از نقد فلسفه خوانی تا رونمایی از یک اثر فاخر در همایش بزرگداشت علم اصول

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، چندی پیش حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدصادق محمدی استاد درس خارج و رئیس سابق انجمن علمی اصول فقه حوزه علمیه قم، در نشست نوآوری‌های اصولی شیخ انصاری که در خبرگزاری رسا برگزار شد، اشاره‌ای به تلاش برای تعیین روز علم اصول داشت.

طبق رأی گیری و نظرخواهی از مراجع تقلید، بهترین مناسبت برای تعیین روزی مخصوص علم اصول، سالروز تولد شیخ انصاری تشخیص داده شد و حال که این نامگذاری قعطی شده، اولین همایش روز علم اصول تدارک دیده شده است.

اولین پیش نشست این همایش در سالن اجتماعات مدرسه عالی دارالشفا روز پنجشنبه با حضور اعضای انجمن اصول حوزه و برگزاری برنامه‌ای ویژه برگزار شد.

وحید بهبهانی یا شیخ انصاری

در ابتدای نشست حجت الاسلام نیازی مدیر انجمن علمی اصول فقه حوزه علمیه قم ضمن خیر مقدم به حضار، گفت:در طول سه دوره انجمن علمی اصول فقه حوزه، یکی از موارد مهم در دست بررسی، قرار دادن بهانه‌ای برای تجلیل از شخصیت شیخ انصاری و همچنین تعیین روزی برای گرامیداشت علم اصول بود که برای آن رأی گیری شد.

وی ادامه داد: در یک رأی گیری برخی از حضار برای تعیین روز علم اصول تولد مرحوم بهبهانی را در نظر داشتند و اکثریت نیز روز تولد شیخ انصاری را روز علم اصول تأکید کردند؛ در طول سه دوره انجمن علمی اصول زحمات زیادی کشیده شد، که از همه اعضا تشکر می‌کنم.

همانطور که از پیش اعلام شده بود و از هدایای ابتدای نشست مشخص بود، کتاب مهمی در این پیش نشست رونمایی خواهد شد و حجت الاسلام سیدمحمدصادق علم الهدی برای ارائه گزارشی از اثر آیت الله مرتضوی لنگرودی به جایگاه آمد و ضمن ارائه تاریخچه مختصری از اصول در حوزه علمیه نجف و شاگردان میرزای نایینی، روند کتاب تقریرات اصولی محقق نایینی را بازگو کرد.

این استاد حوزه علمیه قم گفت: علم اصول ذره ذره با ممارست فراوان علما به جایگاه امروز خود رسیده و مورد هجمه‌های فراوان در طول تاریخ خود قرار گرفته است؛ ساختار علم اصول در مباحث علمی اهل تسنن حضور داشت و وقتی به فضای علمی شیعه منتقل شد مورد هجمه‌های فراوانی از جانب بسیاری از علما قرار گرفت.

سبب خیر شدن عداوت اخباریون با علم اصول

وی اظهار داشت: بعد از هجمه‌های اخباریون و اتهام سنی زدگی اتفاقات مهمی در علم اصول افتاد و مباحثی که متناسب با اندیشه شیعی نبود مانند قیاس به طور کلی حذف شد و اصل استصحاب به عنوان یک اصل شاخص علم اصول متکی به معارف اهل بیت با ضوابط شیعی شد؛ پیش از آن استصحاب یک اصلی عقلی بود، اما روایاتی که بر چنین اصلی دلالت می‌کرد جمع آوری شد و استصحاب اصلاح شد.

استاد اصول فقه حوزه با اشاره به هجمه‌های شدید اخباریون در طول تاریخ دگرگونی علم اصول گفت: من اخباریون را یک گروهی در مسیر هویت یافتن علم اصول در شیعه می‌دانم که سؤالات و گاه بی انصافی‌های آنان سبب شد فضای کلی این علم مستحکم‌تر شود.

وی عنوان کرد: اصول آیت الله وحید بهبهانی نسبت به ماقبل بسیار مترقی است خود، اما برای برطرف شدن بعضی چالش ها، این علم فقط به شیخ اعظم نیاز داشت و می‌توان گفت آثار مرحوم وحید در آثار شیخ پیدا است و پس از مرحوم شیخ اعظم، محقق نایینی سهم بزرگی در قاعده‌مند کردن علم اصول و مباحث شیخ انصاری دارد.

