معرفی آثار تاریخی موزه ملک با محوریت امام رضا / درخشش نفایس رضوی در گنجینه ملک

به گزارش خبرگزاری رسا، کتابخانه و موزه ملی ملک به‌عنوان بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران دارای گنجینه‌ای از آثار نفیس هنری و تاریخی است که بسیاری از آن ها به پشتوانه سنت حسنه وقف و توسط حاج حسین آقا ملک بنیان‌گذار و واقف این مجموعه گردآوری شده است. این آثار در مجموعه‌های مختلف همچون آثار خوش‌نویسی، نقاشی، تمبر، سکه، نسخه‌های خطی و... قابل بررسی است.

در این میان، می ‌توان اشیای ارزشمند گنجینه ملک را بر اساس موضوع و محتوا هم دسته‌‌بندی کرد. در این مجال، به مناسبت فرا رسیدن میلاد خجسته امام هشتم (ع) منتخبی از آثار ارزشمند موجود در این گنجینه را با محوریت موضوعی این امام همام معرفی می‌کنیم.

سکه‌ها و تمبرهای یادبود

مجموعه کم‌نظیری از سکه‌های ادوار مختلف در موزه ملی ملک نگهداری می‌شود که سکه‌های کمیاب ولایت‌عهدی امام رضا (ع)، سکه‌های حکمرانان افشاری و قاجاری با محوریت ارادت به امام هشتم (ع) و سکه‌های بهار آزادی با تصویر بارگاه مطهر رضوی، از جمله آنها با محوریت رضوی است. صدها سال ارادت ایرانیان به امام رضا (ع) در ضرب چنین سکه‌های نفیسی و نگهداری آن‌ها تا به امروز تجلی یافته است؛ سکه‌هایی همچون سکه دینار و سکه درهم ولایت‌عهدی امام رضا (ع) متعلق به دوره عباسی که به ترتیب در سال‌های ۲۰۲ و ۲۰۳ قمری در سمرقند و اصفهان ضرب شده و سکه نقره یادبود جشن میلاد امام رضا (ع) که در سال ۱۳۷۳ قمری ضرب شده است.

سکه ولایت‌عهدی امام رضا برای دوران مأمون عباسی

سکه یادبود دوران قاجار

همچنین تمبرها و پاکت‌های مُهر روز میلاد امام رضا (ع)؛ از دوره قاجار تا کنون با تصویرهایی از صحن و سرای رضوی در این موقوفه وجود دارد. بلوک تمبر مناسبتی میلاد امام رضا (ع) در سال ۱۳۸۳ که به تصویرهای ضریح مطهر، پنجره فولاد، سقاخانه و نقاره‌خانه مزین است، از جمله این آثار به ‌شمار می‌آید. تصویر مسجد گوهرشاد هم بر روی یک قطعه تمبر دوره قاجار موزه ملی ملک نقش بسته است.

سکه جشن میلاد امام رضا دوران پهلوی

دو تابلوی نفیس نقاشی قهوه‌خانه‌ای هم با عنوان «ضامن آهو» و «حدیث سلسله الذهب» در گنجینه موزه ملی ملک به چشم می‌ خورد. تابلوی ضامن آهو از آخرین آثار محمد فراهانی(۱۳۱۵-۱۳۹۱ خورشیدی) است که در ابعاد یک متر و ۲۰ سانتی‌ متر در ۸۰ سانتی ‌متر در سال ۱۳۸۸ خلق شده است. او یکی از آخرین بازماندگان مکتب نقاشی قهوه ‌خانه‌ای و شاگرد استاد حسین قوللر آغاسی بود. در این اثر امام رضا (ع)، شتری زانو زده در کنار ایشان، آهویی با دو فرزندش و شکارچی و سگش قابل مشاهده است. همچنین دورنمایی از بارگاه مطهر امام رضا (ع) در منظره سرسبز تابلو جای داده شده است. به نظر می ‌رسد محمد فراهانی پایان داستان ضامن آهو را در این اثر به تصویر کشیده است، چراکه آهو پیش امام بازگشته و فرزندانش به همراهش آمده‌اند با این حال نگرانی و انتظار برای آنچه پیش خواهد آمد در چشمان آهو و فرزندانش با حالتی که به شکارچی نگاه می‌ کنند، دیده می‌ شود.

