این مسئله‌های تهدیدزا به تقویم سیاستی سیاستگذاران است. به‌نظر می‌رسد نظام سیاستگذاری ایران در بخش"تقویم سیاستی" متاثر از رویکردهای هنجاری، دموکراتیک، دستاوردهای علمی و منافع ذینفعان است. تهدیداتی تخریب‌گر در این بخش وارد سیستم می‌گردد ، که ورود آن ممکن است توسط خود سیستم با جامعه مدنی حمایت گردد و مسئله اصلی پژوهش تبیین چگونگی فعال شدن این سرطان‌های خفته و ارائه پیشنهاد سیاستی در جهت حل آن است. چارچوب نظری پژوهش حاضر نظریه سیستم‌های کارکردگرا است.

محقق با بهره‌گیری از روش تحقیق تبیین علُی به تبیین چگونگی فعال شدن تهدیدات اجتماعی با مداخلات غیرضروری سیاستگذاران می پردازد. محقق با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای و با جمع‌آوری اسناد و مدارک به تبیین چگونگی ورود مسئله‌های اجتماعی تهدیدزا به تقویم سیاستی سیاستگذاران و روابط علی- معلولی مداخلات سیاستگذاران و فعال شدن پتانسیل‌های تهدید در کشور ایران می‌پردازد. استراتژی حل مشکل عبارت است از ““آسیب‌شناسی مسئله” و نگاه اداری حقوقی به مشکل” برای ارائه راه حل است. راه کار مهم حل مشکل نیز پالایش نهادی است.

راهبردهای دیپلماسی تأمین حقابه رودخانه هیرمند

روح اله اسلامی، رضا سرحدی و مهدی فیضی

چکیده: رودخانه‌های مرزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوارض طبیعی همواره منشأ اختلافات بسیاری در روابط بین دولت‌ها محسوب می‌شوند. رودخانه هیرمند به‌عنوان شریان اصلی دریاچه هامون، رودخانه مرزی ایران و افغانستان است که سبب بسیاری از مجادلات مرزی از ابتدای مرزبندی مشخص بین این دو کشور تا به امروز بوده است. عدم پایبندی افغانستان به قرارداد 1351 مبنی بر تأمین حقابه رودخانه هیرمند و به‌تبع آن، خشکی هامون به‌عنوان دریاچه‌ای که حیات سیستان به آن وابسته است، چالش‌های فزاینده‌ای را در منطقه سیستان رقم ‌زدهاست. از دیرباز مذاکرات مختلفی میان ایران و افغانستان درباره حقابه ایران صورت گرفته اما تا به امروز این مسئله معلق مانده است. در پژوهش پیش‌رو، نگارندگان قصد دارند به این پرسش پاسخ دهند که راهبردهای دیپلماسی تأمین حقابه رودخانه هیرمند میان ایران و افغانستان چه می‌باشد؟ در راستای پاسخگویی به این سؤال و در چارچوب نظریه بازی‌ها، در مرحله اول بایستی بحران آب هیرمند به‌عنوان اولویتی مهم در عرصه سیاست‌گذاری ایران قرار گیرد. سپس در فرآیند مذاکرات بین ایران و افغانستان و بر اساس دیپلماسی، عقلانیت بازیگران و اولویت‌ها و برداشت‌های آن‌ها، دسترسی افغانستان به بندر چابهار و تأمین حقابه هیرمند به‌عنوان نقطه تعادل و بهترین گزینه برای هر دو کشور برگزیده شود.

