هفتاد و دومین فصلنامه علمی پژوهشی «عرفان اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هفتاد و دومین فصلنامه علمی پژوهشی «عرفان اسلامی» به صاحب امتیازی دانشگاه آزاد واحد زنجان با مدیرمسئولی علی اکبر افراسیاب پور و سردبیری عبدالرضا مظاهری منتشر شد.

این فصلنامه در 19 مقاله و 387 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

ولایت در اندیشۀ شمس تبریزی و بازتاب آن در آثار سلطان‌ولد

داود واثقی خوندابی؛ مهدی ملک ثابت؛ محمّدکاظم کهدویی

چکیده: مبحث «ولی و ولایت» یکی از اساسی‌ترین مباحث عرفان اسلامی است. ولایت در لغت به معنای قرب، محبّت، نصرت، امارت و... است؛ امّا ولی در اصطلاح اهل عرفان به کسی گفته¬می‌شود که با نابودکردن صفات بشری و فانی¬شدن در حق به تولّد دوباره رسیده-باشد.

در این جستار که مبتنی¬بر مطالعات کتابخانه¬ای و به شیوۀ توصیفی – تحلیلی است تأثیرپذیری سلطان¬ولد از شمس تبریزی در موضوع ولایت بررسی¬می¬شود.

شمس تبریزی و سلطان¬ولد، ولی را کسی می‌دانند که با رسیدن به مرتبۀ فنای الهی به صفاتی دیگر مانند «دوری از کرامت¬نمایی»، «علم لدنّی و موهوبی»، «انفاس حقانی» و«فراست یا اشراف‏ بر ضمایر» مزیّن باشد. به اعتقادآن¬ها اگرچه شناخت حقیقت وجودی اولیای الهی از شناخت خداوند دشوارتر است امّا سالکان باید با شناخت دقیق از این افراد، سرسپردۀ آن¬ها شوند و از مدّعیان دروغین بپرهیزند. شمس و سلطان¬ولد اولیا را به دو گروه مستوران و مشهوران تقسیم¬کرده‌اند. در نظرگاه آن¬ها، اولیای الهی اگرچه همگی نوری واحدند امّا هر کدام به اندازۀ قرب خود از تابش حسن الهی برخوردار¬می‌شوند که در این میان مرتبۀ «مطلوبان یا معشوقان» از مرتبۀ «طالبان یا عاشقان» بالاتر است. علاوه¬براین، قطب شاه اولیا محسوب¬می‌شود و در حقیقت هدف غایی از آفرینش جهان است.     

تبیین ارتباط الفاظ قرآن با شهود واقعیات بیرونی آیات در عرفان اسلامی

شهلا رحمانی؛ سوسن آل رسول؛ مهرداد عباسی

چکیده: عدم¬تصریح عرفا به مبانی تفسیری و مبهم¬بودن روش تفسیری ایشان سبب¬شد تا گمان¬شود تفاسیر عرفانی از روش¬های متداول فهم متن و قواعد تفهم پیروی¬نمی¬کنند و مستند تفاسیر عرفانی، ذوق و سلیقه شخصی عارف و از باب تداعی معانی و خارج از دلالت ذاتی الفاظ تلقی-گردید. این در حالی است که مفسر عارف در بیان مراد الهی، لفظ آیات را دارای اصالت و موضوعیت ویژه¬ای می¬داند و در صدد است تا به بیان فهم مراد متکلم دست¬یابد به گونه¬ای که نزد وی کشف و شهود متباین با معنای ظاهری آیات، از علائم انحراف و پوشیدگی شهود است. هستی¬شناسی عرفانی برای ظواهر عالم، باطنی قائل است. از این رو مفسر عارف، تفسیر را در ظواهر الفاظ متوقف نمی¬بیند و می-کوشد تا با درنظرگرفتن واقعیات بیرونی آیات، از وسائطی چون خیال، تمثیل، داستان، موعظه و حدیث یاری¬جوید و به تبیین معانی مشهود خود بپردازد. مقاله حاضر سعی¬دارد تا جایگاه الفاظ قرآن و واقعیات بیرونی آیات را در اندیشه نوآورانه عارف تحلیل¬نماید و اثبات¬کند آنچه عارف در شهود می¬بیند از مقوله تفسیر به معنای عام است و تأویلات عرضی و طولی مطرح¬شده توسط عرفا تناقضی با ظاهر آیات ندارد بلکه متمم و مکمل آن است و آنچه عارف در شهود می¬بیند برگرفته از همان واژگان قرآنی است که در ساختارهایی نو آن¬ها را به¬کارمی-گیرد تا میان آنچه از ظاهر قرآن دریافت¬می¬شود و آنچه در شهود دریافته وحدت برقرارکند.

