سرنوشت یک فرمان؛ تأملی بر چالش‌های اساسی جریان انقلاب در عرصه جهاد تبیین

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست "سرنوشت یک فرمان" (تأملی بر چالش‌های اساسی جریان انقلاب در عرصه جهاد تبیین) به همت پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) و با حضور حجت‌الاسلام روح‌الله حریزاوی قائم مقام سازمان تبلیغات اسلامی، حجت‌الاسلام مجتبی عرب مسئول بنیاد نهضت، بهزاد مهرکش دستیار ویژه وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور فرهنگی و رسانه، رضا قیومی‌پور پژوهشگر مرکز جنگ نرم و رسانه دانشگاه امام حسین(ع)، محسن مقصودی تهیه کننده و مجری برنامه ثریا و جلال غفاری مدیر سابق شبکه افق برگزار شد.

شبکه سازی و گفتمان سازی در جهاد تبیین

حجت‌الاسلام حریزاوی با اشاره به شیوه صحیح تبیین گفت : خیلی‌ها تلاش می‌کنند «تبیین» را تکرار کنند، در حالی که باید تبیین را تبیین کنند، بسیاری از افرادی که می‌خواهند مفهوم تبیین را جا بیندارند یا توان واردشدن به مصادیق عینی تبیین را ندارند یا دریافتی نسبت به ادبیات میدانی این مقوله ندارند و دلیلش این است که یا شبکه ندارند، یا قدرت خلق گفتمان ندارند، بنابراین نمی‌توانند تبیین را در حوزه عینیت دنبال کنند و نتیجه این می‌شود که خیلی از افرادی که تلاش می‌کنند در حوزه تبیین خدمتی ارائه کنند، مخاطب را خسته و کلافه کرده و او را از تبیین منصرف می‌کنند.

قائم مقام سازمان تبلیغات اسلامی بر لزوم بررسی مفهومی و مصداقی جهاد تبیین تأکید کرد و افزود: در سازمان تبلیغات اسلامی در زمینه طرح عملیاتی حوزه جهاد تبیین به دو مقوله شبکه سازی و گفتمان سازی توجه داریم.

وی در تشریح این دو مقوله اظهار کرد: سازمان تبلیغات اسلامی در سال‌های اخیر که دوره جدید مدیریتی را تجربه می‌کند یک سازمان واجد شبکه‌های متعدد است و حدود 20 شبکه انسانی در این نهاد سازماندهی شده‌اند.

حجت الاسلام حریزاوی ادامه داد: ما در سازمان تبلیغات اسلامی از شبکه‌سازی، شبکه‌داری و ایجاد زنجیره بین شبکه‌های انسانی صحبت می‌کنیم و حتی در بعضی از موضوعاتی که شبکه‌های متعدد و همسو در کشور داشتیم، شورای شبکه‌ها را ایجاد کردیم.

قائم مقام سازمان تبلیغات اسلامی گفتمان برتر در جهاد تبیین را ضروری دانست و عنوان کرد: کسی می‌تواند وارد عرصه جهاد تبیین شود که گفتمان برتر داشته باشد. در این زمینه باید توجه داشته باشیم که رویکرد منفعل در تبیین گری راه به جایی نخواهد برد، بلکه باید تهاجمی عمل کرد.

وی در پاسخ به این سئوال که بعد از صدور فرمان حضرت آقا در مورد جهاد تبیین چه تفاوتی در فعالیت‌های سازمان تبلیغات اسلامی ایجاد شده است، خاطرنشان کرد: تغییری که در سازمان تبلیغات اسلامی بعد از صدور فرمان حضرت آقا اتفاق می‌افتد بسیار مشهود است، نظام برنامه ریزی به نظام اولویت‌ها و مطلوبیت‌ها تغییر کرده است.

