هجرت از قم؛ موانع و راهکارها

به گزارش خبرنگار سرویس استان های خبرگزاری رسا، آیه شریفه نفر رسالت اصلی حوزه های علمیه و روحانیت که همان تفقه در دین و تبلیغ معارف اسلام است را به خوبی تصویر و ترسیم کرده است، در این آیه شریفه "وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ"

اساس تفقه در دین امری واجب و البته از نوع واجب کفایی تلقی شده است، مفسران در تفسیر این آیه به نکاتی تاکید کرده اند که به آن اشاره می کنیم.

تفاسیر:

علامه طباطبایی در تفسیر آیه نفر در المیزان مقصود از تفقه در دین را فهمیدن همه معارف دینی از اصول و فروع می داند، نه فقط احکام عملی که فعلا به عنوان فقه استعمال می شود و همچنین وظیفه کوچ کردن برای جهاد از طلبه علوم دینی را ساقط شده می داند و وظیفه آنها را انذار نمودن مردم از مخالفت با احکام الهی و بر حذر داشتن آنها می داند.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر آیه 22 سوره توبه در تفسیر نمونه آورده است که آیه نفر دلیل روشنى است بر اینکه همواره گروهى از مسلمانان به عنوان انجام یک واجب کفائى باید به تحصیل علم و دانش در زمینه تمام مسائل اسلامى بپردازند، و پس از فراغت از تحصیل براى تبلیغ احکام اسلام به نقاط مختلف، مخصوصا به قوم و جمعیت خود بازگردند و آنها را به مسائل اسلامى آشنا سازند.

بنابراین آیه نفر هم تحصیل را واجب مى کند، و هم یاد دادن را، و اگر دنیاى امروز به تعلیمات اجبارى افتخار مى کند، قرآن در چهارده قرن پیش علاوه بر آن بر معلمین نیز این وظیفه را فرض کرده است.

حال که طبق صریح قرآن تفقه در دین واجب گردیده، باید عده ای باشند که خود را برای علم آموزی دین آماده کنند تا این که فقیه در دین شوند، و هنگام مراجعه به قوم خود آنها را انذار کنند.

بر این اساس تفقه در دین هدف و مقصد نیست، بلکه وسلیه ای برای انذار قوم است و طبیعتا بازگشت و مراجعت به دیار و وطن یکی از تاکیدات اصلی آموزه های دینی است.

حال امروز آیا روحانیت که یکی از اصلی ترین رسالت خود را تفقه در دین و انذار و هدایت مردم می داند توانسته به وظیفه خود را به خوبی عمل کند؟ آیا طلاب با توجه به شرایط حساس کنونی به این نتیجه رسیده اند که بعد از تحصیل در حوزه علمیه قم به شهرهای خود هجرت کنند؟

امروز در حوزه علمیه قم متاسفانه شاهد آن هستیم که اکثر طلاب به بخش اول آیه نفر یعنی تفقه در دین عمل می کنند ولی در بخش دوم آن یعنی کوچ کردن و انذار مردم به دلایل مختلف بی توجه هستند.

هجرت طلاب از قم یکی از دغدغه های رهبر معظم انقلاب و مراجع تقلید

خالی شدن مناطق مختلف از حضور علمای متنفذ و متعهد یکی از دغدغه های جدی رهبر معظم انقلاب، دلسوزان، مراجع تقلید و علما است، دغدغه ای که بارها با تعابیر مختلف از سوی این بزرگوران بیان شده است.

رهبرمعظم انقلاب در بخشی از سخنان خود در جمع اساتید و فضلا و طلاب حوزه علمیه قم در مدرسه فیضیه مسأله‌ هجرت‌ در حوزه‌های‌ علمیه‌ به‌ منظور تعلیم‌ و تزکیه‌ را نیز مسأله‌ای‌ مهم‌ برشمردند و تصریح‌ کردند باید افرادی‌ که‌ در حوزه‌ به‌ حد قابل‌ قبولی‌ از آگاهی‌ و علم‌ برسند با هجرت‌ به‌ مناطق‌ مختلف‌ و شهرها، ضمن‌ ارتباط بیشتر با مردم‌، موجب‌ بهره‌مندی‌ آن‌ مناطق‌، از علم‌ و دانش‌ و برکات‌ معنوی‌ حضور علما شوند.(14/07/1379)

