خود مراقبتی نوجوان

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ابراهیم اخوی در کانال شخصی خود مقاله‌ای را پیرامون خود مراقبتی نوجوان در دو بخش منتشر کرده است. متن بخش اول نوشته این مشاور نوجوان به شرح زیر است:

یکی از مهارت‌های مهم در دوره نوجوانی، فراگیری نحوه مدیریت خود در ابعاد گوناگون است. نوجوان به دلیل تجربه کمی که در خودمدیریتی دارد و تا دوره‌های قبلی بیشتر با نظارت و مدیریت والدین به مسائل مهم خود می‌پرداخته، اینک برای مراقبت از خویشتن نیازمند آگاهی و مهارت است که بخش زیادی از ارتباط مربیان با نوجوانان را تشکیل می‌دهد. از این رو در چند بخش به آموزش نحوه مراقبت نوجوان از خود می‌پردازیم.

خود مدیریتی؟

واژه مدیریت خود برای نوجوان جذابیت دارد؛ چون به او احساس بزرگ شدن و حس مسئولیت می‌دهد. همچنین برای نوجوان مهم است که از احساس وابستگی به دیگران رها شده و به خودمحوری خویش پاسخ درخوری ارانه نماید. نوجوانانی که توسط دیگران به ویژه والدین مدیریت می‌شوند، معمولا با مراجع قدرت میانه خوبی نداشته و منتظر فرصتی برای رهایی هستند. نوجوان‌هایی که به این مدیریت شدن از سوی دیگران پاسخ مثبت می‌دهند، ممکن است با کمبود اعتماد به نفس یا تنبلی نگران کننده مواجه باشند و فرصت رشد و تحول لازم برای ورود به دنیای بزرگسالی را از خود دریغ می‌کنند. از این رو لازم است با آموزش مهارت‌های لازم برای مدیریت موفق‌تر به نوجوان، زمینه را با رشید شدن وی و استقلال عمل عاقلانه فراهم نماییم.

ابعاد مدیریت

نوجوان در سه زمینه نیاز به ارتقای فردی و مراقبت از خویشتن دارد. مراقبت‌های بدنی؛ مراقبت از روحیه و مراقبت از ذهن زیبایی که خداوند ارزانیاش داشته است. برای هر کدام از این سه زمینه، نکته‌ها و برنامه‌هایی وجود دارد که با هم آن را مرور می‌کنیم.

مراقبت‌های بدنی

برخورداری از جسمی سالم و بدنی توانمند، زمینه‌ای برای پذیرش مسئولیت‌های بزرگتر در آینده است. خداوند درباره یکی از پیامبران از توانمندی بدنی او تجلیل کرده و چنین فرموده است: پیغمبر بنی اسرائیل به آنان گفت: خدا طالوت را به پادشاهى شما نصب کرد؛ گفتند: از کجا وى را بر ما سلطنت باشد که ما به شاهى از او سزاوارتریم. چون او مال فراوانى ندارد. گفت: خدا او را از شما سزاوارتر دیده؛ خداوند به او دانشبرتر و بدنی قویتر داده است. در تقاضای امیرالمومنین(ع) نیز می‌خوانیم: یارب قو علی خدمتک جوارحی؛ خدایا بدنم را در مسیر خدمت به خودت نیرومند ساز.

نوجوانان به دلیل به هم ریختگی‌هایی که از نظر ساختار هورمونی پیدا می‌کنند، گاهی نسبت به سلامت بدنی خود غفلت کرده و در مسائل مرتبط با آن، افراط یا تفریط‌هایی دارند. لازم است به نوجوان در استانداردسازی چهار بخش از مراقبت‌های بدنی اطلاعات مورد نیاز را ارائه و از او خواست که آگاهی خود را به رفتارهای جدید تبدیل کند. این چهار بخش عبارتند از مدیریت تغذیه، مدیریت خواب، مدیریت تحرک و مراقبت های بهداشتی.

مدیریت تغذیه

از آن جایی که نوجوان به سرعت مسیر رشد را سپری می‌کند، به همه گروه‌های غذایی نیازمند است و لازم است نسبت به آنها توجه لازم را داشته باشد. برخی از نوجوانان به دلیل تحمل کم و عادت‌های غذایی بدی که از قبل با خود به همراه آورده اند، ممکن است در این دوره دچار اختلال خوردن شوند. پرخوری یا بی‌اشتهایی عصبی، دو سوی این اختلال هستند. همچنین تمایل به غذاهای آماده و فست فودها از دیگر مشکلات این دوره سنی است. نوجوان چون می‌خواهد با سرعت بالا به احساس گرسنگی خود پاسخ دهد، به فست فودها علاقه زیادی نشان می‌دهد. برای لذت بیشتر از خوردن نیز به محرک‌های غذایی چون انواع سس‌ها و نوشابه‌ها، تمایل فراوان و نگران کننده‌ای دارد که گاهی با چالش‌هایی از سوی خانواده روبرو می‌گردد. با توجه به این مشکلات پایه، آنچه که لازم است برای سلامت تغذیه نوجوان تدارک دیده شود، در دو محور سبد غذایی و رفتار خوردن گنجانده می‌شود.

سبد غذایی نوجوان

بهتر است والدین به گونه‌ای اعتماد سازی نموده و جذابیت را در تنوع غذا مراعات کنند که نوجوان سفره منزل را بهترین جا برای دریافت کالری بدنی مورد نیاز خود بداند اما از آنجا که مخاطب ما خود نوجوان است، لازم است هرم غذایی زیر را که مناسبترین تغذیه برای نوجوان به شمار می‌آید، بر اساس مقدار خوراکی به ترتیب چهارگانه زیر تنظیم و پیشنهاد کنیم.