خدایِ جهان و جهانِ خدا (بررسی سیمای انسان در گنج‌روان و چهل‌صباح شاه‌داعی شیرازی)

مسروره مختاری؛ مهسا کاظم پور

چکیده: شاه¬داعی شیرازی، یکی از شاعران عارف قرن نهم هجری، از مبلّغان اندیشه¬های عرفانی ابن¬عربی و از شاگردان شاه¬نعمت¬اله ولی است. مثنوی¬های گنج¬روان و چهل¬صباح، به ترتیب دومین و سومین مثنوی از مثنوی¬های شش¬گانۀ وی به¬شمارمی¬رود. این منظومه¬ها، با بهره¬گیری از نبوغ شاعر و اندیشه¬های پیشینیان از جمله تفکرات عارفانه ابن¬عربی و شیوۀ مثنوی¬پردازی مولانا، به درجه¬ای از ساختار ادبی و هنری ابداعی رسیده¬است، که در شمار آثار جاودانه ادبی- عرفانی جای¬گرفته¬است. با توجه به این¬که دربارۀ آثار یادشده تاکنون پژوهش خاصی صورت¬نگرفته¬است، جستار حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه¬ای، علاوه¬بر معرّفی این دو مثنوی، سیمای انسان را در دو مثنوی یاد¬شده مطالعه¬کرده¬است، تا طرز تلقی این شاعر عارف را از انسان و مراتب آن با رویکرد هستی¬شناسانه تبیین¬کند. حاصل پژوهش نشان¬می¬دهد شاه¬داعی، انسان را جدا از هستی نمی¬داند، منتها به اعتقاد وی انسان در والاترین مرتبۀ هستی قراردارد و سیر تکاملی انسان از میان هستی می¬گذرد. وی به تأسی از ابن¬عربی انسان کامل را عالم کبیر و مجلای اسماء و صفات الهی و آینۀ تمام¬نمای هستی و عامل فیض¬بخشی به مراتب پایین¬تر وجود می¬داند.

تحلیل دعاها و مناجات‌های عرفانی مثنوی معنوی براساس نظریه کنش‌های گفتاری سرل

ریحانه فرجی؛ علی اکبر افراسیاب پور؛ ثورالله نوروزی داودخانه؛ محمد رحیمی

چکیده: دعا و مناجات با پروردگار، از روحانی¬ترین لحظات زندگی هر انسان خداشناس و دین¬مدار است و مثنوی معنوی نیز به¬عنوان شاهکار عرفانی زبان فارسی سرشار از دعا و مناجات¬هایی است که مولانا گاه از زبان خود و گاه از زبان شخصیت¬های مثنوی بیان¬نموده¬است. دعا و مناجات¬های مثنوی ، دارای کنش¬های گفتاری خاصی است که نشانگر معنی ثانوی آن¬هاست. نظریه «کنش گفتاری» به¬عنوان یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزه دانش زبان¬شناسی در آغاز توسط «آستین» مطرح¬شد و سپس، «سرل» طبقه¬بندی پنج¬گانه¬ای را برای آن ارائه¬داد. پایۀ نظریه کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقش¬های فعل و به¬دنبال آن جمله را در فرایند گفتمان می¬توان به پنج دسته کنش¬های اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهّدی و اعلامی تقسیم¬بندی¬کرد. در پژوهش حاضر تلاش¬شده¬است به شیوۀ تحلیل محتوایی و برمبنای تئوری کنش¬های گفتاری سرل، به تحلیل دعاها و مناجات¬های مثنوی پرداخته¬شود. نتایج به¬دست¬آمده از پژوهش نشان¬می¬دهد، هریک از دعاها و مناجات¬های مولانا دارای کنش گفتاری خاصی است و از میان طبقه¬بندی پنجگانه سرل، «کنش ترغیبی» نسبت به دیگر کنش¬های گفتاری بسامد بالایی دارد و «کنش اعلامی» در آن¬ها به¬کارنرفته¬است.

