پژوهش در حوزه دین به "پژوهش پژوهی" نیازمند است

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین مبلغی در مراسم هفته پژوهش در مدرسه عالی فقه و علوم اسلامی خاطرنشان کرد: به دلیل اینکه پژوهش بویژه در حوزه های علمیه از نظر آسیب های روشی و اولویت بندی، با کاستی ها، خلاء ها و آسیب هایی مواجه هست،  باید در یک مرحله پیشینی از نظر رتبه ای، "پژوهش پژوهی" دینی داشته باشیم، به این معنا که خود پژوهش دینی را مورد پژوهش قرار دهیم.

وي یادآور شد: اگر این پژوهش صورت گیرد، ریل گذاری، اولویت بندی پژوهشی و همه شئون متعلق به پژوهش دینی در این پژوهش دینی شناخته می شود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی بیان داشت: در عرصه پژوهش پژوهشی در حوزه دین هفت محور اساسی، مهم و جدی دارد و هر کدام از آنها نیازمند مطالعات و بحث های ویژه ای است که نقش آن به شکل مستوفا ولو نسبی ارائه و عرضه شود.

تعریف دقیق پژوهش دینی

وى با اشاره به اینکه ما باید یک تعریف دقیق با ابعاد و اضلاع پژوهش دینی در اختیار داشته باشیم، گفت: هر چند تعریف های ارتکازی و نیمه تفصیلی در این زمینه وجود دارد اما هنور یک تعریف کامل، جامع الاطراف، که مبنای سیاستگذاری و تعاملات پژوهشی باشد در دست نداریم.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: در تعریف دقیق پژوهش دینی، باید افزون بر ارائه ماهیت پژوهشی دینی لازم است اهداف پژوهش دینی را تعریف و مشخص کنیم و روشن نماییم که دنبال چه هستیم.

وی ادامه داد: گاه برخی از فعالیت های ما با وجود آن که عنوان بزرگ و بلند پژوهش دینی را یدک می کشند اما اهداف کوچکی دارند، از این رو باید دید، پژوهش دینی دنبال تحقق بخشی و با چه هدفی است و آیا از اولویت برخوردار است.

وی گفت همچنین لازم است که نسبت پژوهش دینی با منابع دینی،  منابع علوم تجربی و انسانی نیز تعیین و تبیین شود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: تاباندن نورافکن پژوهش به ماهیت پژوهش دینی و شناخت اضلاع و ابعاد پژوهش یک ضرورت اساسی است.

حوزه شناسی پژوهش دینی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی همچنین حوزه شناسی پژوهش دینی را مورد تاکید قرار داد و گفت: باید جغرافیایی از حوزه ها و موضوعات لازم التحقیق به صورت طبقه بندی شده در دست داشته باشیم و مشخص شود که پژوهش دینی باید چه حوزه هایی را زیر چتر خود جای دهد و چه زمینه ها، موضوعات و حوزه های کلانی در ذیل پژوهش دینی باید قرار دهیم.

وی یادآور شد: علوم  در حوزه دین مشتمل بر سه سنخ کلان  دانشی است که  هر سنخی حوزه‌های متعددی را  تحت پوشش خود دارد.

وی گفت: سه سنخ کلان  دانشی در حوزه دین  عبارتند از  علوم دینی، فلسفه های علوم دینی و تاریخ های علوم دینی.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به اینکه فلسفه و تاریخ در خدمت علم هستد و نتیجه  علمی این دو علم در مطالعات پژوهشی و روش پژوهی آن علم مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت، گفت: در فلسفه هر علم یک اصل اساسی مهم و بسیار حیاتی تحت عنوان روش شناسی علم وجود دارد که حرکت علمی و مطالعات پژوهشی در آن علم را کاربردی، هوشمند سازی و دچار انسجام و انتظام می کند.

وی ادامه داد: اگر حوزه شناسی به طور دقیق صورت بگیرد  جریان ساختن های رشته های  علمی در حوزه دین  چارچوبی منظم  و منسجم پیدا خواهد کرد عضو خبرگان  رهبری گفت فی المثل فقه های مضاف به همان اندازه که ضرورت دارند اگر به صورت نادرستی ریل گذاری شوند، مشکلاتی را در عرصه فقه پژوهی  پدید خواهد آورد که بدن اصلاح آنها سخت خواهد بود.

نماینده مجلس خبرگان رهبری افزود: از این نظر لازم است بنابراین حوزه شناسی پژوهش دینی باید صورت بگیرد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: زمانی که حوزه شناسی پژوهش های دینی صورت بگیرد باید در یک فراخوان حوزه ای، به بحث گذاشته شود و در قالب یک تفاهم اساسی  به یک سند مهم  برای حوزه تبدیل شود.

وی گفت: اگر از حوزه شناسی پژوهش دینی غفلت شود، نه تنها شاهد ساختن های قارچ گونه برخی از رشته ها هستیم که ممکن است برخی از این رشته ها نصاب لازم را از حیث کیان، ماهیت، هویت  همراه با مرزبندی دقیق نداشته باشد و در نتیجه فضا را برای برخی رشته های اساسی تنگ کند و یا مسیر مطالعه را به مسیر نامطلوب سوق دهد.

