ترفندهای دشمن در ایجاد فاصله میان مؤمنان و منابع انسان‌ساز را بشناسید

اشاره: دعای عرفه امام حسین(ع) از دعاهایی است که شیعیان در روز عرفه در صحرای عرفات و دیگر مناطق جهان می خوانند؛ این دعا در بردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی است. بر همین اساس خبرنگار خبرگزاری رسا با آیت الله محمدباقر تحریری تولیت مدرسه علمیه مروی به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می خوانید:

رسا ـ لطفا فلسفه و حکمت دعای عرفه برای ما بفرمایید.

قبل از پاسخ به این پرسش لازم است به عظمت شب و روز عرفه توجه شود. خداوند متعال همواره دوستدار بندگان خود و خواستار خیر آنان است و می‌خواهد بندگان تنها با کمال مطلق خودش ارتباط داشته باشند و با حرکت به‌سوی او تنها به درگاه خداوند اظهار نیاز کنند زیرا عزت و کمال انسان به این حقیقت است که بفهمد موجودی نیازمند، دارای هدفی بالا و یک وسعت روحی گسترده است که می‌تواند با کمال مطلق الهی ارتباط برقرار کند.

بر همین اساس خداوند متعال علاوه بر دستورات گوناگونی که در دین قرار داده تا بندگان بتوانند ارتباط خاضعانه با او داشته باشند و نسبت به حضرت حق ابراز محبت کنند زمان‌ها و مکان‌های خاصی مقرر فرموده تا انسان بتواند در این زمان‌ها و مکان‌ها از عنایات ویژه حضرت حق بهره برده و با انجام برخی اعمال و رفتار ارتباط خویش را با پروردگار بیشتر، عمیق‌تر و گسترده‌تر کند.

از جمله زمان‌ها مهم می‌توان به ماه‌های عظیم شأن و مبارک رمضان، شعبان، رجب، ذی‌قعده و ذی‌حجه اشاره کرد؛ خداوند متعال در ماه مبارک رمضان علاوه بر اینکه روزه را واجب کرده زمان‌های خاص و خاص‌تری مانند شب‌های قدر را در آن مقرر فرموده تا این نوع ارتباط‌ها همواره بین بنده و پروردگار برقرار باشد.

در همین زمان‌ها خداوند متعال و اولیای الهی وظایفی را برای انسان‌ها مشخص و تعیین فرمودند که با عمل به این وظایف آدمی آمادگی بیشتری پیدا می‌کند تا این ارتباط‌ها برقرار و تقویت شود.

خداوند متعال برای امتحان انسان در وجود او تعلقات مختلفی قرار داده که در سایر موجودات وجود ندارد و این به خاطر آن است که آدمی با این تعلقات مختلف تنها به یک تعلق واقعی یعنی آفریننده هستی توجه کند چراکه همه این روابط را او ایجاد کرده و به کمال مطلق خویش متکی و وابسته کرده است و از کمال مطلق حضرت حق صادر می‌شود.

ماه ذی‌حجه نیز یکی از این زمان‌های خاص محسوب می‌شود که فضائل خاصی برای دهه اول آن بیان‌شده است که البته این دهه با ماه ذی‌قعده که چهل روز می‌شود به لحاظ آن وعده‌ای که خداوند متعال به پیامبر اولوالعزمش حضرت موسی(ع) داد مبنی بر اینکه در این چهل روز یک سری آمادگی‌هایی پیدا کند تا بتواند آن رابطه‌های قوی را با ذات اقدس الهی داشته باشد و خبرهایی را از آن عالم دریافت کند لذا این چهل روز یک شرافتی پیداکرده که در قرآن کریم نیز به آن اشاره‌شده است.

با این مقدمات خدای متعال عمل حج را که یکی از اعمال قربی به شمار می‌رود که هم جنبه عبادی و هم جنبه‌های اجتماعی و سیاسی دارد بر مومنانی که مستطیع می‌شوند در طول عمرشان یک‌بار واجب کرده است؛ البته کسانی که یک‌مرتبه حج واجب را انجام دادند اگر تمکن مالی و استطاعت بدنی و دیگر شرایط لازم را داشته باشند می‌توانند بار دیگر به‌صورت مستحب این عمل را به‌جای آورده و حج تمتع برای آنان ثبت می‌شود.

حج تمتع نیز عملی است که در یک‌زمان و مکان خاصی انجام می‌شود که اعمال آن بیانگر نوعی اظهار خضوع و دلدادگی نسبت به وجود اقدس اله است؛ در این اعمال حرکاتی چون طواف خانه خدا و وجوب اقامه نماز طواف وجود دارد همچنین دعاهایی قرار داده ‌شده که ضمن این اعمال روز عرفه است که در نهم ذی‌حجه قرار دارد.

