شماره 33 فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، سی و سومین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مدیر مسؤولی نجف لک زایی و سردبیری حمید پارسانیا منتشر شد.

در این فصلنامه در 7 مقاله و در 206 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تحلیل جامعه‌شناختی ادوار علوم حدیث شیعه

قاسم ابراهیمی پور

چکیده: بررسی جامعه‌شناختی ادوار علوم حدیث با رویکرد روش‌شناسی بنیادین و روش تحلیل متون تاریخی، مسئله اصلی پژوهش حاضر است. در طول شش دوره تاریخی علوم حدیث، که تقریباً نیمی از آن در رشد و نیم دیگر در افول بوده است، عواملی مثل باور به کفایت آثار حدیثی موجود، سنگینی سایه علومی مثل فقه و کلام بر حدیث در کنار تقسیم کار نامناسب، غلبه عقل‌گرایی افراطی، خفقان سیاسی و آشوب فرهنگی، افول و عواملی مثل ویژگی‌های فردی محدثان از جمله پرسشگری، تکلیف‌مداری و تعاملات علمی، حمایت‌های سیاسی و اقتصادی، تمایز نقش‌های علمی، وجود نظام آموزشی کارآمد، شکل‌گیری فعالیت‌های تشکیلاتی و گروهی و دسترسی آسان به منابع علمی، رشد علوم حدیث را به دنبال داشته است.

تأملی بر سیره اجتماعی امام زمان(ع) در مواجهه با اهل کتاب

حسین الهی نژاد

چکیده: سیره و روش زندگی معصومان(ع) و نوع تعامل و معاشرت آنان با افراد و گروه‌های مختلف برای همه مسلمانان به‌خصوص شیعیان مهم و قابل توجه است. بر اساس آموزه‌های اسلامی، سامان‌بخشی زندگی مسلمانان اعم از فردی و اجتماعی، و دینی و دنیایی در گرو تبعیت و پیروی‌کردن از سیره و روش معصومان است. الگوگیری و تأسی به زندگی معصومان(ع)  به‌خصوص امام زمان(ع) که دوران غیبت، دوران امامت و ولایت ایشان است، متفرع بر شناخت زندگی و نوع تعامل و معاشرت آنان با اقشار مختلف مردم و مذاهب و فرهنگ‌های گوناگون است. این تحقیق که تحقیقی کیفی است در جمع‌آوری اطلاعات به شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای و داده‌پردازی اطلاعات به روش توصیفی و تحلیلی عمل کرده و به دنبال شناخت زندگی امام زمان(ع)  در دوران ظهور و حکومت جهانی و نوع تعامل و برخورد ایشان با گروه‌ها و افراد مختلف در فرهنگ‌ها و باورهای متنوع نظیر باورمندی به ادیان یهودیت و مسیحیت است تا زمینه الگوگیری شیعیان و منتظران واقعی امام زمان(ع)، جهت فرهنگ‌سازی و اجرای آن متناسب با الزامات عصر غیبت در فضای حکومت اسلامی به سرپرستی ولی فقیه فراهم شود. در این راستا اندیشمندان اسلامی بر اساس داده‌های قرآنی، روایی و عقلی نوع تعامل و برخورد امام زمان(علیه السلام) با اهل کتاب در دو مقطع ظهور و حکومت جهانی را در قالب نگرش سه‌گانه مطرح کرده‌اند: «نگرش مدارایی و تعاملی مطلق»، «نگرش قهری و حذفی مطلق» و «نگرش تلفیقی و تفصیلی» که درواقع تلفیقی از نگرش اول و دوم، یعنی مدارا و تعامل در عصر ظهور، و قهر و حذف در عصر حکومت جهانی است که نظریه مختار براساس نگرش سوم شکل گرفته است و نوشتار حاضر با ارائه دلایل عقلی و نقلی به تفسیر و توجیه این مدعا می‌پردازد.

