ایجاد امت واحد تمدن آفرین با همگرایی و عقلانیت

مدیر حوزه های علمیه در ادامه به اهمیت نقش عقلانیت و همگرایی اسلامی در شکل گیری تمدن اشاره نمود و اذعان داشت: اسلام از اندیشه و نظام فکری منسجم و منضبط و پاسخگو در و اضلاع مختلف برخودار است.

آیت الله اعرافی افزود: اندیشه اسلامی اندیشه ای نظام‌واره و نظام مند است که می تواند پاسخگوی ساحت های مختلف معرفت و معیشت بشر باشد؛ این ویژگی از عناصر ثابت، سخت و پایداری است که مکتب تمدنی را شکل می‌دهد.

وی به گزاره های وسیع و گسترده مکتب تمدنی اسلام اشاره نمود و یادآور شد: مجموعه گزاره ها، نظریه‌ها و اندیشه‌های موجود در تفکر و مکتب باید بتواند با واقعیات خود را تطبیق داده این اصول را در گذر زمان حفظ نماید.

مدیر حوزه های علمیه، تصریح کرد: این مجموعه نظام وار، راهور، اصیل و در عین حال منعطف، باید مسائل عالیه بشر را تامین کرده از پایگاه راهبردی برخودار باشد.

وی با بیان این که واژه تمدن واژه ای منعطف و دارای معانی متفاوتی است، خاطرنشان کرد: اسلام هسته پایدار و ثابت تمدنی داشته، این هسته که عناصر ثابت آن بسیار فراوان است؛ در درون خود تغیّر، تحول و تطور را تعریف نموده است. این که می گوییم اسلام دارای تمدن است، یعنی اسلام را نمی توان در گزاره های محدود محصور دانست و اسلام نقش آفرین در متن زندگی بشر عقلانی، همواره گره‌گشاست.

امام جمعه قم با تاکید بر این که اسلام می تواند اشکال و مظاهر گوناگون داشته در قرون مختلف ناظر به ویژگی های جوامع به تمدن اسلامی شکل دهد، خاطرنشان کرد: هر تمدنی که بخواهد قابل قبول و عقل پذیر باشد، باید عقل بشر در پایه ها و ارکان و اضلاع آن حضور پررنگی داشته باشد؛ در عین حال باید از عقل بسندگی پرهیز نمود.

سخنران این همایش با بیان این که عقلانیت را می توان به صورت های مختلف تصور کرد، اظهار داشت: عقلانیت اسلامی، عقلانیتی است که در پایه های دین محور و اساس است و در شاخ و برگ ها در پرتو وحی حرکت می کند.

وی با اشاره به این که استنباط ما در اسلام در عین پرهیز از عقلانیت رها و بی قید، بر مبنای عقل نیز استوار است، تصریح کرد: عقلانیت اسلامی در قلمرو اعتقادات و مبانی آغازین،  عقلانیت قطعی و استوار و محکم بوده، از اندیشه فلسفی مستقل و آزاد برخودار است.

آیت الله اعرافی افزود: در دین الهی، پذیرش اسلام و روی آوردن به حقیقت کتاب و سنت بر پایه عقل مستقل و آزاد است؛ اسلامی دارای ارزش است که انسان آن را نه فقط با دل و احساس بلکه با عقل مستقل آزاد پذیرفته باشد؛ عقل مستقل آزاد ما را به ساحت دین فرا می‌خواند.

وی با بیان این که اعتقادات دینی نیز مبتنی بر پایه های عقلی ما را به ساحت دین فرا می خوانند، اظهار داشت: در مباحث اخلاق اسلامی، پایه‌ها بر حسن و قبح عقلی نهاده شده است و دریافت  مستقل و آزاد، مبنای اساس اخلاق اسلامی است.

مدیر حوزه‌های علمیه افزود: در ساحت احکام و دستورات رفتاری دین نیز اساس فقه و احکام از منظر واقعی مبتنی بر مصالح و مفاسد است؛ لذا بنیان های نخستین اعتقاد و بنیان های پایه‌ای اخلاق و بنیان‌های اساسی فقه و احکام  مبتنی بر عقل مستقل و آزاد است.