خودمان را صادقانه نقد کنیم

حجت‌الاسلام حریزاوی با اشاره به اینکه بیش از 54 مأموریت متوجه سازمان تبلیغات اسلامی است ولی در سالی که گذشته 4 مأموریت و برای سال آینده 8 مطلوبیت را انتخاب کرده‌ایم، اظهار داشت: در نظام اولویت‌ها و مطلوبیت‌ها به دو حوزه شبکه‌سازی و گفتمان‌سازی توجه جدی داریم.

قائم مقام سازمان تبلیغات اسلامی با استقبال از رویکرد انتقادی در مسأله جهاد تبیین، ابراز داشت: اگر با گفتمان و مطالبه حضرت آقا در خصوص فرمان صریح و قطعی جهاد تبیین فاصله داریم، باید رویکرد انتقادی در کلام داشته باشیم و خودمان را صادقانه نقد کنیم.

شبکه تبیین‌گران پای کار بیایند

حجت‌الاسلام عرب در پاسخ به این سئوال که چالش‌های اساسی جبهه انقلاب در مسیر تبیین چیست؟ بیان کرد: هر چند که عدم فهم درست فضای مجازی در زیست حقیقی مردم، عدم شناخت رسانه و لاغربودن جبهه انقلاب و چالش‌های فکری اساسی در حوزه روایت منسجم، از مسائل این حوزه است، اما مسأله اساسی که باید بپذیریم و برای آن چاره‌ای بیندیشیم مسأله پای کار نیامدن شبکه تبیین‌گران است. این مسأله نسبت به مسائل قبلی تقدم زیادی دارد.

مسئول بنیاد نهضت افزود: تحلیل درونی جامعه پیشرو انقلابی ما با تحلیل حضرت آقا فرق می‌کند، آنهایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند باید نقطه ثقل حرف حضرت آقا را مورد توجه قرار دهند و به این مهم که مشکل عمومی امروز انقلاب اسلامی در مسیر حرکت کلی امتداد زمینه‌سازی ظهور، مسأله تبیین است اعتقاد داشته باشند. چون در حرکت تعبدی محض، جوشش و زایندگی اتفاق نمی‌افتد.

وی تاکید کرد: تحلیل بسیاری از بچه‌های انقلابی این است که مشکلات درونی مثل فاصله‌گرفتن از برخی شعارهای اساسی انقلاب، بحران عدالت اجتماعی، بحران ناکارآمدی و... مسائل اصلی انقلاب است، بنابراین مسأله اساسی، فهم درست جهاد تبیین است.

حجت الاسلام عرب با اشاره به اینکه در این زمینه در قدم اول به ویژه در لایه اندیشمندان انقلابی در حوزه و دانشگاه می‌بایست تحلیل‌هایی ارائه شود که چرا تبیین مسأله اساسی است، تصریح کرد: نحوه حضور جبهه انقلاب در فضای مجازی منفعلانه است و در زمینه پشتیبانی نهادها از جبهه فعال انقلابی و استفاده از ظرفیت‌های هنری در مقوله تبیین اشکالاتی وجود دارد که می‌بایست رفع شود.

راهکار غلبه قطعی بر فضای مجازی

دستیار ویژه وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور فرهنگی و رسانه در پاسخ به این سئوال که گره‌ها و چالش‌های اساسی ما در ذهنیت‌سازی چیست و چرا غرب در مواجهه با افکار عمومی دست برتر دارد؟ اظهار کرد: جبهه غرب در شبکه‌سازی، سرمایه گذاری و نفوذ بر افکار عمومی سابقه تاریخی دارد، مروری بر اتفاق‌های قبل از جنگ جهانی اول نشان می‌دهد که آنها بیش از 100 سال پیش جهاد تبیین را شروع کردند.