اولویت شناسی پژوهش دینی

حجت الاسلام والمسلین مبلغی اولویت شناسی پژوهش دینی را سومین محور اساسی پژوهش پژوهشی دینی ذکر و گفت: برای پژوهش های دینی لازم است نظام اولویت تعریف شود تا در نتیجه موضوعات غیر دارای اولویت هزینه ها و امکانات  را به خود جذب نکند که در این صورت موضوعات اساسی و دارای اولویت بر زمین باقی می ماند.

وی گفت: ما فرصت ها و امکانات نامحدود در اختیار نداریم و شمار نظریه پردازان بزرگ ما هم خیلی زیاد نیستند، بنابراین باید اولویت بندی درستی داشته باشیم تا امکانات و هزینه ها را به سمت موضوعات دارای اولویت سوق دهیم .

نماینده مجلس خبرگان رهبری افزود: اولویت های پژوهشی را  هم  نمی توان بر اساس ذهنیت های اولیه و سلیقگی و  یا با یک نیم نگاه تعیین کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی خاطرنشان کرد: در تعیین نظام اولویت هر رشته پیرامون هر موضوع باید بسنجیم که اگر این مطالعه و پژوهش صورت نگیرد، چه ره آورد منفی و تالی فاسدی را به بار می آورد؟ با توجه به اهمیت آن تالی فاسد اولویت را کشف کنیم.

وی ادامه داد: برخی رشته ها و چنان می باشند که اگر شکل نگیرند انتظام دینی در مناسبات، نهادها، موسسات اجتماعی و حتی در حکومت و دولت ایجاد پدید نمی آید با توجه به این تالی فاسد می توان فهمید که آن پژوهش (که عهده دار ایجاد چنین انتظامی در جامعه و نهادهای اجتماعی  است) از چه میزان از اهمیت و اولویت برخوردار است؟

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: از سوی دیگر برخی رشته ها و موضوعات دیگر وجود دارند که اگر پژوهش نسبت به آنها شکل نگیرد  و آنها را در اولویت قرار ندهیم، فقه منفعل یا حتی نگاه بالاتر اصل دین منزوی می شود،  با توجه به اهمیت این مسئله می باید این بخش از پژوهش ها را اولویت بدهیم.

استاد حوزه گفت که بخش دیگر از پژوهش های ما پژوهش هایی هستند که انجام دقیق و درست آنها باعث می‌شود تا جامعه ما از ناهنجاری فرهنگی دور گردد بر اساس اهمیت دور سازی جامعه از ناهنجاری های فرهنگی اهمیت و اولویت این رشته از مطالعات پژوهشی آشکار می شود.

وی ادامه داد: اگر پژوهش هایی که به فعال شدن فقه و حضور بخشی به آن در جامعه منتهی می شود را انجام ندهیم  فقه منزوی و یا نیمه فعال می شود و در این صورت همه  تلاش های ما در حوزه فقه صرفاً برای خود ما شکل می‌گیرد و نه برای جامعه.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: مشکل گاهی از این فراتر می رود و به خاطر عدم رعایت اولویت های پژوهشی خود دین هم در جامعه در سطحی پررنگ و قوی قرار نمی‌گیرد.

نماینده مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه نباید اجازه دهیم پژوهش های ما به سمتی برود که دین، فقه و ایمان و اخلاق جامعه تضعیف شود، گفت: اگر اولویت های پژوهشی را رعایت نکنیم قادر نخواهیم بود پاسخ های لازم را به جامعه  در حوزه‌های فرهنگ، اخلاق، ایمان و  و مناسبات اجتماعی ارائه دهیم.

آینده پژوهشی پژوهش دینی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به آینده پژوهشی در مطالعه پیرامون پژوهش های حوزوی گفت:  حوزه های پژوهشی ما باید بر اساس قاعده "اِرمِ بِبَصَرِكَ أَقْصَى الْقَوْمِ" ( كه امام علیه السلام  فرموده است) به دور دست ها نظر بیاندازد و حتی 20 سال آینده و بیشتر و کمتر، خطرات و پدیده ها را رصد كند پدیده هایی که اگر به سمت بررسی آن ها به پیش نرویم ممکن است به ضعف در ایمان و دینداری منتهی شود.

وی با بیان اینکه برخی موضوعات اساسی مانند رسانه در حال همینه پیدا کردن بر  مناسبات اجتماعی است، گفت: این موضوعات مهم را باید در حوزه های علمیه مورد پژوهش قرار دهیم.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: رسانه امروزه در جوامع به عنوان نقطه اصلی و گاه مرکزی  نقش آفرینی می کند به گونه ای که گویا  مسائل اجتماعی در آنجا انسجام و انتظام معنايى  پیدا می کنند  سپس از آنجا پمپاژ به جامعه می‌شوند، بگفت اگر این روند که رسانه در پیش گرفته است با سرعت و با شتاب به پیش برود باید رسانه را بر اساس دین باز تعریف کنیم و از اکنون به فکر  مطالعه عمیق آن باشیم و مطالعات دقیقی در این زمینه و سایر موضوعات مستحدث داشته باشیم.

