یادآوری نقش عبادی و اجتماعی مسجد با اعتکاف

در کتاب شریف «من لا یحضره الفقیه» که از کتب متقن شیعه در نقل حدیث است، آمده که رسول اکرم یک دهه از ماه رمضان را معتکف می‌شد؛ در این روایت نقل شده که این اعتکاف پس از هجرت به مدینه هر سال رخ می‌داد و در روایتی از امام صادق آمده است به علت جنگ بدر نبی اکرم موفق به اعتکاف نشد از همین رو سال بعد بیست روز یعنی دو دهه از ماه رمضان را به اعتکاف پرداخت تا جبران سال قبل نیز شده باشد.

در این دست روایت نکات مهمی دیده می‌شود که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود؛ هجرت نبی اکرم به مدینه آغاز فصل مهمی از دین اسلام بوده که تا کنون نیز ادامه دارد؛ ایجاد حکومت اسلامی و پیشروی مرزی و اعتقادی اسلام از مدینه آغاز شده و در حضور ده ساله پیامبر اسلام در مدینه ۲۷ غزوه و بیش از ۴۷ سریه بنابر روایات مختلف رخ داده است؛ در شرایطی که حکومت اسلام در حال شکل گیری بوده و بسیاری از امور تثبیت نشده و قانون گذاری‌ها نیز انجام نگرفته است، امر عبادی اعتکاف هر ساله مورد توجه پیامبر اسلام است.

امر خطیر و پرکار ایجاد حکومت و اداره آن نیز سبب نمی‌شود که جنبه عبادت اجتماعی بعثت در کناری قرار گیرد بلکه در مکانی عمومی در مدتی نسبتا طولانی پیامبری آسمانی در پیش چشمان امتش به عبادت می‌پردازد.

نکته مهم در اعتکاف رسول اکرم و احکام اعتکاف، انجام این عمل در مسجد به عنوان اصلی‌ترین جز عمل است؛ تأسیس مسجد اولین اقدام نبی اکرم پس از هجرت به مدینه بود؛ یک مکان جهت عبادت و محوریت بخشی به جامعه نوپای اسلامی به نام «مسجد قبا» پایه ریزی شد و به عنوان عملی صالح از نبی اکرم صادر شد.

در تاریخ اسلام چه شیعیان چه اهل تسنن مسجد نقشی مهم داشته و محل تدریس و تحصیل علوم دینی نیز بوده است؛ تأکید همه مؤسسین مدارس علمیه بر تأسیس مسجد شرعی در محیط مدارس نشان از فهم نقش مسجد در نگاه پیشینیان دارد؛ گاه برای مساجد محوری شهر چند مکان جداگانه با شرایط شرعی مسجد می‌ساختند تا تدریس یا امور همزمان امکان وقوع داشته باشد و همه امور نیز در مسجد انجام شود.

مسجد مکانی است که «فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا» از همین رو پیشنیان تأکید داشتند امور خود را در مسجد انجام دهند تا در زمره محبین طهارت قرار گیرند.

چندی بعد از ساخت مسجد قبا، منافقین مکانی موازی را به نام مسجد برای تحت الشعاع قرار دادن مسجد قبا و ایجاد پوشش برای اقدامات خود تأسیس کردند که توسط پیامبر تخریب و در تاریخ به عنوان «مسجد ضرار» ثبت شد.

این نیز عمل صالح دیگری است که از نبی اکرم صادر شد؛ بهترین تعریفی که از عمل صالح می‌توان گفت: «عملی است که در ظرف زمان و مکان خود بهترین عمل باشد» از همین رو تأسیس مسجد در زمانی عمل صالح و تخریب مسجد در زمانی دیگر نیز عمل صالح قملداد می‌شود.

اعتکاف عمل صالحی است که از سنت‌های مهم اسلام است، اما اگر طوری اجرا شود که موجب به خطر انداختن سلامت معتکفین و جامعه شود دیگر نمی‌توان از آن به عنوان عمل صالح یاد کرد پس شایسته است اهتمام به برگزاری اعتکاف با رعایت کامل شیوه نامه‌های توصیه ای بهداشت مورد توجه قرار گیرد.

اعتکاف عبادتی است که نقش محوری مسجد در امور عبادی و اجتماعی جامعه را به همه مسلمانان یادآوری می‌کند.