خداوند متعال برای حاجیان مقرر فرموده که در وادی عرفات که در قسمتی از سرزمین مکه قرار دارد اجتماع کنند و با پروردگار خویش راز و نیاز داشته باشند؛ تقریبا اولین، کامل‌ترین و وسیع‌ترین اجتماعی که واجب است با شرایط خاص خودش شکل بگیرد روز عرفه است که همه حاجیان موظف هستند در اجتماع روز عرفه سرزمین عرفات حاضر شوند و به راز و نیاز مشغول شوند بنابراین دعای عرفه امام حسین(ع) با چنین مقدماتی در وادی عرفات ابراز شده است.

حضرت در آن وادی به همراه همراهانشان از ابتدا تا آخر با اظهار محبت و جریان اشک این دعا را قرائت فرمودند؛ بنابراین دعای عرفه بیانگر ویژگی وجودی انسان، روابط گوناگون او و موجودات با ذات اقدس الهی و همچنین بیانگر افاضات گوناگون خدای متعال به لحاظ ویژگی‌های موجودات است.

از جهت دیگر دعای عرفه بیانگر ظهور و بروز کمالات گوناگون خدای متعال است که با وجود انسان و موجودات خدای متعال کمالات خویش را ظهور می‌دهد و هم بیانگر ابعاد نیاز انسان به ذات اقدس الهی است؛ انسان در حالات مختلف خوشی و ناخوشی لحظه‌ای ارتباطش با خداوند متعال قطع نمی‌شود و حضرت این امور را با بیانات مختلف مطرح می‌کنند که البته این امر بستگی به درک انسان از این معارف دارد؛ بنابراین هر مقدار انسان درکش نسبت به واقعیات عالم هستی بیشتر باشد از دعای عرفه امام حسین(ع) بیشتر استفاده می‌کند.

رسا ـ لطفا بفرمایید چرا دعای عرفه را عرفان ناب اهل بیت(ع) می‌نامند؟

مقصود از عرفان معرفت داشته به خداوند متعال است، معرفت به خداوند متعال در مرحله نخست معرفت عقلانی است، یعنی انسان با به کار بستن صحیح عقل می‌تواند درک‌هایی از خدای متعال داشته باشد و در مباحث اعتقادی به این مسائل پرداخته ‌شده که برهان‌هایی که برای اثبات ذات اقدس الهی و ارتباط وجودی و شؤون وجودی موجودات و انسان با خدای متعال که غنی مطلق است اقامه ‌شده که این برهان‌ها شامل برهان نظم، برهان حدوث و امکان، برهان علیت، برهان صدیقی و .. می‌شود که همه این برهان‌ها به لحاظ درجه عمق‌های بیشتری پیدا می‌کند که به‌نوعی این برهان‌ها نیز در قرآن کریم و فرمایشات اهل بیت(ع) آمده است.

بنابراین نخستین مرحله معرفت انسان به خداوند متعال و لازم‌ترین مرحله همان معرفت عقلانی است که دعاها این معرفت عقلانی را به ما انسان‌ها می‌دهند که یکی از آن دعاها دعای عرفه است. منتهی نکته دیگری هم وجود دارد که مربوط به معرفت قلبی می‌شود یعنی شخص علاوه بر واقعیات عالم را شخص علاوه بر درک‌های عقلی که درک‌های مفهومی و استدلالی است آن واقعیات را با قلبش درک می‌کند و می‌یابد.

ائمه اطهار(ع) علاوه بر معرفت‌های حصولی و عقلی که این معرفت همگانی است و همه می‌توانند این معرفت را داشته باشند و ملاک ایمان انسان نیز به شمار می‌رود، معرفت قلبی نسبت به خداوند متعال دارند و حق‌تعالی را با کمالاتش در وجود خودشان و واقعیات موجودات می‌یابند بر این اساس امام حسین(ع) این حقایق را اول یافته سپس به‌صورت الفاظ دعا برای ما بیان فرمودند.

البته این امر تنها منحصر به امام حسین(ع) نیست و همه ائمه اطهار(ع) این‌گونه هستند فرد شاخص عارفی که خداوند متعال را مشاهده قلبی کرده ائمه اطهار(ع) هستند که از این معنا به رؤیت قلبی در روایات یاد می‌شود؛ بنابراین دعای عرفه بیانگر این است که حقایق توحیدی که در عالم وجود دارد حضرت این حقایق را با همه وجود یافته و سپس در قالب دعای عرفه با آن الفاظ  بیان فرمودند بر همین اساس دعای عرفه را عرفان ناب اهل بیت(ع) می‌نامند زیرا در این دعا نه‌تنها توحید افعالی بلکه توحید صفاتی و ذاتی نیز بیان‌شده است.

