اهمیت استفاده از هنر برای گسترش مفاهیم دینی

اشاره: هنر ادبیاتی ابزاری است که در اختیار سرمایه‌گذار و تولید کننده پیام است، زمانی هنر را می‌توان فهمید که تولید کننده پیام با جان و دل برای ساختن، نوشتن یا تولید پیام تلاش کند و انگیزه‌های دیگر در لوای این مسئله مهم قرار گیرد. گاهی استاد هنر را می‌توان دغدغه‌مند کرد و گاهی دغدغه‌مند به آموزش‌های حرفه‌ای روی می‌آورند تا بتوانند مسئله‌یابی کنند.

برای بحث درباره جایگاه هنر و تعامل دین با هنر، خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا به گفت‌وگو با سید رضی موسوی گیلانی استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب پرداخت.

رسا ـ هنر در مباحث دینی به خصوص در حوزه مهدویت چه جایگاهی می‌تواند داشته باشد؟

مهدویت بحث دینی و آرمانی است. اگر هنر بتواند در موضوع مهم و حائز اهمیتی چون مهدویت کار کند، طبیعی است که بر روی سوژه‌ خوبی دست گذاشته است. زیرا مهدویت امید به زندگی و امید به آینده را در سطح جامعه و در سراسر جهان افزایش می‌دهد؛ به بیان دیگر به زندگی معنا می‌بخشد.

امروزه رسانه و هنر عاملی هستند که می‌توانند مفاهیم دینی را ترویج کنند و طبیعی است که در خدمت مفاهیم دینی قرار بگیرند و آن را توسعه بدهند. همانطور که می‌بینیم، در فیلم‌های هالیوودی بر روی موضوع آخرالزمان دست گذاشتند و تحت تاثیر ادبیات انجیلی ساخته شدند و توانستند به یک معنا سوژه‌هایی را بیان کنند که هم بر ادبیات انجیلی تکیه دارد و هم دارای مخاطب زیادی است.

سینمای ایران با مشکل مخاطب مواجه است

بعضی از این فیلم‌ها شاید تا دو میلیارد بیننده داشته باشد اما در ایران متاسفانه کار قابل قبولی در این زمینه نداشتیم. بنابراین رابطه بین مهدویت و هنر، رابطه‌ دو طرفه است و هم هنر می‌تواند از موضوعی مانند مهدویت استفاده کند و تغییر رویه ایجاد کند و هم مهدویت می‌تواند به وسیله هنر توسعه یابد و همه‌گیر شود.

رسا ـ چرا هنر باید در مسائل دینی وارد شود؟

در گذشته، هنر به عنوان یک ابزار لوکس شناخته می‌شود و هر کسی نمی‌توانست در آن حاضر شود. برخی از رشته‌های ورزشی که هزینه‌هایش بالاست، مختص سرمایه‌داران است و در گذشته هنر جزء خصوصیات افراد متمول بود، فرض کنید که در گذشته فقط ناصر الدین شاه می‌توانست دوربین را وارد کشور کند و هنر یک ابزار لوکس و برای طبقه خاص جامعه بود.

اما هنر جزء‌ زندگی روزمره ما شد و به همین دلیل ماهیت هنر یک وسیله جمعی و آموزشی شده است. اگر هنر در ذات خود هم مطبوعات دینی را دربرنگیرد، باید به عنوان ابزاری برای تبیین و تبلیغ مفاهیمی همچون مهدویت از آن استفاده کرد.

رسا ـ نگاه موجود در جوامع غرب با نگاه ما به موضوع مهدویت چه تفاوتی دارد؟

بخشی از آن مشترک است، در دهه‌های گذشته جوامع غربی و مسیحی تحت تاثیر ادبیات انجیلی به مسائل آخرالزمان، نجات، بازگشت مهدی و این مفاهیم توجه داشت و در این بخش به نظر می‌رسد که فرقی با ما ندارد و تا جایی که در پازل ادبیات دینی‌شان باشد، آنها نیز به ترویج این مفاهیم می‌پردازند، منتهی مسئله دیگری که وجود دارد در دهه گذشته پرداختن به بحث منجی‌باوری یا بازگشت مسیح، جنبه استراتژیکی و سیاسی هم داشته است.

دو دهه گذشته منجی در مسیحیت، شخصی بود که از آسمان به زمین ظهور می‌کرد اما در دهه گذشته احساس من این است که در فیلم‌های آخرالزمان هالیوود منجی سکولار و زمینی است و در فیلم‌های ایتالیایی برای این موضوع مصداق‌های زیادی وجود دارد.

فیلم‌های منجی‌گرایانه هالیوود

در این فیلم‌ها، منجی فردی است که قدرت و تکنولوژی در اختیار اوست و این شخص قصد دارد تا پدیدار شود و جهان و جامعه را از مشکل جمعی برهاند، در این موضوع شاید تفاوت‌هایی میان ما و غرب وجود داشته باشد. در این زمینه کارهای فاخر و زیادی از سوی ما انجام نشده است ولی آنهایی هم که به مسئله منجی پرداختند، بیشتر تحت تاثیر ادبیات دینی و اسلامی تلاش می‌کردند تا مفهوم دینی را بیان کنند.

احساسم این است که در دهه گذشته در سینمای هالیوود، این موضوع چهره سیاسی و بین‌المللی پیدا کرده است و آنها در این مسئله با ما تفاوت دارند، بین ادبیات انجیلی و اسلامی طرح مسئله منجی تفاوت دارد و با توجه به این بحثی که میان ادبیات است، منجی مسیحیت، اسلام و یهودیت در ذات مسئله منجی تفاوتی ندارند.

با این حال برخی محققین مهدویت در غرب، مسیح را منجی می‌دانند و آنها هم می‌دانند که دجال هست، ضد مسیح وجود دارد و به طور رسمی در برنامه‌های خود، مهدی مسلمانان را دجال یا همان ضد مسیح معرفی می‌کنند، آنها معتقدند که زمانی مسیح ظهور می‌کند، مهدی و منجی مسلمانان در مقابل آن می‌ایستند و این در حالی است که ما در روایات خودمان داریم که وقتی حضرت مهدی ظهور کنند، حضرت مسیح نیز به همراه ایشان ظهور می‌کند و به ایشان می‌پیوندد. 

رسا ـ با چه روشی می‌توانیم از هنر استفاده کنیم و قدرت مهدویت را بالا ببریم و به تشکیل دولت واحد در جهان برسیم؟

هنر کارکرد خودش را دارد و اگر ما تکنیک داشته باشیم، به راحتی می‎توانیم مفاهیم و مباحث دینی را ترویج کنیم؛ در هنر، پیام، محتوا و یک فرم دارید و اربعین که 20 میلیون زائر می‌روند ولی ما ابزارش را نداشتیم که در یک ساحت و ادبیات جدید نشان دهیم، اما گیبسون یک کارگردان تراز اول هالیوود است و فیلم‌هایی با مضامین منجی باورانه می‌سازد که دو میلیون نفر می‌بینند. /882/ 402/

خبرنگار: امیر رضا سلیمانی