حضرت آیت الله مکارم شیرازی به اهمیت هجرت طلاب به نقاط مختلف کشور بارها تاکید داشتند و در یکی از سخنرانی های خود بیان کردند امروز شهرستان ها از علما خالی شده است و متمرکز شدن طلاب در قم درست نیست و طلاب باید حوزه علمیه را به عنوان مرکز تعلیم دروس بدانند و بعد از اتمام دروس حوزوی به شهرستان ها مهاجرت کنند و این تأکید مراجع تقلید و مسؤولان حوزه است؛ بنده حتی شهریه این افراد را دو برابر می کنم تا این شهریه را در آنجا دریافت کنند.

حضرت آیت الله نوری همدانی بارها در دیدارهای خود با مسؤولان حوزوی بر ضرورت تمرکززدایی طلاب و روحانیون از قم تاکید کرده اند و در این راستا معتقد به قانون گذاری و برنامه ریزی از سوی نهادهای حوزوی هستند همچنین در بخشی دیگر مطرح می کنند که باید برای طلابی که برای امر تبلیغ به شهر و روستاهای خود برمی گردند امتیازی ویژه در نظر داشت تا در این امر تشویق شوند.

آسیب شناسی تمرکز طلاب در قم و عدم هجرت

اکنون با گذشت بیش از چهل سال از عمر با برکت انقلاب اسلامی و ورود به دهه پنجم انقلاب آیا رواست که طبق آماری که ارائه شده بیش از 75 هزار مسجد در سراسر کشور وجود داشته باشد و بیش از نصف این مساجد امام جماعت نداشته باشند و مساجدی هم که امام جماعت دارند در بیشتر آنها سه وعده نماز برپا نمی شود و قطعا اگر امام در مسجد نباشد طبیعتا جماعت هم نخواهد بود.

در سال های گذشته از سوی وزرات بهداشت اعلام شد که برای سلامت افراد هر 500 نفر باید یک پزشک باشد این درحالی است برای سلامت معنوی افراد به طور میانگین در برخی از مناطق محروم کشور مانند جنوب کرمان برای هر 10 هزار نفر یک روحانی حضور دارند که اصلا تناسبی ندارد و برای حفظ دین و مذهب مردم واقعا آمار خطرناک و قابل تأملی است و نیاز به یک چاره اندیشی از سوی نهادها و سازمان های متکفل امر تبلیغ است.

باید به این نکته توجه ویژه داشت که روحانیت یعنی یک رسانه تاثیر گذار مردمی و می توان گفت تنها رسانه ای است که توانسته بیشترین اثرگذاری را از صدر اسلام تا به امروز داشته باشد و تکیه گاه و مورد اعتماد عموم مردم قرار گیرد.

بنابراین ارتباط تنگاتنگ و حضور در میان مردم می تواند نقش بسیار مهمی در تفکر و رفتار مردم داشته باشد پس باید مراقب بود تا سوء استفاده گران و جریان های انحرافی و فرقه های دروغین که همچون خوره به جان مردم افتاده اند از عدم حضور روحانیت در بدنه مردم سوء استفاده نکرده و اعتقادات مردم را به بازی نگیرند.

به یقین حضور عالمان در یک منطقه پشتوانه دینی مردم است و باعث ارتقای دینداری و رفع مشکلات دینی، فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی مردم آن منطقه می شود.