مسئله «دیگری» در جامعه‌شناسی پدیدارشناختی و حکمت متعالیه

حمید پارسانیا؛ سیدسعید طوطیان

چکیده: در این مقاله به یکی از مسائل مهم علوم اجتماعی یعنی مسئله «دیگری» از منظر دو دستگاه فکری متفاوت پرداخته شده است: اول پدیدارشناسی به‌عنوان یکی از جنبش‌‌های مؤثر فلسفی قرن بیستم در غرب و دوم حکمت متعالیه به‌عنوان یک دستگاه فلسفی تمام‌عیار. اگرچه کوشش‌‌های جامعه‌‌شناسان طرفدار دیدگاه‌‌های پدیدارشناسی، در به‌کارگیری مفاهیم فلسفی آن برای پاسخگویی به مسائل علوم اجتماعی مدت‌ها است، آغاز شده است و افرادی چون شوتس نقش برجسته‌‌ای در شکل‌‌گیری نوعی از تفکر جامعه‌‌شناسی که امروز با عنوان جامعه‌‌شناسی پدیدارشناختی معرفی می‌‌شود، داشته‌‌اند؛ اما پیچیدگی‌‌های فلسفه هوسرل و همچنین اختلافات این جامعه‌‌شناسان با نظریات هوسرل در برخی مسائل از جمله مسئله اصلی این مقاله، لزوم پرداخت جدی‌تر به آن را لازم می‌‌نماید. از طرف دیگر به دلیل آنکه مدتی است توجه به ظرفیت‌‌های نظام فکری حکمت متعالیه برای مسائل علوم اجتماعی نیز ثمره‌های قابل قبولی را نمایانده است، این نوشتار بر آن است تا با عنایت به تفاوت‌‌های اساسی دو دستگاه فکری پیش‌‌گفته، مسئله مهم «دیگری» را از منظر دو رویکرد جامعه‌‌شناسی پدیدارشناختی و نظریه اجتماعی قابل استنطاق از حکمت متعالیه بررسی کند.

الگوی سرمایه‌اجتماعی در کنشگری امام موسی صدر

محمد علینی؛ الله کرم کرمی پور؛ محسن کمالیان؛ وحید سهرابی فر

چکیده: امام موسی صدر شخصیت کاریزماتیکی است که منش‌ها و عادت‌واره‌‌های وی در میدان لبنان شکل گرفت. کنشگری صدر با توجه به دیدگاه انسان‌‌محوری و شمول‌گرایی وی که هدفش ارتقای انسانیت است، توانسته هویت انسانی را در کنش‌های اجتماعی و سیاسی او آشکار سازد؛ کنش‌هایی که موجب تحکیم روابط و پیوند همه انسان‌ها و ایجاد اعتماد در همه سطوح می‌گردد. بر این اساس است که سرمایه اجتماعی شکل می‌‌گیرد و در فرایند عمودی با ارتقا از مراحل درون‌‌گروهی، بین‌‌گروهی و برون‌‌گروهی به مرحله فراگروهی می‌‌رسد؛ مرحله‌‌ای ‌‌که همگرایی بین همه افراد، گروه‌ها و طوایف در لبنان و همه انسان‌ها در سراسر جهان بر اساس نگاه کرامتِ‌‌ ذاتی انسان‌ها را موجب می‌گردد. این نوع کنشگری است که از امام صدر مرجع اجتماعی می‌‌سازد و او را به الگویی مثبت در لبنان، جهان اسلام و جوامع بشری در جهت تألیف قلوب انسان‌ها و رفع مشکلات و بحران‌ها و رسیدن به تفاهم و تعامل و صلح جهانی تبدیل می‌کند. روش پژوهش، از نوع بنیادی و به صورت تبیینی بوده و روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است. ابزار گردآوری داده‌ها اسناد، کتب چاپی، منابع فارسی و غیر فارسی، آثار ترجمه، اینترنت، نرم افزار و آرشیو می‌‌باشد.

بازخوانی نظریه فرهنگ ناسرکوبگر مارکوزه از منظر حکمت صدرایی

محمد رایجی؛ مهدی سلطانی

چکیده: توسعه روزافزون جوامع غربی و رسیدن بشر به سرحدات پیشرفت، امید رهایی از درد و رنج را برای انسان غربی به ارمغان آورد. در این میان زیگموند فروید در مخالفت با فضای خوشبینی حاکم بر غرب در اوایل سده بیستم تأکید می‌کند که تمدن بر انقیاد و سرکوبگری غرایز آدمی استوار است و دستاورد تمدن برای انسان امروزی، نه آرامش و آسایش، بلکه درد و رنج فزاینده است. در مقابل هربرت مارکوزه، فیلسوف اجتماعی آلمان، همزمان با نقد نظریات فروید، طرحی از تمدن ناسرکوبگر را ارائه و اعلام می‌کند که سرکوبگری فرهنگ، نه برخاسته از ذات تمدن، بلکه دستاورد نظام سرمایه‌داری است. در این مقاله، مبتنی بر روش تحلیلی - انتقادی، با بهره‌مندی از ظرفیت نظریه استخدام علامه طباطبایی(ره)  و آموزه‌های حکمت صدرایی نشان خواهیم داد که آنچه مارکوزه تحت عنوان تمدن ناسرکوبگر معرّفی می‌کند، چیزی جز باقی‌ماندن در «استخدام متقابل در ساحت حیوانی» نیست و برای عبور از سرکوب می‌بایست کمالات عقلی و اغراض فطری را بسان عنصر تعین‌بخش زندگی اجتماعی مطرح کرد؛ امری که علامه طباطبایی(ره) مبتنی بر نظام صدرایی بدان پرداخته است.