حجت الاسلام علم الهدی با بیان اینکه محقق نایینی مکتبی اصولی را تحویل شهید صدر داد، اظهار داشت: محقق نایینی فراتر از یک شخص است که باعث شد تلامذه‌ای در اطراف ایشان شکل بگیرند که شاگردان شاخصی مانند مرحوم لنگرودی که از برجسته‌ترین شاگردان محقق نایینی بود، پرورش یافتند. مرحوم مرتضوی لنگرودی کل ایام تحصیل خود را در نجف حضور داشت و فقط ۲ سال که اوضاع سیاسی عراق در کشاکش استعمار بریتانیا و حضور ملک فیصل به تهران قم آمد.

تقریر آیت الله لنگرودی از مباحث اصولی محقق نایینی پس از سال‌ها چاپ شد

وی ادامه داد: پس از بازگشت مرحوم لنگرودی به نجف، ایشان ده سال آخر عمر مرحوم نایینی را درک کرد و یک سال قبل از وفات آن مرحوم اجازات مهمی از ایشان دریافت کرد و مرحوم نایینی تجلیل مفصلی از شاگرد خود دارد. آیت الله سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی تقریراتی از درس مرحوم نایینی دارد که بسیار جالب است و لازم دیده شد که این اثر جمع آوری شده و یکجا منتشر شود.

عضو انجمن علمی اصول فقه حوزه گفت: به کمک فرزند مرحوم لنگرودی بر روی تقریرات آن مرحوم که از درس اصول محقق نایینی نوشتند را بازخوانی کردیم و متوجه شدیم خود آیت الله لنگرودی در مواردی از تقریرات خود بازنویسی داشتند و از بعضی مباحث دو نسخه وجود دارد؛ این تقریرات اکنون چاپ شده است که این کتاب، جامع هر دو دوره تقریرات مرحوم نایینی است؛ بسط تقریر مرحوم لنگرودی در مقایسه به دو اثر پیشین از تقریرات نایینی کاملا عیان است از همین رو انتشار این اثر خدمتی به علم اصول می‌تواند باشد.

علم اصول در روش شناسی علوم انسانی کمک می‌کند

در ادامه جلسه حجت الاسلام والمسلمین محمدی که تلاش زیادی برای تعیین روز علم اصول و همایش مذکور داشته است با دعوت مجری به جایگاه آمد تا از اهمیت این علم و اهمیت روز علم اصول سخنانی ارائه کند.

این استاد درس خارج فقه، اصول و فقه معاصر گفت: علم اصول یک غرض تدوین و یک غرض ذاتی داشته است و در غرض تدوین انگیزه‌هایی برای حضور آن بوده است؛ فقه معاصر در قم مطرح شده که جدای از فقه سنتی نیست، اما مسائل مستحدثه را دارد که احتیاج بیش از پیشی به علم اصول در آن احساس می‌شود.

وی افزود: در غرض ذاتی علم اصول، عرصه‌هایی برای این علم با ارزش گشوده می‌شود که فراتر از اکنون حوزه‌های علمیه است؛ علوم انسانی که مورد تأکید رهبر انقلاب بوده نیاز به روش دارد و تعامل حوزه‌های علمیه با رشته‌های علوم انسانی راهی غیر از روش شناسی در علوم انسانی ندارد؛ در این مسیر فعالیت‌های خوبی انجام شده و در مبانی علم انسانی تحقیق شده است.

اشتراک علم اصول با دانش‌های زبانی و معناشناسی دنیا

حجت الاسلام والمسلمین محمدی اظهار داشت: در خصوص مسائل علوم انسانی و کاربردی کردن آن کار جدی صورت نگرفته که علم اصول می‌تواند در این مسیر کمک کار باشد و می‌شود از آن برای تدوین علوم انسانی استفاده کرد و حداقل از روش علمی اصول فقه الگو گرفت.

وی با اشاره به درختواره دانشی رشته‌های حوزه‌های علمیه که در مدیریت آیت الله اعرافی جهش پیدا کرده است، گفت: تلاش‌هایی که در زمینه رشته‌های تخصصی صورت می‌گیرد، نیازمند روش استنباط بوده که همین علم اصول می‌تواند راهگشا باشد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی تصریح کرد: دانش‌های زبانی، هرمنوتیکی و معناشناسی ارتباطی با علم اصول دارد و علم اصول با غرض استنباط تدوین شده است که می‌تواند در این امور حضور جدی داشته باشد؛ وجه مشترک بین علم اصول و دانش‌های زبانی مذکور، کار کردن با متن و معنا است.