دلایل عدم هجرت طلاب از قم و راهکارها

عمده ترین دلائل تمرکز طلاب و روحانیون در شهر مقدس قم دلائلی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:

-فراموش کردن هدف

یکی از دلایلی که طلبه ها بعد از سفر به قم به شهرهای خودشان برنمی گردند فراموش کردن هدف شان است؛ امروز اکثر طلبه ها بعد از سفر به قم خیال می کنند آن هدفی که سال ها به دنبالش بودند به آن رسیده اند و بعد از گذشت مدتی یک شغلی در کنار تحصیل خود پیدا می کنند و زندگی روزمره خود را ادامه می دهند و یا با تحصیل در یکی از پژوهشکده ها و موسسات علمی و تخصصی خودشان را سرگرم می کنند و یا در خوش بینانه ترین حالت آن در ایام تبلیغی مانند دهه محرم یک سفر تبلیغی می روند و دوباره به قم برمی گردند و به زندگی عادی خود ادامه می دهند.

نباید طلاب مسؤولیت خود را محدود به تحصیل علوم حوزوی بدانند و بالا بردن درجه علمی و علامه شدن هدف غایی آنان باشند با توجه به اینکه شرایط تحصیل در قم فراهم است اساتید فقط به فکر افزایش علم خود هستند در حالیکه در شهرستان ها شاگردانی می توانند از وجود این عالم بهره ببرند و هدف اصلی از تحصیل و افزایش علم انذار و انعکاس علوم دینی در میان عموم مردم در هر مکان و زمانی و تربیت شاگردان علوم دینی است؛ لذا اگر امروز روحانیت بحث هجرت را جدی نگیرد باید خود را در برابر آسیب ها مسؤول بداند.         

-عدم حمایت لازم از سوی حوزه و نهادهای حوزوی

نبود زیرساخت ها

البته وقتی از هجرت طلاب سخن به میان می آید و پای درد دل طلاب می نشینیم اکثر طلاب اذعان دارند که شرایط برای هجرت طلاب از سوی نهادهای حوزوی و دولتی در شهرستان ها فراوان نیست؛ اول اینکه طلاب نباید این احساس را داشته باشند که خودشان در فراهم کردن شرایط و امکانات حضور در شهرستان ها هیچ مسؤولیتی ندارند و فقط منتظر دعوت باشند.

دوم اینکه سازمان های حوزوی و دولتی در این سال ها چقدر توانسته اند در این زمینه شرایط را برای هجرت طلاب فراهم کنند، آیا نباید حوزه علمیه، سازمان تبلیغات، دفتر امامان جمعه و نمایندگان ولی فقیه، سازمان اوقاف در شهرستان ها بودجه ای را برای امر هجرت طلاب و فراهم کردن زمینه های هجرت اعم از ساخت خانه عالم، در نظرگرفتن شهریه ثابت برای امرار معاش و... تخصیص دهند.

مگر خود مسؤولان دولتی اذعان ندارند که حضور روحانیت در منطقه باعث کاهش آسیب های اجتماعی و فرهنگی می شود پس چرا استانداری و نهادهای دولتی در این امر ورود پیدا نمی کند تا در فراهم کردن زیرساخت های هجرت طلاب کمک حال نهادهای حوزوی باشد. آیا فقط برای فعالیت های فرهنگی و تبلیغی  با کمبود بودجه مواجه می شوند؟

عدم حمایت آموزشی

حمایت علمی و آموزشی حوزه علمیه از مبلغان طرح هجرت یکی دیگر از دغدغه های طلاب علاقه مند به هجرت از قم است که باید به صورت جدی پیگیری و عملیاتی شود به عبارتی دیگر برای ارتقای سطوح علمی مبلغان طرح هجرت اعم از ارائه پایان نامه و امتحانات غیر حضوری دروس حوزه و موسسات تخصصی تسهیلاتی برای این افراد تدارک دیده شود تا بتوانند بدون دغدغه علمی به تبلیغ خود در شهرستان ها بپردازند.

نبود حمایت مالی کافی

یکی از مهمترین دلائلی که طلاب برای هجرت از قم مطرح می کنند نداشتن پشتوانه مالی و عدم حمایت از سوی نهادهای حوزوی و دولتی است؛ یکی از حمایت های که انتظار می رود از سوی مراجع تقلید صورت گیرد ارتقا چند برابری شهریه این مبلغان است چرا که اگر حداقل های یک زندگی ساده برای یک طلبه در شهرستان ها تامین شود می توان انتظار داشت طلاب از قم کم کم رخت ببندند و به دیار و وطن خویش برگردند.