سنخ شناسی پژوهش دینی از نظر خروجی

استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه  نسبت به پژوهش دینی سه نوع سنخ شناسی داریم، گفت:  این سه نوع عبارتند: تثبیتی، توسعه ای و تاسیسی.

وی با اشاره به اینکه برخی پژوهش ها و فعالیت های علمی ما صرفاً تثبیت کننده آنچه موجود است هستند و نه بیشتر  گفت: ما در موارد بسیار وقت زیادی را صرف فعالی های علمی تثبیت کننده می نماییم، در حالی که نباید همه هزینه ها و امکانات را مصروف این بخش از فعالیت ها نمود بلکه باید تا به اندازه‌ای زمان و امکانات  در این راه مصروف شود تا فضا برای موارد دیگر تنگ نگردد. زیرا اندیشه هایی که  قبلاً وجود داشته تثبیت شده است بنابراین برای تداوم تثبیت صرفاً لازم است ۱۰ درصد از امکانات را در این زمینه مصرف کنیم تا در گذر زمان بعد تثبیت ای آن ها تداوم پیدا کند و نه ۹۰% .

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به پژوهش های توسعه اى گفت گاهی علم وجود دارد و ما آن را در فضاهای جدید به مسائل نوپیدا امتداد و توسعه می‌دهیم  می دهیم، مثلا بیع را به سمت بیوع جدید مستحدثه می بریم و آن را امتداد می دهیم.

وی افزود فعالیت های توسعه ای بسیار ضروری است به شرط اینکه عمده فعالیت‌های ما در جهت تثبیت آنچه با قوت وجود دارد تماما مصرف نشود.

استاد حوزه علمیه در خصوص پژوهشهای تاسیسی اظهار داشت:ما باید متناسب با زمینه ها و نیازهای جامعه و زمان، دانش های جدیدی را در حوزه تاسیس کنیم، چه آنکه دانش های فعلی کافی نیست و باید در کنار علومی که در قرن های اولیه  ساخته شده، به سمت علوم تاسیسی برویم تا بتوانیم پاسخ های دینی و بر اساس دین را به حوزه های مختلف سرایت بدهیم

مدیریت شناسی پژوهش دینی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با بیان اینکه پژوهش نیاز به مدیریت دارد، گفت: اگر پژوهش مدیریت نشود، به صورت کور حرکت خواهد کرد و  اجزاء  آن و افراد پژوهشگر دست اندرکار پژوهش نمی توانند با ارتباط گیری با هم، به شکلى هم افزا، عمل کنند  و در مجموع حرکت واحد هوشمندانه و منسجم و تاثیرگذار را در جهت پیشرفت به جلو و پاسخگویی خلق کنند.

 "ارائه پژوهی" نتایج پژوهش هاى دینی

وی با اشاره به اینکه: وقتی  حوزه علمیه یا نهاد حوزوی یا یک محقق، پژوهشى را به ثمر می نشاند باید آن را به جامعه ارائه کند، گفت: انواع ارائه کردن آموزه های دینی به تناسب زمینه‌ها مختلف است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی افزود: این انواع عبارت از ارائه تبلیغی، ارائه آموزشی، ارائه تقنینی، ارائه تبیینی، و ارائه تزریقی مي باشد.

وی ادامه داد: ارائه نتایج پژوهش های دینی  در مواردی از چنان صعوبتی برخوردار است که نیاز به تخصص دارد.

استاد حوزه علمیه قم گفت: نوع ارائه تبلیغی در دنیای کنونی باید از مکانیزم های فعال و موثر و بهره گیرنده از فضای مجازی برخوردار باشد به همین جا حتی باید  تبلیغ در فضای مجازی ابتدا تعریف و سپس فعال شود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به اینکه پژوهش های دینی را باید به عرصه آموزش بیاوریم، گفت: نسبت آموزش و پژوهش ما تعریف نشده است چه آنکه در متن آموزش ما نه فراورده های پژوهش های جدید ما و نه نتيجه های روش شناسى هاى ما هيچ کدام حضور پیدا نمی کنند.

وی همچنین ارائه تقنینی پژوهش فقهی را مهم دانست و گفت: برخی تصور می کنند ارائه تقنینی این نیست که چند حکم فقهی را بگیریم و از قانونگذار بخواهیم آنها را در قانون جای دهد، اینگونه نیست، قانون خیلی پیچیده است و اقتضائات، الزامات، ماهیت و مولفه های خاص خود را دارد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اظهار داشت: تزریق فقه به قانون، خیلی حساس است و خود نیاز به پژوهش دارد که در حوزه باید انجام بگیرد، چه آن که قانون تنها چند ماده نیست بلکه روح، منطق و حرکت و کارکرد دارد./841/د102/ب1