علی؛ پدر همه عدالت خواهان تاریخ

در سراسر تاریخ و در میان همه قصه ها و افسانه ها شخصیت هایی وجود دارند که نسبت به دیگران دارای تمایز خاصی هستند؛ این اشخاص که به اختصار اسطوره نامیده می شوند در هر ملیت و قومیتی وجود دارد؛ دولت ها و حکومت ها نیز برای شکل دهی به ذهنیت مردم و جهت دهی به حرکت های مردمی اسطوره ها را پرورش می دهند به عبارت بهتر هر دولت و حکومتی که اهداف بلندی در سر دارد و به دنبال ایجاد یک پشتوانه فرهنگی برای خود است به پرورش و گسترش اسطوره ها اهمیت می دهد.

در زمانه فعلی اسطوره ها با فیلم ها کارکرد دیگری پیدا کرده اند و با سلبریتی ها به «مفهومی مشکک» تبدیل شده است؛ به این معنا که شاید سلبریتی شرایط کامل یک اسطوره را نداشته باشد اما بخشی از کارکرد های یک اسطوره را دارد. گاهی یک فرد مشهور به درد تبلیغ کالا می خورد گاهی نیز آن فرد مشهور یک جهت دهی سیاسی و فرهنگی را انجام می دهد.

در تعریف اسطوره ها، بر خیالی بودن آن شخص تأکید شده است یعنی به طور کل اسطوره ها را خیالی می دانند و اگر دولت یا گروه قدرتی اسطوره ای خلق کند مهم نیست که آن فرد در تاریخ وجود داشته باشد یا نه فقط پرداخت خوب مهم است از همین رو «جومونگ» اسطوره ای موفق است.

شخصی که معتقد به خیالی بودن اسطوره ها است، نگاهش به جنبه حکومتی قضیه بوده و مطالعه بر روی اشخاص و قهرمان ها واقعی ملل تاریخ دار نکرده است؛ حکومت ها شخصیت های افسانه ای را می سازند تا قصه های شب را تولید کنند و مردم خود را با موجودات افسانه ای سرگرم و تهییج کنند.

در منطقه غرب آسیا که محل تولد ادیان بوده است شخصیت های حقیقی زیادی را بر صفحه سنگی تاریخ حک کرده است که برای ملل و نحل مختلف مورد احترام هستند؛ این اشخاص حقیقی در زمانه کنونی مورد پردازش قرار گرفته و ویژگی های یک اسطوره را پیدا کرده اند؛ بسیاری از اسطوره های این منطقه جغرافیایی در کشاکش لشکرکشی های غرب به شرق و شرق به غرب شکل گرفته اند که در عین اینکه برای ملتی اسطوره و قهرمان هستند برای ملتی دیگر منفور و ضد قهرمان محسوب می شود.

حجاج ابن یوسف ثقفی که در میان شیعیان و ایرانیان بسیار منفور است اما برای بخشی از تاریخ نگاران عرب شخصیت محبوبی محسوب می شود؛ همینطور که نادرشاه افشار برای ایرانیان به عنوان فاتح هندوستان و سردار جهانگشا شناخته می شود اما در نظر ملل شرقی یک متجاوز محسوب می شود. چنگیز خان مغول که هیچ آوازه خوشی در خاورمیانه ندارد اما محبوب گروه مغول است اسکندر مقدونی که در ایران متجاوز خونخوار است در اروپا فاتح شرق است.

علی بزرگ تر از همه اسطوره ها

ویژگی دیگر اسطوره ها محدودیت آن ها است به این معنا که شیخ اجل سعدی اسطوره سخن پارسی دیگر یک جنگجو نیست، آرش کمانگیر جنگجو، ادیب نیست، حاتم طایی خیر قهرمان و پهلوان نیست، پوریای ولی اگر ادیب و پهلوان باشد یک پدر شناخته نمی شود.

دوران معاصر ما قهرمان های زیادی خلق کرده است که هر کدام در یک ویژگی قهرمان هستند برای مثال شهید بزرگواری است که بسیار نزد مردم محبوب است اما برای دخترش چنین وجهه ای نداشت؛ اسطوره ها چند وجهی نیستند و در همان وجهه ای که دارند اسطوره هستند.

مولای ما امیر مؤمنان بالاتر از همه اسطوره های تاریخ قرار می گیرد ابرقهرمانی که سراسر زندگی اش حقیقت است و برای اهل حق و تحقیق افسانه نیست؛ اگر اسطوره ها احتیاج به «پردازش آنچه بود» داشته باشند تا محبوب باشند، مولای متقیان با «گزارش آنچه بود و هست» محبوب قلوب حقیقت پذیر قرار خواهد گرفت.

اگر سعدی، حافظ و دیگر سخنوران جهان در سخنوری اسطوره و سرآمد هستند، علی(ع) در سخنوری هم اسطوره است. اگر هر ملتی عاشقانه های افسانه ای را دارد و عاشق و معشوقه ای ضرب المثل عشقی آن ملت هستند، علی(ع) صاحب پاکترین عشق بشری است و در همسری هم اسطوره و الگو است.

اگر خونریز های تاریخ الگوی جنگاوری هستند اما حیدر کرار در عین عقلانیت جنگاوری جوانمرد است؛ اگر افسانه هایی از شاه عباس، انوشیروان، منوچهر، فریدون، صلاح الدین ایوبی، اسکندر، سلطان سلیمان و برای مردمانشان و ملت هایشان اسطوره ساخته اند، شیوه حکومت داری امیر مؤمنان آرمان مترقی هر آزادی خواه است؛ اسطوره حکومت، پادشاه اسطوره ای که نظیری برایش در تاریخ نیست و حسرت عدالت علوی همچنان بر قلب شیعه مانده است.

اسوه پدرانگی و پدر اسطوره در تاریخ نمود چندانی ندارد اما شیعه علوی امروز، علی(ع) را اسوه ی پدر بودن می داند و او در پدر بودن هم اسطوره است؛ پدر حسن، حسین، عباس و زینب؛ پدر همه عدالت خواهان تاریخ.

علی نه تنها «حقیقتی بر گونه اساطیر» است بلکه شخصیتی نامحدود از مفاهیم پسندیده است، که هیچ واژه ای توان کشش این حجم عظیم از معانی پسندیده را ندارد. مجموعه ای از اهداف نمایان شده که آرمان هر پیشرویی است؛ علی حقیقتی تمام نشدنی بر گونه اساطیر است.

اگر کسی بخواهد پدر خوبی باشد یا خیرخواهی بزرگ یا جنگاوری مهربان یا همسر و عاشقی نام‌آور یا سخنوری حکیم یا حاکمی دادگر و عادل همه در علی متجلی است.