تأثیر دیدگاه عرفانی بر آرای فقهی فقهاء(مطالعۀ موردی: فتوای ابن‌عربی به جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت)

محمد رضائی؛ فائزه بالائی

چکیده: مقالۀ حاضر درصدد تبیین نسبت فقه و عرفان و بیان تأثیر نگاه عرفانی در فرآیند اجتهاد است. با تأمل در فرآیند اجتهاد می¬توان علوم مؤثر بر فرآیند اجتهاد را از انحصار چند علم محدود خارج¬نمود. از مسیر این پیش¬فرض¬ها است که مجتهد به فتوا می¬رسد و عرفان نیز اگر نگوییم مؤثر¬ترین، حداقل یکی از مبانیِ مؤثر بر فرآیند اجتهاد است. بر این اساس، بخش دوم مقاله به مطالعۀ موردی فتوای ابن¬عربی در مورد جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت ( برخلاف نظر مشهور فقهای فریقین) می¬پردازد. در این راستا مبانی تفکیک انسانیت و حیوانیت، اشتراک زن و مرد در انسانیت، تأویل روایاتی که درظاهر حکم به برتری مردان می¬دهند و نگاه متفاوت به مقولة زوجیت و اجتهاد، از آثار ابن¬عربی استخراج¬شده¬است. لازم به ذکر است این نوشتار درصدد اثبات درستی این فتوای ابن¬عربی و تبیین¬ وی از اجتهاد و جایگاه زنان نیست؛ بلکه هدف این است که اثبات¬گردد ابن¬عربی با چنین پیش فرضی، به چنان فتوای نادری رسیده¬است.

بنده آزاد (بررسی رابطه آزادی و بندگی در عرفان اسلامی با تأکید بر جایگاه آن در دیوان حافظ)

مریم السادات نوابی قمصری

چکیده: آزادی و بندگی اگرچه درظاهر مفهومی متضاد دارند اما در عرفان اسلامی این دو مفهوم دارای ارتباط حقیقی با یکدیگر هستند. عبودیت و حریت مراتبی دارند که سالک در هر مرتبه از سیروسلوک بهره¬ای از آن دو را در خود متجلی¬ساخته و درنهایت به حقیقت عبودیت و حریت دست¬می¬یابد. حافظ این موضوع را در دیوان اشعار خود در چند بیت به¬وضوح آورده و آزادی را ثمره تجلی حقیقت بندگی در انسان می¬داند. این بندگی که حافظ آن را بندگی عاشقانه می¬نامد، ثمره سلوک عارفانه رهرو حقیقت است. عاشق، آزاده¬ای است که با بندگی، خود را از همه قیدوبندها رهاکرده و مظهر بنده آزاد گردیده¬¬است. در این مقاله سعی¬شده با تعمق در بعضی از آراء صوفیه و عرفا ضمن بررسی بن¬مایه¬های فکری رابطه آزادی و بندگی از منظر عرفان اسلامی، به بررسی مفهوم بندگی عاشقانه، مراتب و ارتباط آن با آزادگی از دیدگاه حافظ پرداخته¬شود.

واکاوی سه مقام عرفانی «توکّل»، «صبر» و «توبه» با تکیه بر تفسیر «مخزن‌العرفان» از بانو امین و «فتوحات‌‌مکیه» ابن‌عربی

نانسی ساکی

چکیده: عرفان در لغت به معنای شناختن و دانستن بعد از نادانی و شناسایی و آگاهی و درایت است و دراصطلاح به مفهوم معرفت خدا و عبادت عاشقانه¬ وی و دریافت شیوه¬های آن است. در میان تفاسیر قرآن کریم، به آثاری برمی¬خوریم که مفسّر در آن¬ها رویکرد عرفانی داشته و آیات قران کریم را از منظر عرفانی تفسیر نموده¬است. یکی از این مفسّران سیده نصرت‌بیگم امین است که در تفسیر قرآن کریم به جنبه-های عرفانی توجّه¬داشت. در مقاله حاضر تلاش¬شده¬است تا با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه¬ای به¬ویژه آثاری که در زمینه¬ عرفان و تفسیر قرآن کریم هستند، به بررسی دیدگاه¬های عرفانی بانو امین و ابن¬عربی پیرامون سه مقام عرفانی توکّل، صبر و توبه در قرآن کریم بپردازیم تا جنبه¬ عرفانی غالب بر شخصیت ایشان بیش¬ازپیش آشکارگردد. از بررسی دیدگاه¬های ایشان چنین استنتاج¬گردید که بانو امین به توکّل عملی، صبر بر سختی¬ها و توبه¬ای که در راستای ایمان باشد بسیار اهتمام دارد و تفسیری که بر آیات مربوط به این مفاهیم ارائه¬کرده حاکی از صبغه¬ عرفانی شخصیت و اثر وی می¬باشد.ابن¬عربی به¬عنوان مؤسس عرفان نظری بیشتر بر مسائل سلبی و ایجابی توکل، صبر و توبه تأکیددارد.