تمبر یادبود میلاد امام رضا (ع)

زیارت ‌نامه‌های خطی

کتابخانه ملی ملک، یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی است که آثار مذهبی بسیاری در آن حفظ و نگهداری می‌ شود. «زیارت‌ نامه امام رضا(ع)»، از جمله این آثار خطی است که به خط نسخ بر روی کاغذ فرنگی آهار مهره نخودی‌ رنگ، در ۱۳ برگ ۹ سطری مجدول در ابعاد ۱۱ سانتی ‌متر و سه میلی ‌متر در هفت سانتی ‌متر و یک میلی‌ متر در قرن ۱۳ قمری نوشته و با چرم میشن مجلد شده است. «زیارت ‌نامه طوماری حضرت علی بن موسی الرضا(ع)» هم از دیگر آثار وقفی حاج حسین آقا ملک این موقوفه به شمار می‌‌رود.

رساله امام رضا (ع) دوره صفویه

این طومار دست ‌نویس هم بر روی کاغذ فرنگی آهار مهره نخودی ‌رنگ در قرن چهاردهم قمری نگاشته شده است. نسخه خطی «رساله فی زیاره الرضا(ع)» که به زبان عربی در قرن ۱۱ قمری کتابت شده است، یکی دیگر از آثار نفیس این موقوفه است. این اثر یکی از زیارت ‌نامه‌هایی به شمار می‌ آید که در «الذریعه» آقا بزرگ تهرانی به «شرف‌الدین یحیی بحرانی یزدی» منسوب شده است. نسخه خطی زیارت دارای یک مقدمه، سه باب و ۱۲ فصل و یک خاتمه است که با تعریف معنای زیارت در مقدمه آغاز شده و مسائل تخصصی و معنوی زیارت را در باب‌ ها و فصل‌ های خود مطرح می ‌کند. در این بین، از یکی از قطعه‌های خوشنویسی کتابخانه و موزه ملی ملک که حدیثی از امام رضا(ع) همچون گوهری در آن می ‌درخشد هم باید نام برد.

ترجمه ذهبیه امام رضا (ع) برای دوران صفوی

این قطعه نسخ ممتاز با مرکب مشکی توسط محمد شفیع تبریزی در کاغذ فرنگی آهار مهره نخودی پنج سطری در ابعاد ۱۴ سانتی ‌متر و سه میلی‌ متر در ۹ سانتی‌‌‌ متر و هشت میلی‌ متر در سال ۱۲۴۵ قمری کتابت شده است. همچنین این اثر با طلا‌اندازی مضرس در بین خطوط، تسمه‌اندازی، جدول‌ کشی آبی و سفیدآب، پاسپارتو لاجورد، کمنداندازی سفیدآب در حاشیه تزیین شده است.

نسخه‌های طب الرضا

«طب الرضا(رساله ذهبیه)»، رساله‌ای به زبان عربی و منتسب به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است که با موضوع طب و بهداشت غذایی در حدود سال ۲۰۱ قمری نگاشته شده است. بر طبق برخی از روایات، مأمون دستور داد که این رساله را با آب طلا بنگارند، بنابراین به رساله ذهبیه معروف شد. طب الرضا دربردارنده آموزه‌های این امام همام در شاخه‌های گوناگون علوم پزشکی مانند تشریح، زیست‌شناسی، شناخت امراض، اصول بهداشت و... است. تعدادی از نسخه‌های خطی عربی و فارسی(ترجمه) این رساله در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارد، به طور مثال نسخه ترجمه‌ ذهبیه که به خط نستعلیق منسوب به محمد سعید بن محمد تقی خاتون‌آبادی در دوره صفویه و به سال ۱۰۸۱ قمری نوشته شده یا نسخه دیگری که به خط شکسته نستعلیق غلامحسین بن علی یزدی در سال ۱۳۰۰ قمری نگاشته شده است.

قدمت یکی دیگر از این آثار ترجمه به خط نستعلیق به قرن ۱۳ قمری بر می‌‌گردد، اما کاتب آن مشخص نیست. نسخه‌های خطی «تحفه الرضا» و «معرفت بدن و حفظ صحت» هم ترجمه نسخه الذهبیه به زبان فارسی است که آثاری متعلق به سده‌های ۱۱ تا ۱۴ قمری در گنجینه ملک موجود است. نسخه‌های «عیون اخبار الرضا» تألیف شیخ صدوق و «دره‌البیضاء؛ دربرگیرنده دعای امام رضا(ع)»، از دیگر آثار خطی این گنجینه با محوریت رضوی است. البته مجموعه‌ای از کتاب‌های چاپی با موضوع امام رضا(ع) همچون واژه‌نامه زیارت و حرم مطهر امام رضا(ع)، دو سفر آسمانی، تاریخ مشهد مقدس، شمس ولایت، خطبه توحیدیه و همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، در کتابخانه ملی ملک در دسترس مخاطبان قرار دارد.

فرش ۲۴ متری با نقشه تلفیقی دوران پهلوی