بهزاد مهرکش افزود: آلمان با این که در همه حوزه‌های نظامی دست برتر را داشت، ولی آنچه که این کشور را در جنگ نظامی و تحریم زمین‌گیر کرد، مغلوب شدن در حوزه جنگ نرم بود، در سال پایانی جنگ جهانی اول وقتی آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند وارد جنگ شوند همان موقع اتاق وضعیت جنگ راه‌اندازی کردند و 5 اقدام اساسی انجام دادند که شامل پایه‌گذاری سینما، فعال‎کردن جنبش‌های مردمی، استفاده از سلبریتی‌ها، طراحی پوسترهای مفهومی و استفاده از زنان برای تولید مهمات بود.

وی با بیان این که اقداماتی که باید در حوزه عملیات نرم در افکار عمومی انجام شود بدون پیوست‌های زیرساختی ابتر می‌ماند، گفت: جبهه غرب هم بستر حکمرانی سایبری را پیاده کرد و هم به لحاظ قدرت نرم از 100 سال پیش برنامه ریزی کرده است، فرض کنید در انتخابات آمریکا وقتی مساله به موضوع امنیت ملی رسید، رئیس جمهور وقت آمریکا را از حضور در فضای مجازی محروم کردند، به خاطر این که امکان حکمرانی در فضای مجازی برای آنها مقدور بوده است.

مهرکش راهکار غلبه قطعی بر فضای مجازی را شبکه‌سازی و توجه به زیرساخت حکمرانی دانست و تأکید کرد: غلبه قطعی در فضای مجازی برای تبیین و روشنگری، تا زمانی که زیرساخت در اختیار شما نباشد غیرممکن است. البته الان بستر نامتقارن حاکم است و تنها راهی که در پیک‌های رویارویی می‌تواند اثربخش باشد شبکه‌سازی است.

شأن نزول جهاد تبیین

رضا قیومی‌پور در این نشست به تشریح چهار مقوله «چرایی»، «چیستی»، «چگونگی» و «برای چه کسی» در شأن نزول جهاد تببین پرداخت و گفت: جهاد تبیین و جهاد روایت مساله‌ای نیست که حضرت آقا اخیرا مطرح کرده باشند. ایشان در سال 97 و در بیانیه گام دوم انقلاب به عرصه اصلی تهاجم دشمن و مقابله با این موضوع اشاره کردند. بنابراین این یک موضوع تاریخی است که به حرکت جامعه مربوط است.

پژوهشگر مرکز جنگ نرم و رسانه دانشگاه امام حسین(ع) از هم‌افزایی ضعیف نهادهای فرهنگ‌ساز و رویدادساز به عنوان یک مسأله جدی در جهاد تبیین یاد کرد و افزود: جهاد تبیین فقط به گفتن قوت‌ها نیست. ما توانایی گفتن آسیب‌ها و ضعف‌ها را به خوبی نداریم و در بیان آسیب‌ها زیاده‌روی می‌کنیم، بنابراین چگونه گفتن مهمتر از چه گفتن است.

قیومی‌پور بیان داشت: یکی از نقاط آسیب در حوزه تبیین این است که روایت ما، قصه‌وار نیست. غرب در زمینه رمان، داستان و فیلمنامه از ما جلوتر است، در حالی که قصه برای ما بوده است.

این پژوهشگر توجه به مخاطب را در جهاد تبیین مهم دانست و تأکید کرد: روی مخاطب باید کار نظرسنجی و افکارسنجی شکل بگیرد و باید به دنبال مداخله در ظرف ذهنی و طرح واره‌های ذهنی مخاطب باشیم.

عدم نگاه فرایندی به مقوله پیشرفت

در ادامه این نشست تهیه کننده و مجری برنامه ثریا به لزوم طراحی و عملیات رسانه‌ای و وجود ضعف رسانه‌ای در نشان دادن پیشرفت‌ها اشاره کرد و گفت: متاسفانه برخی مدیران فرهنگی و رسانه‌ای کشور هنوز حس جنگ رسانه‌ای و همه جانبه دشمن را نگرفته‌اند و نگاه برخی مدیران فرهنگی و رسانه‌ای در دوره‌های مختلف منطبق با نگاهی که رهبر انقلاب داشتند نبوده است.