البته باید به این نکته اشاره کرد با توجه به تغییر سبک زندگی و تمایل به رفاه طلبی مردم در طول این سال ها، مشاهده می شود که این سبک زندگی دامن برخی از طلاب و روحانیت را هم گرفته است و می توان گفت رفاه زدگی هم علتی برای عدم هجرت طلاب در شرایط امروز است.

نقش مراجع تقلید در هجرت طلاب از قم

باید گفت قضیه هجرت از قم ختم به طلاب نمی شود بلکه علما و مراجع نقش مهمی در این امر برعهده دارند و می توانند مشوق خوبی در این امر باشند؛  اگرچه هجرت دائمی و امکان حضور مراجع تقلید در بلاد با توجه به مشغله های مرجعیت یا توان جسمی برخی از مراجع وجود نداشته باشد ولی از مراجع و علما حداقل انتظاری که می رود سفر تبلیغی به مناطق مختلف کشور است؛ در این میان حضرت آیت الله سید احمد خوانساری در گذشته و امروز حضرت آیت الله نوری همدانی از مراجع تقلیدی هستند که به این امر اهتمام داشتند و سفر این بزرگواران به مناطق مختلف کشور برکات فراوان علمی و معنوی به همراه داشته است.

آیت الله مظاهری؛ الگوی نمونه برای هجرت بزرگان

هجرت حضرت آیت الله مظاهری از قم به اصفهان را باید یک هجرت ایثارگرانه نام برد؛ می توان گفت به یقین اگر ایشان در طول این سال ها در شهر قم اقامت داشت و هجرت نمی کرد یکی از مراجع تقلید تراز اول مطرح می شد ولی ایشان هجرت و تقویت حوزه علمیه را را به مرجعیت ترجیح دادند.

حضرت آیت الله مظاهری با هجرت خود به اصفهان تحول بزرگی را در حوزه علمیه اصفهان ایجاد کرد و به عبارتی می توان گفت حوزه علمیه اصفهان را  با هجرت خود احیا کرد.

با وجود کهولت سن و شأن مرجعیت کرسی های درس اخلاق ایشان پا برجاست و به معنای واقعی کلمه "طبیب دوار بطبه" است.

پیشنهاد

گاهی باید به واقعیت اعتراف کرد؛ امروز اکثر طلبه های حاضر در قم به دو دسته تقسیم می شوند؛ دسته اول طلابی هستند که بعد از گذراندن سطح 2 یا 3 حوزه یا گرفتن مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد از دانشگاه های وابسته به حوزه علمیه از جمله دانشگاه باقرالعلوم(ع) یا دانشگاه معارف در نهادهای دولتی و نظامی استخدام شده اند و یا در موسسات و پژوهشکده های فرهنگی و دینی جذب شده اند؛ دسته دوم که اکثریت طلاب را تشکیل می دهند بعد از اتمام سطح 3 حوزه دست شان به هیچ جا بند نمی شود و به ناچار برای گذراندن معیشت زندگی خود آن هم در شرایط اقتصادی امروز رو به مشاغل آزاد که هیچ سنخیتی هم با طلبگی ندارد، می آورند.

حال امروز با نگاه به شرایط حساس جامعه برای اکثر طلاب، اگر از سوی نهادهای دولتی و حوزوی یک برنامه ریزی دقیق و تدابیر خوبی اندیشیده شود و طلاب برای هجرت به مناطق مختلف کشور از حداقل های یک زندگی از لحاظ مالی و مسکن تامین شوند یقینا طلاب از این طرح استقبال خوبی خواهند کرد و معضل هجرت طلاب از قم و خالی شدن بلاد از عالمان دینی هم رفع می شود.

به جرأت می توان گفت که هر جایی روحانیت حضور فعال و تبلیغی داشته آن منطقه از هر نوع آسیب اجتماعی، فرهنگی و دینی در مصون مانده است؛ دلیل روشن آن ماندگاری انقلاب و اسلام تاکنون است./1325/ز502/ب1

علی اصغر خواجه الدین دبیر سرویس استان ها