علم اصول، پل ارتباط اهل سنت و عالم تشیع

وی اظهار داشت: بهترین راهی که هیچگونه چالشی به وجود نمی‌آورد همین علم اصول ما است که می‌تواند پل ارتباطی عالم تشیع و اهل سنت باشد و جا دارد با غرض اینکه ظرفیت‌های بسیار بالای فقه شیعه را معرفی کنیم، از علم اصول استفاده کنیم؛ یکی از اساتید مصر به قم آمده بود که از او در انجمن اصول هم دعوت شد و در آن جمع به عمق اصول فقه شیعه و عرضه ضعیف آن تأکید کرد.

رئیس سابق انجمن اصول فقه حوزه گفت: اهل سنت آشنایی با اصول فقه شیعه ندارند و اگر بخواهیم با مجامع علمی دنیا ارتباط برقرار کنیم به اصول فقه احتیاج داریم و این از آن جهت مهم است که در واقع علوم انسانی دنیا برا اساس هرمنوتیک پیش می‌رود؛ برای ارتباط برقرار کردن با محافل علمی جهان تنها راه، علم اصول است که مشترکاتی ایجاد می‌کند.

وی با بیان اینکه علم اصول ما با این مشترکات زیاد، می‌تواند معرف قوت علمی جهان تشیع باشد، اظهار داشت: در این زمینه‌ها کاری صورت نگرفته است؛ انجمن اصول حوزه کار‌های اولیه‌ای در خصوص ارتباط علم اصول و هرمنوتیک انجام داده و مقالاتی نوشته شده که سه مقاله به چاپ رسیده است؛ لازم است حوزه‌های علمیه در این عرصه‌ها است تلاش کنند.

کسانی هنوز با علم اصول در داخل کشور آشنایی ندارند

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه با اشاره به ایده روز علم اصول گفت: برای اینکه علم اصول را بتوانیم در محافل علمی معرفی کنیم احتیاج به ابزار‌هایی بود، زیرا در داخل کشور هم کسانی هنوز با علم اصول آشنایی ندارند و همچنین هجمه‌هایی در سال‌های اخیر در رابطه با علم اصول صورت گرفته است که لازم است برای ارائه قوت علمی اصول فقه تلاش‌هایی صورت بگیرد.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم دوره طلایی علم اصول که از مرحوم شیخ انصاری تا زمان اخیر شکل گرفته را به همین قوت ادامه دهیم باید تلاش کنیم که علم اصول را به خارج از حوزه‌های علمیه معرفی کنیم از همین رو نیاز به تعیین روزی برای علم اصول هست.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی در خصوص برنامه‌های روز علم اصول گفت: می‌توان در روز علم اصول فعالیت‌هایی که مؤسسات برای این علم انجام داده اند سنجیده شود و زمینه سازی برپایی نمایشگاه تخصصی و ارائه تازه‌های نشر صورت گیرد؛ تلاش در جهت ایجاد گفتمان سازی در عرصه مباحثات و مسائل اصولی با تأکید بر مشارکت اساتید حوزه را می‌توان در این روز دنبال کرد که باید یک حرکت جدی در این عرصه‌ها صورت گیرد.

تأییدیه مراجع برای تعیین تولد شیخ انصاری به عنوان روز علم اصول

وی در پایان خاطرنشان کرد: از مراجع تأییدیه‌ای در خصوص روز علم اصول گرفته شده و متن همه این تأییدیه‌ها ارائه شده است؛ شیخ انصاری برای ترقی علم اصول تلاش‌های فراوانی کرده و شخصیت علمی ایشان مورد وفاق همه است که سبب شده روز تولد مرحوم انصاری برای روز بزرگداشت علم اصول انتخاب شود.

گفتنی است وی یکی از برنامه‌های مهم روز علم اصول را رونمایی از آثار فاخر دانست که در همین راستا تقریرات مرحوم لنگرودی بر دروس شیخ انصاری در اولین پیش نشست آن رونمایی شد.

