نگاه تاریخی به محارب و حکم آن در اسلام

حجت الاسلام علی اکبر ذاکری عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت وگو با خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با اشاره به حکم محاربه در قرآن کریم و رویات معصومان(ع) اظهار داشت: موضوع محاربه موضوعی است که در متن قرآن آمده و یکی از حدود شرعی اسلام است که در اصل موضوع تردیدی نیست و کسانی که دست به محاربه و فساد می زنند، حکم شان در صریح آیه قرآن بیان شده است.

وی در ادامه افزود: تعبیر مجازاتی که قرآن کریم برای محارب آمده «أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ» است که چندین مجازات برای شخص محارب در این آیه ذکر شده است؛ بنابراین اصل موضوع یک حکم قرآنی است.

حجت الاسلام ذاکری ادامه داد: اما اینکه آیا در زمان تاریخ اسلام نیز چنین حکمی از سوی ائمه معصومان(ع) برای شخص محارب داده شده است یا خیر؟ اساساً باید توجه کرد که معمولا بسیاری از آیات قرآن که نازل می شد بر اساس حوادثی بوده است که در آن زمان رخ می داده است و آیات کیفری که در قرآن کریم آمده است، در واقع حکمی است که در آن زمان در اجتماع رخ داده و مصداق خارجی داشته است.

عضو هیئت علمی سابق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشت: آیه ۳۳ سوره مائده تعابیری چون فساد فی الارض، محاربه، قتل، به دار زدن و قطع دست و پا به صورت برعکس، و نفی بلد است که در مورد آخر اختلاف نظر وجود دارد که نفی بلد به چه معنایی است.

وی در ادامه افزود: متناسب با جرم که افراد مرتکب می شوند، مجازات برای آن تعریف می گردد و در تاریخ اسلام طبق نقلی که در منابع ذکر شده است آمده است که تعدادی از قبیله عرینه و قبیله بکر خدمت پیامبر گرامی اسلام رسیدند و چون آب و هوای مدینه مناسب با طبع آنان نبود، رسول گرامی اسلام(ص) آنان را بیرون شهر و جایی که اموال بیت المال نگهداری می شد، فرستادند تا هم آب و هوای مناسبی داشته باشند و هم از شیر شتر ها برای تغذیه استفاده کنند.

حجت الاسلام ذاکری در ادامه افزود: اما آنان به جای اینکه قدردان محبت رسول خدا و مسلمانان باشند، چوپانان گله را کشته و فرار کردند و بعد از این ماجرا بود که آیه ۳۳ سوره مائده نازل شده و حکم آنان را بیان کرد و پیامبر گرامی اسلام دستور به تعقیب آنان داده و آنان را دستگیر کرد و حکم اسلامی برای آنان جاری شد.

عضو هیئت علمی سابق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار داشت: اینکه محارب به چه کسی گفته می شود، در کتاب های فقهی ما به صراحت بیان شده است و محارب کسی است که «جرّد سلاحه او جهزه لإخافة الناس و ارادة الافساد فی الارض» و تشخیص محدوده این که جرم این افراد شامل کدام یک از اقسام حکم شخص محارب می شود، متناسب با افعالی است که آن شخص انجام داده است و تشخیص آن بر عهده قاضی گذاشته شده است.

وی در ادامه افزود: برخورد امیرالمومنین(ع) با خوارج می تواند بخشی از مصداق های برخورد با افراد محارب باشد؛ یعنی حضرت علی (ع) آنهایی را که افراد را به قتل رسانده و مسیر را ناامن ساختند و به گونه‌ای مشکلاتی برای مردم ایجاد کردند، تعقیب می کردند و مانع ضربه زدن آنان به افراد جامعه و اموال آنان می شدند.

حجت الاسلام ذاکری در پایان خاطر نشان کرد: در تاریخ معاصر نیز یکی از استدلال هایی که حکومت پهلوی برای برخی از اعدام های افراد داشته و در کتاب های تاریخی هم آمده است، استدلال به آیه ۳۳ مائده و بحث محارب بودن افراد بوده است و البته بخشی از قوانین قانون مدنی کنونی نیز بر اساس حقوق بین المللی است.