تحلیل عرفانی داستان موسی و خضر در شعر فارسی و عربی

فاطمه گوشه نشین؛ شهرام عدالتی شاهی؛ فریده اخوان پلنگ سرائی

چکیده: شخصیت¬های دینی مخصوصاً پیامبران الهی همیشه جایگاه ویژه¬ای در شعر داشته¬اند. در این میان، داستان موسی و خضر (علیهما-السلام) از جمله داستان¬هایی است که بر ادبیات فارسی و عربی به¬ویژه- شعر فارسی- تأثیر به¬سزایی داشته¬است. رخدادها، حوادث، صحن¬ها، پیام¬ها و رموز داستان این دو بزرگوار، در قالب اینکه موسی (ع) سمبل شریعت¬گرایی و خضر (ع) نماد پیر طریقت می¬باشد، در شعر فارسی و عربی تجلّی¬یافته¬است. این مقاله، بر آن است که بن¬مایه عرفانی داستان موسی و خضر (علیهما¬السلام) را در شعر فارسی و عربی بررسی نماید و رمزها، اشارات و دلالت¬های معنایی استفاده از داستان موردنظر را در اشعار موردنظر، تحلیل¬کند. یافته¬های پژوهش حاکی از آن است که در شعر فارسی، سیمای این دو بزرگوار، سیمایی عارفانه و تابناک است و داستان آن¬ها از طریق تأویل، رمز و نمادپردازی محمل اندیشه¬های والای عرفانی می¬شود. درحالی¬که در شعر عربی – که بیشتر شاعران معاصر در مورد آن سخن¬گفته¬اند- بن¬مایۀ عرفانی این داستان، ماهیتی سیاسی یافته و با موضوع مقاومت پیوندمی¬خورد. لازم به ذکر است که در شعر معاصر عربی، موسی (ع) سمبل انسان-های شریعت¬گرا معرفی¬شده که اطلاعی از اوضاع ندارند و همیشه به¬دنبال پرسش هستند، درحالی¬که خضر (ع) نماد پیر طریقت و اهل دل است که از عالم غیب خبردارد و موسی (ع) را از سردرگمی¬ها نجات¬می¬دهد.   

بررسی اندیشه انسان کامل در رسائل شاه‌نعمت‌الله ولی

عالیه اکیری؛ محمدحسین سرداغی؛ مهسا رون

چکیده: کمال¬طلبی، ذاتی انسان است و همین امر باعث¬شده که توجه به ارائۀ الگوی انسان کامل در همه ادیان الهی و عموم مکاتب بشری موردتوجه قرارگیرد. انسان کامل از جمله مباحث ریشه¬دار عرفان اسلامی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده¬است ، موضوعی که به همراه توحید ، هستۀ اصلی عرفان اسلامی را تشکیل¬می¬دهد.

مقالۀ حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی انسان کامل در رسائل شاه¬نعمت¬الله ولی می¬پردازد و نتایج آن حاکی از این است که شاه-نعمت¬الله ولی با رویکرد علم¬الاسمائی خود در این موضوع به¬نحو مطولی سخن¬رانده و بر جنبۀ شهودی و عرفانی و در مرحله بعد براساس آموزه¬های وحیانی بحثکرده¬است. وی با مبنا قراردادن نظام علم¬الاسمائی به تبیین رابطۀ حق با انسان کامل و عالم می¬پردازد. از نظر شاه-نعمت¬الله ولی، انسان کامل با توجه به آیۀ امانت مانند آینه¬ای است که خداوند خود را در وجود او می¬بیند زیرا انسان کامل مظهر اسماء و صفات الهی است. انسان کامل، واسطۀ بین حق و خلق است و سبب فیض حق و مدد او به عالم است انسان کامل نزدیکترین تجلی به خداوند است، بنابراین انسان کامل مظهر ولایت حق است، کون جامعی که واسطۀ فیوضات حق به ممکنات است.