وی با تاکید بر این که عقل به تنهایی و در یک سطح گسترده نمی تواند ایفای نقش کند، اظهار داشت: عقل مستقل در تفاسیر اعتقادی، دستورات اخلاقی و احکام از توانایی محدود برخوردار بوده، نیازمند نور وحی است.

عضو فقهای شورای نگهبان، با بیان این که عقل مستقل آزاد برای احاطه انسان به همه مصالح و مفاسد او را به وحی ارجاع می دهد، یادآور شد: نقش آفرینی عقل مستقل آزاد به دو صورت احاطه بر همه واقعیت مسائل و یا ارجاع عقل به منبعی دیگر مورد توجه قرار می گیرد.

آیت الله اعرافی با تاکید بر این که عقل در باب اجتهاد تجلی وسیعی دارد، اظهار داشت: اجتهاد به معنای عام و خاص اجتهاد عقلانی است و عقلانیت آن نیازمند قیود و شرایطی است.

وی تاکید کرد: عقل آن اندیشه مستقل و آزاد در یک سطوحی کاملا به تنهایی نقش آفرینی می کند و در سطح کلیدی و پایه نقش هماهنگ و مکمل و همراه نقل و وحی را ایفا می کند. همه اینها قائده مند در نظام اجتهادی و استنباطی قابل مشهود است.

مدیر حوزه‌های علمیه یادآورشد: اسلام در شناخت موضوعات و تعامل با عالم، انسان را به سمت اعتماد به عقل رجوع می دهد که این مهم در تشخیص موضوعات بسیار موثر است.

وی با تاکید بر این که عقلانیت اسلامی عقلانیت منهای وحی نیست، اظهار داشت: عقلانیت اسلامی، عقلانیتی است که در پایه‌ها ما را به سمت وحی هدایت می‌کند و در شعب و شاخه‌ها راه را برای نقش آفرینی نقل و وحی باز می‌کند؛ به این ترتیب عقلانیت اسلامی از عقلانیت ابزاری متکامل تر بوده، به همه نیاز بشر جواب می دهد.

آیت الله اعرافی به تفاوت های اساسی عقلانیت اسلامی و عقلانیت غیر اسلامی و ابزاری اشاره نمود و یادآور شد: برای امت سازی در عصر جدید و خلق تمدن نوین اسلامی در دنیای معاصر، نیازمند عقلانیت ارتباطی هم هستیم. این عقلانیت ارتباطی وحدت امت و انسجام و ارتباط و همگرایی اسلامی را در یک منطق تعاملی و ارتباطی تعریف می‌کند.

وی در ادامه به تفاسیر مختلف مقوله وحدت و همگرایی و تقریب اشاره نمود و اظهار داشت: در تقریب اسلامی با حفظ تفاوت ها و اعتقاد به حقانیت، در مقام رسمیت بخشی همه قابل قبول بوده، فلسفه امت و اخلاق تعاملی اسلام و قواعد فقهی آن مورد توجه قرار می گیرد.

مدیر حوزه های علمیه به پایه اشتراکات معرفتی مذاهب اسلامی اشاره نمود و یادآور شد: همگرایی تمدن ساز و امت آفرین همگرایی است که بر مشترکات بزرگ اهتمام ورزیده، بر نظام ارتباطی، اخوت و تعامل تاکید می کند.

آیت الله اعرافی در پایان با تاکید بر این که اگر همگرایی و عقلانیت کنار گذاشته شود، امت واحد تمدن آفرین شکل نخواهد گرفت، اظهار داشت: تاسیس بازار مشترک علم، دانش و فناوری و ایجاد پیمان های مشترک اسناد و مناسب فرهنگی و معرفتی اگر به قدرت سخت و نرم جهان معاصر تبدیل شود.  قطعا جهان از ثمرات ارزشمند آن متنعم خواهد شد.