رسا ـ آیا می شود دعای عرفه با به عنوان معارف جهانی معرفی کرد؟

اگر بخواهیم در وادی توحید و خداشناسی سخن بگوییم و با دید باز و بدون غرض دعای امام حسین(ع) را توضیح دهیم و تحلیل کنیم درمی‌یابیم که معارف دعای عرفه محدود به یک منطقه و فرهنگ خاص نیست و اساساً معارف اسلام این‌چنین است و معارف جهانی محسوب می‌شود زیرا دین یک مسأله فطری بوده و معارف اعتقادی، اخلاقی و عملی دین منطبق با فطرت خدا گرای آدمی است.

خداوند متعال همه فطرت انسان‌ها را از ابتدای خلقت فطرت توحیدی آفریده است منتهی وقتی انسان‌ها در بسترهای مختلف قرار می‌گیرند انحرافاتی برای آنان پیدا می‌شود در غیر این صورت همه انسان‌ها در هر سرزمینی که باشند با تمام وجود درک می‌کنند که موجود فقیر به ذات هستند و نیازمند به یک حقیقت و غنی به ذات بوده و آن خداوند متعال است که همه موجودات را برای رسیدن به یک هدف عالی آفریده است.

معارف دعای عرفه با فطرت انسان منطبق است بر همین اساس می‌توان گفت معارف قرآن و اهل بیت(ع) از امور جهانی است که اگر به افراد حق‌طلب صحیح عرضه شود آن‌ها با همه وجود این معارف را می‌پذیرند و به‌حق گرایش پیداکرده و به رعایت آن ملتزم می‌شوند.

امروز ملاحظه می‌شود که چگونه ندا و مباحث حق طلبانه جمهوری اسلامی ایران در عالم مطرح می‌شود و زمانی که معارف دین به اقصی نقاط جهان می‌رسد چگونه مسیحیان، یهودیان و بودائیانی که به دنبال حقیقت هستند با شنیدن این ندا شیفته معارف ناب اسلام می‌شوند و آن را می‌پذیرند.

بعد از انقلاب اسلامی، طالبان معارف اهل بیت(ع) به ایران آمدند و امروز در حال یادگیری این معارف هستند؛ در حال حاضر عده‌ای از همین افراد که با مکتب اهل بیت(ع) آشنا شدند، پذیرفتند و شیرینی این معارف را درک کردند به تبلیغ این معارف در جهان مشغول هستند؛ بر همین اساس معارف قرآن و عترت تنها منحصر به کشورهای اسلامی یا به کشور عربستان که قرآن کریم در آن سرزمین نازل‌ شده نیست بلکه این معارف جهانی است.

رسا ـ در پایان اگر نکته‌ای هست بفرمایید.

حق دانستن و عمل کردن به معارف اهل بیت(ع) وظیفه هر انسان حق‌طلبی است تا بتواند به شخصیت واقعی خود دست یابد؛ انقلاب اسلامی زمینه خوبی برای شکوفایی این شخصیت است. انسان همواره باید مراقب باشد در مراحل مختلف از توجه خالصانه به خداوند متعال دست برندارد به‌خصوص در این زمان که گرفتاری‌های مختلف از جمله مسأله کرونا وجود دارد و از طرف دیگر دشمنان اسلام که از راه‌های مختلف می‌خواهند مومنان را از این منابع انسان‌ساز دور کنند؛ بنابراین شناخت ترفندهای دشمن لازم و ضروری است.

امام حسین(ع) با دعای عرفه خواستند که ما حسینی تربیت شویم؛ حسینی شدن یعنی انسان هم در جبهه جنگ باشد و هم اینکه از معارف اولیای الهی غفلت نکند و با تمام وجود در برابر ترفندها و هجمه دشمنان ایستادگی کرده و شخصیت دینی خود را حفظ و تقویت کند.

اولیای الهی با یک روش جامع و کامل انسان‌ها را به دعا و صفای باطن توجه می‌دهند و هم اینکه توصیه می‌کنند به یکدیگر رسیدگی کنید امام حسین(ع) در این مسیر دست همه را می‌گرفتند تا اهل نجات شوند.

روز عرفه را باید قدر دانست، طبق صریح روایات؛ اگر کسی نتوانست شب و روز قدر را درک کند و مغفرت الهی شامل او شود منتظر شب و روز عرفه باشد؛ در روز و ساعات روز عرفه نباید از استغفار، توسل، زیارت امام حسین(ع) غفلت شود./813/گ404/ف

گفت‌وگو از فاطمه علی آبادی