تحلیل تضمین‌های محمدتقی مظفرکرمانی از مثنوی مولوی در تفسیر عرفانی بحرالاسرار

مینا خادم الفقرا

چکیده: ادبیات کهن فارسی و آثار شاعران و نویسندگان قرون متقدم، همواره موردتوجه عموم ادب¬دوستان،  شاعران و نویسندگان متاخر قرارگرفته¬است. در این باره آثار دوران زندیه و قاجار، به¬علت رویکرد تقلیدی کمتر موردتوجه¬اند و این بی¬توجهی، باعث¬می¬شود بسیاری از معارف آن دوره در پرده ابهام باقی¬بماند. با وجود این در دوران یادشده، آثاری یافت¬می¬شوند که از جهات بسیاری شایان اهمیت هستند. یکی از آثار عرفانی ارزشمند در دوره قاجار، مثنوی بحرالاسرار است. این مثنوی، تفسیر عرفانی منظومی از سوره مبارکه حمد است که با تأسّی به دیدگاه وحدت¬وجودی شیخ¬اکبر، محی¬الدین ابن¬عربی، به نظم کشیده¬شده¬است. این مثنوی سروده محمدتقی مظفرکرمانی از اطباء، علما،  فقها و عرفای بزرگ اوایل دوره قاجار است. مظفرکرمانی در این اثر کوشیده¬است تفسیر سوره مبارکه حمد را براساس نگرش فلسفی عرفانی "وحدت وجود" به نظم در¬آورد. این اثر در بحر رمل مسدس محذوف ( وزن مثنوی مولوی) سروده¬شده¬است. در سراسر این مثنوی که حدود پنج¬هزار بیت است، ضمن توجه فراوان به آیات قرآن، احادیث، ادعیه و خطبه¬ها، تلمیحات زیاد و نیز تضمین¬هایی از اشعار مولانا به¬چشم¬می¬خورد. نگارنده در این مقاله ضمن معرفی منظومه و سراینده آن، به بررسی تاثیر ابیات مثنوی مولوی و  تضمین¬های محمدتقی مظفرکرمانی  از آن می¬پردازد و می¬کوشد تاثیر این ابیات را بر هدف ناظم اثر بازنماید.

تبیین عقلی نقش قوه خیال در تربیت دینی انسان از منظر حکمت و عرفان اسلامی

محمد تقی یوسفی؛ یارعلی کرد فیروزجایی؛ سعید احمدی

چکیده: انسان به¬عنوان موجودی چندبعدی‌ از دیرباز موردتوجه تربیت انبیاء الهی بوده¬است. شناخت ابعاد وجودی و زوایای نفس او در فرایند تربیت از اهمیت ویژه¬ای برخورداراست. هرجزئی از اجزای وجودی انسان چه در جسم و چه در نفس دارای کارکَردی برای  خود بوده و رسالتی برعهده¬دارد  و انسان در مسیر رشد و تعالی از ظرفیت آن بهره¬مند¬می¬شود. در این میان قوۀ خیال بیشترین ظهور را در عالم کثرات و در بین مردم دارد. این تحقیق با رویکردی ایجابی به قوه خیال و با روش تحلیلی- توصیفی درصدد تبیین عقلی نقش و جایگاه این قوه در تربیت دینی انسان از منظر حکمت و عرفان اسلامی است. بر این اساس بعد از بررسی حقیقت تربیت دینی و توجه به سطوح  مختلف ادارک تصوری وتصدیقی متربی در فرایند تربیت از یک سو و جایگاه خیال به¬عنوان حدّواسط  بین حس و عقل و خصوصیات بارز آن از جمله خلاقیت و محاکات و همچنین ارزش معرفت¬شناختی ادارکات خیالی به¬ویژه در تطبیق با عالم خیال منفصل از سوی دیگر، با بهره¬گیری از آموزه¬های عرفان و حکمت اسلامی درمقام اثبات عقلی نقش خیال به عنوان نقطه آغازین تربیت دینی انسان است.