همه علما بر سر سفره شیخ انصاری نشسته اند

آیت الله رضا استادی گفت: ۲۳۰ سال از تولد شیخ انصاری می‌گذرد و تا کنون همه علما از ایشان استفاده کرده و بر سفره آن مرحوم نشسته اند؛ بیش از ۱۵۰ حاشیه و شرح بر آثار مرحوم شیخ نوشته شده است و عظمت ایشان محرز بوده است.

وی با بیان اینکه علم اصول امروزه مورد هجمه‌هایی هست افزود: فقه مبتنی بر مقدماتی از جمله علم اصول است  اخباریون علم اصول هم دارند و کسی بخواهد اجتهاد انجام دهد امکان ندارد بدون علم اصول بتواند موفق شود؛ کسانی که در اصول تابع دیگران باشند نباید خودشان را مجتهد بدانند و این را همه قبول دارند، ولی تا چه حد اصول لازم است محل حرف است.

عضو سابق شورای عالی حوزه‌های علمیه اظهار داشت: علم اصول در شیعه از شیخ مفید با رساله چند صفحه‌ای شروع شده و مشروح مباحث آن با مباحث اصولی سنی‌ها است که درست نیست و بعد از علامه حلی این اشتراکات اشتباه کم شده است.

علامه مجلسی اخباری نبود

وی با بیان اینکه اتهام اخباری گری به برخی از علما سزوار نیست، گفت: صاحب حدائق یا علامه مجلسی اخباری نیستند، ولی صد سال که بر محیطی غالب شدند و در آن سبک پیش رفته اند؛ در کتابخانه مسجد اعظم قم چند جلد مسالک و حاشیه از مرحوم مجلسی است که با کتب فقهی مجانست داشتند و مباحث مرتبط با اصول در این کتب رو آمده اند.

آیت الله استادی با اشاره به تبحر امام خمینی در علم اصول گفت: مباحثی که در فقه تأثیر ندارد باید از علم اصول کنار گذاشته شود و همین حرف امام خمینی را مرحوم حاج شیخ زده اند؛ انجمن علم اصول فقه حوزه نهاد خوبی است و کار‌های شایسته‌ای داشته که باید ادامه یابد.

فلسفه خواندن شرط دارد

وی در پاسخ به اتهام تبعیت علم اصول از اهل تسنن تصریح کرد: یکی از علما ۵ هزار حدیث پیدا کرده است که بر مسائل علم اصول اشاره داشته است و من نیز کتابی را جمع آوری کردم که برخی از روایات و مبانی اصول در آن جمع شده است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: فلسفه خواندن برای طلاب شرط دارد و اینگونه نیست که هر کس منطق را خواند بتواند وارد علم فلسفه شود؛ کسی که بحث فلسفی را تدریس می‌کند باید عقائد را محکم کند و مشخص شود که مسائل شیعه را قبول دارد؛ حوزه قم مبتلای به این حرف است و کسانی فلسفه می‌گویند که آدم باور نمی‌کند که هضم مکتب شده اند و معارف را محکم کرده باشد.

فلسفه‌خوان‌ها باید به سطح عالی رسیده باشند

وی در ادامه شروط ورود طلاب به فلسفه گفت: داوطلبان فلسفه باید به سطوح عالیه برسند؛ آیت الله صافی تأکید داشت که طلاب شرح تجرید را بخوانند وقتی مراحلی را از علم را طی کرده باشند؛ به طلاب توصیه می‌کنم گول این حرف را نخورند که علم را باید از هر کس یاد گرفت بلکه اگر احتمال می‌دهند اندکی انحراف در مباحث ارائه شده یا استاد فلسفه حضور دارد آن را رها کنند، زیرا استاد اثر می‌گذارد.

عضو سابق شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به شروط ذکر شده توسط آیت الله مرتضوی لنگرودی در مسیر تحصیل فلسفه تأکید کرد: شرط دیگر فراگیری علوم عقلی علاوه به محکم کردن عقائد داشتن مهارت است؛ نظر من هم همین است و شاید کسی از نظر من ناراحت شود، اما خب بشنود چراکه دلیل نمی‌شود که من نظرم را نگویم.

در پایان نیز کتاب «تقریرات العالیه فی اصول الفقه» با حضور بیت و نوادگان آیت الله مرتضوی لنگرودی رونمایی شد؛ در هدایای نشست نیز آثاری از مرحوم لنگرودی به حضار هدیه شد.