مقصودی افزود: تعبیر من از مدیر جهادی مثل اسپند روی آتش است که دائم ایده پردازی برای کارهای مختلف فرهنگی و رسانه‌ای می‌کند در حالی که خیلی از مدیران نگاه کارمند دارند که صرفا کارهای موجود را انجام بدهند و به فکر اقدامات متناسب نیستند، شبهاتی که در فضای مجازی و افکار عمومی است نشان می‌دهد ما در یک جنگ ترکیبی و شناختی قرار داریم بخصوص با ترکیب جنگ اقتصادی در ده سال اخیر حتی در جنگ اقتصادی هم به تناسب این رویارویی آرایش رسانه‌ای ما آرایش نظامی نیست.

تهیه‌کننده برنامه ثریا با بیان این نکته که ما در جنگ رسانه‌ای ۱۰ سال اخیر که با جنگ اقتصادی هم ترکیب شده است در میدان ندیدیم که مدیران هم عطش تبیین این قضیه را داشته باشند، خاطرنشان کرد: در بحث روایت پیشرفت، این مساله وجود دارد که پیشرفت‌های حوزه‌های مختلف به جای اینکه به صورت فرایندی روایت شود، نقطه‌ای نقل می‌شود. مثلا در پالایشگاه خلیج فارس، مردم صرفا یک بریدن روبان را می‌بینند، در حالی که کار این پروژه از یک زمین خالی و بیابان شروع می‌شود و اینکه این کار عظیم و بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات جهان در شرایط تحریم ساخته شود و تبعات عدم ساخت آن برای کشور چه بوده است به صورت منسجم روایت نشده است. اینکه چرا در حالی که ایران در مجموع بزرگ‌ترین دارنده میعانات گازی است واردکننده بنزین بوده و چه دست‌هایی مانع ساخت چنین پالایشگاهایی می‌شده، نیاز به روایت دارد.

مقصودی در جمع بندی نکات خود به تفاوت‌های جهاد تبیین با سایر مفاهیم اشاره کرد و گفت: جهاد تبیین، جهاد توجیه نیست، در کنار بحث جهاد تبیین باید به مقوله تاخیرها در تحقق عدالت اجتماعی که حضرت آقا هم اشاره فرمودند نیز بپردازیم.

وی با بیان اینکه باید بتوانیم همه مسائل را با هم ببینیم، بیان داشت: مساله عدالت و بحث‌های پیشرفت را باید با هم نشان بدهیم. پاسخ‌های درست به سوال‌ها، خودش بخشی از جهاد تبیین است. اگر بتوانیم به سئوال‌های مختلفی که در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی هست پاسخ صحیح با ریشه‌یابی و علت یابی عقب ماندگی‌ها نشان بدهیم موفق خواهیم بود.

تهیه‌کننده برنامه ثریا گفت: از مجموعه مشاهداتی که در میدان وجود دارد مشخص هست که عقب ماندگی‌ها به خاطر کنار گذاشتن تفکر انقلابی بوده و هر جا فکر جهادی و انقلابی وجود داشته پیشرفت داشتیم و هر جا که به نگاه اشرافی نزدیک شدیم عقب ماندیم.

مقصودی افزود: رسانه‌ای که عدالت‌خواه نباشد اصلا تبیین‌گر نیست و امکان تبیین نخواهد داشت.

لزوم اتکاء به روش‌های اسلامی در جهاد تبیین

دکتر جلال غفاری مدیر سابق شبکه افق نیز در این نشست با بیان این که رسانه ملی بر اساس نظرسنجی‌های داخلی و خارجی هنوز مورد اعتمادترین رسانه برای افکار عمومی است افزود: این یک ظرفیتی است که انقلاب اسلامی در اختیار ما قرار داده و دو عامل غفلت و لکنت، مانع از استفاده صحیح و درست از این ظرفیت‌ها است.