فراتحلیل مطالعات نسبت اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی در ایران

حسن پیری؛ محسن نیازی

چکیده: پژوهش‌‌های زیادی درباره مدارای اجتماعی انجام شده است. یکی از مهم‌‌ترین متغیرهای مرتبط با مدارای اجتماعی، اعتماد اجتماعی است. جهت ترکیب، تجزیه و تحلیل نظام‌‌مند نتایج پژوهش‌‌های انجام‌شده درباره اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی از روش فراتحلیل استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش را همه مقالات و پایان‌‌نامه‌‌های کارشناسی‌‌ارشد در ایران در زمینه بررسی رابطه بین اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی از سال 1387 تا پایان سال 1397 تشکیل داده است. درکل تعداد 15 پژوهش یافت شد که برای نمونه‌‌گیری، 7 پژوهش که شرایط و ملاک‌‌های انتخاب مانند داشتن ضریب همبستگی رابطه بین دو متغیر مذکور، سطح معناداری و مشخص‌بودن حجم نمونه را داشتند، به‌عنوان انتخاب نهایی برگزیده شدند. ابتدا عدم سوگیری انتشار و ناهمگنی اندازه اثر تأیید شد؛ سپس حساسیت اندازه اثر و ضریب اندازه اثر و نقش تعدیل‌‌گری جامعه آماری با به‌کارگیری نرم‌‌افزار CMA بررسی شد. یافته‌‌ها حکایت از ضریب تأثیر 296/. اعتماد اجتماعی بر مدارای اجتماعی دارد. همچنین با درنظرگرفتن متغیر تعدیل‌‌گر جامعه آماری، این ضریب بین جوانانی که در رده سنی 15 تا 29 سال قرار دارند، 155/. و بین افرادی که در رِنج سنی 18 ساله تا 70 ساله قرار دارند، 348/. است که در هردو گروه معنادار است؛ یعنی اعتماد اجتماعی گروه‌‌های با رِنج سنی 18 تا 70ساله بیشتر از گروه‌‌های سنی 15 تا 29 ساله بر مدارای اجتماعی تأثیر می‌‌گذارد. درکل نتایج نشان می‌‌دهند اعتماد اجتماعی به‌عنوان متغیر مستقل بر مدارای اجتماعی به‌عنوان متغیر وابسته تأثیر متوسطی دارد؛ هرچند بین افرادی که در رِنج سنی 18 تا 70ساله قرار دارند، بیشتر است.

نگرشی به کار کرد های دین در مدیریت خانواده در مقایسه با رویکرد فمنیسم از منظر قرآن

راضیه حسینی؛ علی اصغر تجری؛ سیدحسن عابدیان

چکیده: خانواده مهم‏ترین نهاد در رشد و شکوفایی افراد جامعه است. توجه به این نهاد و بررسی راهکار‏های مدیریتی آن در رشد شخصیت فردی و اجتماعی افراد و سلامت جامعه مؤثر است. بروز تفکرات متفاوت مانند فمنیسم باعث تغییر نگرش در ساختار و مدیریت خانواده و بروز انواع نابسامانی‏ها در این نهاد در برخی از جوامع شده است. پژوهش حاضر سعی دارد با توجه به آیات قرآن کارکرد‏های مدیریتی دین در خانواده را بیان و در مقایسه با فمنیسم بررسی کند. آنچه از این پژوهش به دست آمده، بیانگر آن است که قرآن کریم با توجه به نگاه همه‌جانبه، به جهت نظم امور خانواده، مدیریت اخلاق‌مدار بدون سلطه بر اعضای خانواده را با اختیارات و وظایف مشخص معرفی و وظایف هریک از اعضای خانواده را بیان کرده است. در فمنیسم با طرح مسئله مساوات در خانواده و نادیده‌گرفتن استعدادهای افراد، باعث بروز نابسامانی‏ها در خانواده و اجتماع شده است. توجه به دستورالعمل‏های دین می‏تواند در سامان‌بخشیدن به خانواده و نحوه مدیریت آن و سلامت خانواده و جامعه مؤثر باشد.

دفتر فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» در قم، پردیسان، انتهای بلوار دانشگاه، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، طبقه همکف، اداره نشریات واقع شده است؛ علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس https://jiss.isca.ac.ir/ مراجعه کنند./822/