تبیین آرمانگرایی و واقع بینی در رهبری امام خمینی(ره): رویکردی پژوهشی

زهرا فروتنی

چکیده: جمع‌کردن ارزش‌ها به عنوان آرمان با واقعیت‌های موجود در اتخاذ تصمیم‌های کلان و راهبردی نظام در زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... یکی از مباحث بسیار مهمی است که از اوایل انقلاب ذهن بسیاری از نخبگان را به خود جلب کرده است. نظر به اهمیت این موضوع، هدف از این نوشتار، تبیین و تحلیل ویژگی آرمانگرایی واقع‌بینانه (دو مولفه اساسی الگوی تصمیم‌گیری حکیمانه) در تصمیمات راهبردی امام خمینی بین سال‌های 68-1357 است. از آنجا که تاکنون این ویژگی رهبری امام به صورت علمی بررسی نشده است؛ در این پژوهش، تصمیمات راهبردی امام خمینی در قلمرو زمانی تحقیق انتخاب و مقولات مرتبط با دو ویژگی آرمانگرایی و واقع‌بینی، با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی کلام امام مندرج در 22 جلد صحیفه امام، استخراج، طبقه‌بندی، تحلیل و استنتاج شده است. یافته‌های حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که تمامی تصمیمات راهبردی مورد مطالعه در این پژوهش، در چارچوب ویژگی‌های تصمیم‌گیری حکیمانه بوده و دارای دو مولفه آرمانگرایی و واقع‌بینی هستند. بدین ترتیب می‌توان با اطمینان نتیجه گرفت که امام خمینی در اتخاذ تصمیم‌های راهبردی، یک آرمانگرای واقع‌بین بودند.

تصویرپردازی صحیح از اسلام در شبکه پرس‌‌تی‌وی متناسب با ویژگی‌های مخاطبان جوان اروپا و آمریکای شمالی

عباس ناصری طاهری، سیاوش صلواتیان و مرتضی ملک محمدی

چکیده: با توجه به تلاش‌های متعدد رسانه‌ای برای اسلام‌هراسی و ایجاد تصویری نامتناسب از اسلام، هدف این مقاله تصویرپردازی صحیح از اسلام در شبکه پرس‌تی‌وی است. در مرحله اول؛ دو نامه مقام معظم رهبری به جوانان اروپا و آمریکای شمالی و سایر بیانات مرتبط با موضوع، گردآوری و تحلیل مضمون شد و در قالب 15 موضوع و 7 محور کلی (هراس‌افکنی، تاریخ و تمدن غربی، اسلام اصیل، جامعه غرب، مسائل روز، رفتار‌های اسلام و غرب و اسلام و سایر مکاتب) دسته‌بندی و مبنای پرسش‌های مصاحبه قرار گرفت. در مرحله دوم 30 نفر از کارشناسان حوزه رسانه و دین به‌صورت هدفمند انتخاب و مصاحبه نیمه‌ساختاریافته شدند. پس از تحلیل محتوای کیفی متن مصاحبه‌ها در نهایت خروجی این قسمت در دو بخشِ ارزیابی وضعیت موجود شبکه پرس‌تی‌وی و پیشنهاد وضعیت مطلوب مدیریت پیام و محتوا برای این شبکه مطرح شد. راهکارهای پیشنهادی در سه حوزه برنامه‌سازی (مخاطب پژوهی، ساخت محتوا، توزیع پیام، رصدو بازخورد)، برنامه‌ریزی (درون شبکه‌ای و برون شبکه‌ای) و نیز ساختار سازمانی (کادرسازی و مسائل و رویکردهای سازمانی شبکه) دسته‌بندی و خلاصه شد. در نهایت چرخه پیشنهادی رسانه‌ای  مطروحه در این پژوهش برای اتخاذ سیاستی مؤثر و متناسب با اهداف شبکه بر مبنای شناخت رسانه و زبان آن ارائه شد.

علم سیاست در امریکا: بنیادها و نتایج

شجاع احمدوند

چکیده: علم سیاست دانشی انتزاعی- کاربردی است چرا که در بادی امر به دنبال مدیریت بهتر شهر و جامعه بود. البته این دانش، هم به دنبال شناخت غایات و اهداف حکومت بود و هم به دنبال به دست دادن ابزار مناسب تحقق آن اهداف؛ لذا هم وجه کاربردی داشت و هم وجه نظری. باوجود برجستگی وجه نظری، این دانش ماهیتاً کاربردی و مسئله محور است. این کاربردگرایی که مفهوم مسلط اندیشه سیاسی در غرب است بیش از همه در جامعه امریکا از طریق ترکیب معانی پیشین و تولد مفهوم قانونسالاری نمود و بروز پیدا کرد. در امریکا دانشمندان علم سیاست و حتی کنشگرانی که بنیادهای حقوقی و سیاسی دولت امریکا را تدوین کردهاند عناصر مهمی از ریشههای چهارگانه دینی، فلسفی، حقوقی آنگلو ساکسونی و نهادی آن را اتخاذ کردند. آنها این عناصر را که عمدتاً در بستر جامعه اروپایی نضج گرفته بود در منظومه جدیدی موسوم به قانون سالاری تدوین کردند. حاکمیت قانون، پیگیری رفاه مادی در بستر مشارکت و رضایت مردمی و محوریت رفاه مادی و اقتصادی موجب نتایج مهمی شد که ابتنای دانش بر بنیادها و روشهای تجربی و در نهایت ظهور دانشی کاربردی، از پیامدهای اجتناب ناپذیر آن بود.