وی با بیان لایه‌های بحث جهاد تبیین در نگاه کلان با رویکرد اسلامی به مساله بیان داشت: ما مبانی جهاد تبیین را از منظر رسانه‌ای اسلامی باید درک کنیم. اگر از منظر اسلامی به این بحث نگاه نشود ممکن است به لحاظ روشی و محتوایی وارد پارادایم رقیب شویم و موانعی پیش بیایید.

غفاری افزود: عنصر جهاد تبیین با نهضت انبیاء شکل گرفته و انقلاب اسلامی هم در امتداد همان نگاه به این مساله می‌پردازد و جهاد تبیین به عنوان راهبرد اصلی نهضت در تاریخ بوده و جهاد اصغر به اقتضاء شرایط شکل می‌گرفته ولی عمدتا همین جهاد تبیین محوری‌ترین جهاد بوده است.

وی بیان داشت: لایه بعد بحث روش‌هاست. ما نمی‌توانیم بگوییم مبانی را از قرآن می‌گیریم ولی روش‌ها را از غرب می‌گیریم.

غفاری گفت: لایه سوم لایه مضامینی است که اولویت دارد، یک بخشی از مضامینی که دشمن شبهه می‌کند موضوعیت پیدا می‌کند، یک سری مسائل هم بر اساس نشانه‌شناسی انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که به چه مضامینی باید بپردازیم. مضامین دیگری هم هست که بحث عمق راهبردی انقلاب اسلامی و مقاومت منطقه‌ای و بحث مکتبی حاج قاسم که بحث امتی انقلاب را مطرح می‌کند نشان می‌دهد.

وی موضوع و مضمون ولایت فقیه به حیث مصداقی و مفهومی را بحث مهم دیگری دانست که باید به آن پرداخت و در این رابطه بیان داشت: تفاوت اصلی انقلاب اسلامی با سایر نظام‌ها بر این اساس است که حکومت ما متخذ از روایت و آیات و ارجاع به مبانی، مبتنی بر ولایت فقیه است و این مساله است که انقلاب اسلامی را بیش از ۴۰ سال با وجود همه موانع بیرونی به پیش برده است. اگر بی بی سی را تحلیل راهبردی کنید دقیقا این مضامین را در اولویت قرار داده و یکی از اولویت‌هایش چه در زمان حضرت امام و چه اکنون، خدشه در شخصیت و جایگاه ولایت فقیه بوده است.

غفاری بحث‌هایی همچون جهاد مردمی، نهضت اجتماعی جوانان و نهضت مردمی محرومیت زدایی را از موضوعات کلیدی و مهمی دانست که حضرت آقا هم تاکید کردند که روی اینها کار رسانه‌ای شود.

دوره پهلوی که تاریک‌ترین قسمت تاریخ ما است را درست نشان نداده ایم

وی گفت: یک مضمون دیگر بحث پهلوی است. گفتن درباره تاریخ به ویژه دوره پهلوی که تاریک‌ترین قسمت تاریخ ما است، لازم است، ما نتوانستیم این دوران را درست نشان بدهیم. جوان ۲۰ - ۳۰ ساله که دوره پهلوی را ندیده نیاز دارد این تبیین تاریخی را ببیند. محور اصلی فعالیت شبکه "من و تو" که یک شبکه پرخرج و پرهزینه و پرکار محسوب می‌شود، تطهیر چهره پهلوی است.

غفاری در جمع بندی نکات خود افزود: جایگاه رسانه ملی بسیار مهم و محوری است و برای موفقیت روزافزون آن باید این سازمان هم ملی و مردمی شود و از ظرفیت تولید محتوا و مشارکت مردم و ظرفیت‌های نخبگان در این مسیر استفاده حداکثری شود.