الف. استفاده از میوه، سبزی، سالاد و مایعات کافی در طول روز؛ به نوجوان یاد می‌دهیم که میان وعده‌های خود را به جای صرف محصولات کارخانه‌ای که از چربی‌های اشباع شده تشکیل شده است، از میوه‌های تازه فصل استفاده نماید. همچنین نوجوان تشویق می‌شود که به هنگام قرار گرفتن سر سفره، از سبزیجات و سالاد موجود در آن به عنوان ویتامین‌های آماده‌ای که سبب استفاده از سایر مواد غذایی موجود در بدن می‌شوند، بهره لازم را ببرد.

ب. استفاده از خوراکی‌های دانه‌ای مانند حبوبات، خشکبار و غلات؛ این خوراکی‌های به دلیل حجم کم و خاصیت زیاد و نیز تنوع بالا معمولا مورد استقبال نوجوانان قرار می‌گیرد.

ج. استفاده از لبنیات؛ هر کدام از محصولات لبنی می‌توانند بر اساس ذائقه نوجوان انتخاب شوند. وجود کلسیم به عنوان عامل اصلی برای رشد استخوانی نوجوان آنها را به سمت استفاده از محصولات لبنی سوق می‌دهد.

د. استفاده از پروتئین؛ زمانی که حجم پروتئین دریافتی بالا باشد، با نوعی رفتارهای سنگین و کند در نوجوان روبرو خواهیم شد. از این رو در میزان معتدل و به عنوان طبقه چهارم هرم دسته بندی می‌شود.

براساس هرم غذایی بالا، بیشترین حجم دریافتی نوجوان که کمک شایانی به مدیریت استرس‌های وی نیز خواهد داشت، مواد غذایی گروه اول و کمترین حجم دریافتی به گروه چهارم این هرم برمی‌گردد. از این رو، نوجوانانی که به فست فود روی می‌آورند که سرشار پروتئین و چربی است، از جهت روحی نیز شرایط نامساعدی را برای خود ایجاد می‌کنند

رفتار خوردن

شرایط روانی حاکم بر خوردن در دریافت بهینه غذا و روحیه نوجوان تاثیر مستقیمی دارد. از این رو، بهتر است به نوجوان قانون‌های تغذیه‌ای زیر آموزش داده شود.

یک. نظم در غذاهای اصلی حتما باید مراعات شود. زمان سفره، زمان حضور جمعی خانواده و یکی از مهمترین برنامه‌های خانوادگی است. این زمان هر چه منظم‌تر چیده شده باشد و نوجوان در آن حضور فعال‌تری داشته باشد، به تنظیم تغذیه او کمک بیشتری می‌کند. نوجوان‌هایی که به مصرف تنقلات روی می‌آورند، معمولا در غذاهای سفره کم رنگ ظاهر می‌شوند.

دو. زمان صرف غذا هیچ فعالیت دیگری انجام نشود. تماشای تلویزیون، مطالعه جزوه درسی، پاسخ دادن به تلفن و حتی برخاستن از سفره، لازم است از فرهنگ تغذیه حذف گردد.

سه. اختصاص زمان کافی برای خوردن. لازم است نوجوان در برنامه ریزی، زمان کافی را برای تغذیه اختصاص دهد. هر نوع شتاب‌زدگی در تغذیه، می‌تواند علاوه بر مشکلات جسمی، سبب بروز اضطراب و مشکلات روحی دیگر شود.

چهار. کند خوردن و سبک خوردن. زمانی که ما اولین لقمه را مصرف می‌کنیم، حدود یک ربع بعد معده پیام سیری را به مغز مخابره می‌کند. افرادی که غذا را با عجله و تند می‌خورند، حجم زیادی از غذا دریافت می‌کنند که به بیشتر آنها نیازی ندارند و فقط پیامدهای جسمی آن مانند سنگین شدن معده و دشواری هضم آن را شاهد خواهند بود.

پنج. توجه معنوی به تغذیه. از قدیم در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما احترام به سفره و توجه معنوی به آن وجود داشته است. لازم است نوجوان با توجه تازه به این قداست پی ببرد. از این رو به نوجوان می‌گوییم که سفره و غذای فعلی، محصول تدبیر شایسته‌ای است که خداوند در چرخه طبیعت داشته و مسیری طولانی و پیچیده را طی کرده تا به دست ما برسد. به همین دلیل، هر لقمه‌ای که به دست ما می‌رسد، هدیه‌ای از سوی خداوند است. با گفتن بسم الله از خداوند اجازه مصرف آن غذا را گرفته و با گفتن الحمدلله تشکر ویژه از بسته اهدایی خداوند را به جا می‌آوریم.

شش. مراعات شرایط آرامش در سفره نیز از قوانین مهم آن است. لازم است نوجوان یاد بگیرد از هر نوع گفت و گویی که سبب ایجاد تنش و ناآرامی درهنگام صرف غذا می‌شود، پرهیز نماید. نیز به نوجوان می‌آموزیم که از بهانه جویی نسبت به غذای آماده شده پرهیز نموده و چنانچه از غذایی احساس رضایت نمی‌کند، در فرصت مناسب نظر خود را به خانواده منتقل نماید.