واکاوی اندیشه های عرفانی عطار نیشابوری

جعفر هواسی؛ سید احمد حسینی کازرونی؛ فرزانه یوسف قنبری

چکیده: شیخ فریدالدین عطار نیشابوری (618-540 ه.ق) آفریننده ی مثنوی های بزرگ عرفانی است. منطق الطیر، مصیبت نامه، الهی نامه و اسرار نامه عالی ترین آثار عطار نیشابوری هستند که اندیشه های عرفانی را با زبان رمز در خود جای داده اند. این مقاله با عنوان «بررسی اندیشه های عرفانی عطار نیشابوری» جهت وصول به اهداف به تبیین اقوال و آرای عطار نیشابوری در باب مسائل گوناگون عرفانی پرداخته است. وجود تناقض ها و پارادوکس های گوناگون، اندیشه ی عرفانی «موتوا قبل ان تموتوا»، داستان عرفانی شیخ صنعان، بحث توبه، تشبیه و تنزیه ذات اقدس الهی، وحدت وجود همه مباحث عرفانی نابی هستند که در آثار عطار مخصوصاً در چهار اثر ذکر شده به خوبی دیده می شوند. کوشش شده است با ذکر نمونه ها و شواهد شعری و ذکر ابیات و توضیح آن ها بحثی جامع به شیوه ی توصیفی و تحلیلی از این اندیشه ها و مباحث عرفانی ارائه شود.

بررسی «سماع» بارویکرد به نظریات مطرح در نسخۀ خطی کتاب «لطایف اشرفی»

اسما آتش گوهری؛ عبد الرضا مدرس زاده؛ محمدرضا شریفی

چکیده: سماع صوفیانه از دیرباز در آثار نظم و نثر عرفا جایگاه ویژه¬ای به خود اختصاصداده¬ و همواره مورداختلاف اهل تصوّف بوده-است. برخی آ¬ن را غذای روح می¬نامیدند و برخی انکارمی¬کردند و بی¬زاری¬می¬جستند. در این میان با بررسی نسخۀ خطی کتاب لطایف اشرفی نظریات شیخ اشرف¬الدین سمنانی ـ عارف نامیِ قرن هشتم و نهم ایرانی¬الاصلِ هندوستان ـ درمی¬یابیم که وی به سماع نگاهی ویژه داشته و از آن به¬عنوان گوش¬سپردن به نغمه¬های زیبا و نیز به معنای پایکوبی یادنموده¬¬است. او آدمیان را به سه گروه تقسیم¬کرده و حکم سماع را باتوجه¬به ویژگی¬های روحی مستمع، موشکافانه معرفی نموده¬است. وی شروط خاصی برای سماع قائل ¬است که اگر کسی آن شروط را به¬جای¬آورد، به حیات جاودانی نائل¬می¬شود. با اینکه اکثر مشایخ چشتیه ـ از متقدّمین و متأخّرین ـ سماع¬کرده و آن را جایز دانسته¬اند، لیکن اشرف¬الدین ملاک مباح¬بودنِ سماع را به مستمع و نحوۀ انجام شروط سماع منوط می¬داند. به¬طورکلّی، نگاه عابدانۀ وی به سماع، درخورتوجه است؛ تاآنجاکه بهترین مکان برای سماع را مسجد معرفیمی¬نماید. در این پژوهش برآنیم تا ضمن معرفی اجمالی سیّداشرف¬الدین سمنانی و کتاب لطایف اشرفی، نظریات شاخص وی را در مورد «سماع» تحلیل و بررسی نماییم.

اعیان ثابته ابن‌عربی با تکیه بر کتاب فصوص‌الحکم

معصومه علی کاهی؛ رضا فهیمی؛ منیژه فلاحی

چکیده: اعیان ثابته از مهم¬ترین اصطلاحات عرفان ابن¬عربی است هرچند که مفاهیم دیگری قریب به این اصلاح فکری اسلامی وجودداشته-است لیکن ابن¬عربی خود مبدع این اصطلاح است. شارحان و صوفیان متأثر و به تبعیت از وی آن را به¬کاربسته¬اند و از آن در مسائل متعدد در تبیین هستی¬شناسی عرفانی، بهره¬برده¬اند. در اندیشه ابن¬عربی اعیان ثابته از لوازم اسماء و صفات الهی و علم ثبوتی حق تعالی است. نقش واسطه¬ اعیان ثابته در پدیده¬های عالم کارکردی ویژه به آن می¬بخشد که بدون پرداختن به آن، شناخت عرفان نظری ممکن نیست، لذا از جایگاه هستی¬شناختی در نظام عرفانی برخودار است. این پژوهش به بررسی اعیان ثابته در نظریات ابن¬عربی پرداخته که درواقع اعیان ثابته را صور اسماء الهی خوانده¬اند. اسماء الهی صوری از نسخ علم در تعین ثانی و علم حق دارند؛ چراکه حق تعالی عالم به اسماء خود است و صور علمی اسماء در علم خق قراردارند.