ابتکار راه ابریشم جدید چین و راهبرد اتحادیه اروپا

مختار صالحی

چکیده: مرکز ثقل اقتصاد جهان در حال انتقال از جهان غرب به قاره آسیا با محوریت چین است. ابتکار راه ابریشم جدید چین را  می‌توان یکی از شاخص‌های مهم در جابجایی مرکزیت فوق دانست. پرسش اصلی پژوهش این است که اروپا چه راهبردی نسبت به ابتکار راه ابریشم در پیش گرفته است؟ فرضیه تحقیق مطرح می‌کند، کشورهای اروپایی نسبت به اهداف و مقاصد واقعی چین در ارائه ابتکار راه ابریشم با شک و تردید روبرو هستند. در همین راستا، اروپا می‌کوشد از طریق همکاری محتاطانه با چین برای پیشبرد طرح فوق، راهبرد جذب چین در اقتصاد جهان و سپس کنترل و غلبه بر آن را دنبال کند. یافته‌های پژوهش نشان داد از منظر اتحادیه اروپا با اینکه چین می‌کوشد در مورد استراتژی خود شفاف عمل کند، اما هدف استراتژی راه ابریشم در مورد همکاری با اتحادیه اروپا یا برخی از کشورهای اروپایی مشخص نشده است. اتحادیه اروپا معتقد است رویکرد چین، تجارت یکطرفه و صادرات کالا به اروپا است. موضوع تحقیق بر اساس چارچوب نظری اجماع پکن و روش تحقیق، روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

نهاد سازی منطقه ای چین در آسیای مرکزی و آینده نظم بین‌ المللی لیبرال

معصومه رادگودرزی و عسگر صفری

چکیده: از سال 1945 به بعد، غرب و ‌بویژه ایالات ‌متحده آمریکا منافع جهانی خود را از طریق ایجاد و حفظ نهادهای اقتصادی بین المللی، سازمان‌های امنیتی منطقه ‌ای و ترویج هنجارهای سیاسی لیبرال که به‌عنوان نظم بین المللی لیبرال شناخته می‌شود پیگیری کرده است. بااین‌ همه، در سال های اخیر قدرت ‌یابی کشورهایی مانند چین و ناتوانی غرب و بویژه ایالات ‌متحده آمریکا در مدیریت مسائل جهانی  منجر به این مباحث شده است که چه آینده‌ای را می توان برای نظم بین‌المللی لیبرال متصور بود و آیا باید منتظر جایگزینی نظم لیبرال بود؟ باهدف ارزیابی وضعیت فعلی نظم بین‌‌المللی و نقش ‌آفرینی بازیگرانی مانند چین این مقاله تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که چین چه نگاهی به نظم بین ‌المللی لیبرال دارد و اقدامات این کشور در زمینه نهادسازی ‌های منطقه ای از جمله در آسیای مرکزی را چگونه باید تفسیر کرد؟ یافته‌های پژوهش نشان داد که علی‌رغم گسترش تنش میان چین و غرب، نگاه چین به نظم لیبرالی نگاه اصلاح‌گرا است و نهادسازی منطقه‌ای چین از جمله در آسیای مرکزی در قالب ابتکاراتی چون یک کمربند–یک ‌راه نیز از این منظر قابل تفسیر است.

راهبردهای آمریکا در قبال بحران های جاری غرب آسیا و شمال آفریقا: مطالعه موردی داعش

طه اکرمی و سید داود آقایی