مقایسه انسان کامل از دیدگاه امام خمینی و شاه نعمت‌الله ولی

داریوش زاهدی مقدم؛ علیرضا فهیم؛ محسن فهیم؛ خلیل بهرامی قصرچمی

چکیده: در تعالیم دینی ما شناخت انسان از خود، پرفایده¬ترین شناخت¬ها تلقی می¬شود.این است که انسان‌شناسی یکی از مهم‌ترین دانش‌های الهی و بشری که در حوزه معارف بشری و دینی تأثیر به¬سزایی دارد ،از اهمیت خاصی برخوردار است.انسان‌شناسی دارای انواع فلسفی، دینی، علمی، عرفانی و اخلاقی است . انسان‌شناسی عرفانی کسب شناخت درمورد حقیقت انسان از طریق تجربه‌های درونی است که در آن از راه شهود و علم حضوری به مطالعه و بحث و بررسی در مورد انسان پرداخته¬می‌شود. انسان کامل از مباحث مهم انسان‌شناسی است که موردتوجه عرفا و اندیشمندان بزرگ اسلامی  و بعضاً غیراسلامی قرارگرفته است و منظور از آن،انسانی است که جامع اسماء و صفات خداوند است. این مقاله به¬روش توصیفی تحلیلی از منابع کتابخانه¬ای واسنادی ، بررسی تطبیقی آراء امام خمینی و شاه نعمت¬الله ولی در مورد انسان کامل را به کاوش نشسته¬است و قصددارد مولفه¬های مختلف انسان کامل از دیدگاه امام خمینی و شاه نعمت¬الله ولی، مقایسه و بررسی-شود  . یافته¬ها حاکی از آن است که این دو اندیشمند با استفاده از آیات قرآن، روایات وتحلیل های عرفانی معتقدند که تمام کمالات هنگامی که از خداوند به عالم هستی افاضه¬می¬شوند، لزوماً از طریق واسطه¬هایی صورت می¬گیرد که دارای مرتبه وجودی برتری نسبت به سایرین هستند.

بررسی تطبیقی «انسان‌کامل» در آراء متصوفه و اندیشمند شیعی معاصر منصور براعتی

ودود هدائی؛ حسین مرادی زنجانی؛ محمدحسین صائینی؛ فرهاد ادریسی

چکیده:  انسان‌ کامل، فارغ از شیوۀ تبیین، از آموزه‌های مشترکِ عرفای اسلامی است.  وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونۀ قدسی از انسان یا انسان کامل مطرح¬می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ایدۀ مزبور در آراء اندیشمند و مفسر شیعی معاصر، منصور براعتی و متصوفه اختصاص¬دارد. براعتی، مفسر شیعی و ابن‌عربی، پدر عرفان نظری متصوفه، عقیده-دارند انسانِ کامل، خلیفۀ حق و واسطۀ او با مردمان است. اگر این واسطه از میان برخیزد، عالم متلاشی¬شده و آخرت آغازمی‌شود. وجود پیامبر اکرم(ص) به عنوان عقل اول و کامل‌ترین انسان در جهان هستی، از دیگر نتایج فکری مشترک براعتی و متصوفه است. تمامی موجودات عالم هستی از فرشتگان و انبیا و سایر انسان‌ها، تحت¬امر و ارادۀ این عقل اول قراردارند. از تفاوت‌های بارز دو ایده این است که براعتی عقیده دارد مصداق انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی¬می‌یابد و دیگر انسان‌ها نیز به¬تناسب ظرفیت و استعدادهای درونی به¬واسطه انسان‌های کامل، در مسیر رشد و کمال‌ قراردارند. ولی در تصوف علاوه¬بر انبیای مکرم، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دستۀ انسان کامل جای¬دارند.

ریا و اخلاص و بازتاب آن در شعر حافظ

محمدرضا حصارکی

چکیده: اندیشه¬های اخلاقی در شعر حافظ جایگاه ویژه¬ای دارند. شعر حافظ مملو از مفاهیم و ارزش¬های اخلاقی و انسانی است که هرکدام برای نوع بشر درس زندگی به¬شمار¬می¬روند. پند و اندرزهای اخلاقی حافظ که بسیاری از آنان ریشه در تعالیم دین مبین اسلام دارد، رهنمودهایی برای زندگی هستند که با دقت و ظرافت ادبی، راه و رسم خوب¬زیستن را به انسان نشان¬می¬دهد. حافظ شاعر اندیشه¬های ناب انسانی است که معنویت حاکم بر اشعار او ریشه در آیات قرآن و آحادیث و روایات دینی دارد که  جامعه را به¬سمت فضائل اخلاقی رهنمون می¬سازد. اشعار حافظ دربارۀ اخلاق و ارزش¬های اخلاقی چنان زیبا و هنرمندانه سروده¬شده¬اند که می¬توان او را یک جامعه¬شناس صاحب-سبک در¬زمینه آسیب¬های فرهنگی و اجتماعی دانست. این پژوهش به¬روش توصیفی - تحلیلی بر آن است  تا علاوه¬بر بررسی ریا و اخلاص از منظر آیات و احادیث و تبیین معنا و مفهوم آن¬ها، دیدگاه این شاعر بزرگ را با ارائه شواهد شعری در خصوص این دو خصیصه بررسی  کند.

رقیقه عشق(جستاری درمفهوم عشق از دیدگاه سعدی)

کریم الهی؛ خلیل بهرامی قصرچمی؛ حسین ایزدی

چکیده: بحث « رقیقه عشق» که در این مقاله مجال سخن¬یافته¬است یکی از موضوعات مهم عرفان وادبیات فارسی را تشکیل¬می¬دهد این مقاله به روش توصیفی،تحلیلی از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، قصددارد به این سؤال اساسی پاسخ¬دهد که معنا و مفهوم عشق از دیدگاه سعدی چیست؟ داده¬ها حاکی از آن است که مصلح¬الدین سعدی شیرازی از جمله شاعران حکیم، جهانگرد، فرزانه و فرهیخته و یکی از قله¬های بلند زبان فارسی است که با زبان فصیح وبلیغ خود و با صراحت و طنز به موضوع عشق پرداخته¬است.آثار او از نظم و نثر مشحون از طنازی¬های عاشقانه است. ماهیت عشق سعدی هم روحانی وعرفانی و آسمانی و هم زمینی است. جهان¬بینی محبانه و نگاه نازنین¬بینی او باعث¬شده که کل هستی را زیبا و دوست¬داشتنی بدانیم. درعین¬حال سعدی به¬اقتفای عرفا و شعرای دیگر، عشق رابالاتر از عقل دانسته و یای عقل را در مصاف با عشق سست و لنگان می¬داند. و به فناشدن عاشق در معشوق می¬اندیشد. او در پشت پردۀ زیبائی¬ها وعشق¬های مجازی سیمای حقیقی پدیدآورنده آن را مطمح¬نظر دارد. به¬طور خلاصه می¬توان¬گفت که تفکر سعدی در عشق از افراط و تفریط فاصله دارد و زبان اعتدال و میانه¬ای را در پیش گرفته¬است.

نقش سفالینه‌ها در بازتاب عرفان حزین لاهیجی

خاطره اسماعیل زاده؛ رامین صادقی نژاد؛ مریم محمّدزاده

چکیده: عرفان، از ارکان اساسی ادبیّات فارسی و ادبیّات عرفانی از شاخه¬های اصلی آن است؛ از این رو شاعران، چه آن¬ها ¬که به معنای واقعی، عارف بوده¬اند و چه کسانی که تظاهر به تصوّف کرده¬اند؛ اصطلاحات عرفانی را در شعر خود به¬کاربرده¬اند. ویژگی اصلی سبک هندی، تصویرسازی است. یکی از قابل¬دسترس¬ترین عناصر در زندگی مردم که شاعر می¬تواند با آن به تصویرسازی دست بزند سفالینه¬ها می¬باشند. حزین لاهیجی با بهره¬گیری از سفالینه¬ها و گره زدن آن با اصطلاحات عرفانی، تصاویر پویا و مضامین انتقادی- اجتماعی مؤثّری را به¬منظور تشویق مخاطب به روی¬آوردن به عشق و حقیقت، توبیخ زاهد برای ترک ریاکاری و نفاق و درنهایت روشنگری مردم خلق¬کرده که بیانگر اهمیّت بالای سُفالینه¬ها در بازتاب عرفان حکیم لاهیجی است. بسامد بالای این تصاویر و مضامین در دیوان حزین به اندازه¬ای زیاد است که از آن می¬توان به¬عنوان مشخّصۀ سبک شخصی شعر حزین یادکرد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی «عرفان اسلامی» می توانند به نشانی زنجان- خیابان معلم با تلفن: 33114323-024 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://mysticism.sinaweb.net/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.