شرح حدیث؛

به گزارش گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حضرت آیتالله العظمی امام خامنهای طبق سنت مرسوم در ابتدای جلسه درس خارج فقه به بیان و شرح حدیثی اخلاقی می پردازند که در ادامه می خوانید:
بسم الله الرحمن الرحیم
اَخبَرَنا مُحَمَّدُ بنُ مُحَمَّدٍ قالَ: اَخبَرَنا اَبُو الحَسَنِ اَحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ بنِ الوَلیدِ قالَ: حَدَّثَنی اَبی، عَن مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ الصَّفّارِ، عَن اَحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عیسى، عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ، عَن اَبی اَیّوبَ الخَزّازِ، عَن اَبی حَمزَةَ الثُّمالیِّ (رَحِمَهُ اللهُ)، عَن اَبی جَعفَرٍ الباقِرِ مُحَمَّدِ بنِ عَلیٍّ (عَلَیهِ السَّلامُ) قالَ سَمِعتُهُ یَقولُ: ... وَ اَربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ مِنَ المُؤمِنینَ اَسکَنَهُ اللهُ فی اَعلىٰ عِلّیّینَ فی غُرَفٍ فی مَحَلِّ الشُّرَفِ کُلُّ الشَّرَفِ مَن آوَى الیَتیمَ وَ نَظَرَ لَهُ فَکانَ لَهُ اَباً وَ مَن رَحِمَ الضَّعیفَ وَ اَعانَهُ وَ کَفاهُ وَ مَن اَنفَقَ عَلى والِدَیهِ وَ رَفَقَ بِهِما وَ بَرَّهُما وَ لَم یَحزُنهُما وَ لَم یَخرِق لِمَملوکِهِ وَ اَعانَهُ عَلى ما یُکَلِّفُهُ وَ لَم یَستَسعِهِ فیما لا یُطیق.(۱)
وَ اَربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ مِنَ المُؤمِنینَ اَسکَنَهُ اللهُ فی اَعلىٰ عِلّیّینَ فی غُرَفٍ فی مَحَلِّ الشُّرَفِ کُلُّ الشَّرَف:
فقرهی قبلی این روایت را در جلسهی قبل خواندیم؛ این فقرهی بعدی است که از حضرت ابیجعفر، امام باقر (علیه الصّلاة و السّلام) است. میفرماید هر کسی از مؤمنین که دارای این چهار خصوصیّت باشد خداوند او را در برترین مراتب مرتفع بهشتی و مرکز قرب الهی جا میدهد که شرف واقعی هم آنجا است؛ در غرفههایی که مرکز و محلّ شرافت است؛ شرافت کامل. این خصوصیّات چهارگانه این جور است و این ثواب و اجر کسی است که این چهار خصوصیّت را داشته باشد. حالا این چهار خصوصیّت چیست؟
مَن آوَى الیَتیمَ وَ نَظَرَ لَهُ فَکانَ لَهُ اَبا
این اوّلی است؛ ببینید چطور ناگهان [حدیث] از عبادات و ذکر و دعا و مانند اینها منصرف میشود به یک مسئلهی اجتماعی، یک مسئلهی انسانی؛ ضعیفی را شما پناه بدهید؛ آوی، [یعنی] پناه دادن؛ به یتیمی که بیپناه است، پناه بدهید، مثل پدر با او رفتار کنید؛ این یک خصوصیّت.
وَ مَن رَحِمَ الضَّعیفَ وَ اَعانَهُ وَ کَفاه
این هم باز یک خصوصیّت دیگر: کسی که فرد ضعیف را مورد ترحّم قرار بدهد و به او کمک کند و او را کفایت کند. بیشتر ابتلائات جوامع بشری از اوّل دنیا تا امروز عبارت است از پامال شدن ضعفا؛ الان هم همین جور است؛ الان هم از گرفتاریهای مهمّ بشر در جوامع مختلف [همین است]. پناه میبریم به خدا، در جامعهی ما هم در مواردی همین جور است که ضعفا پامال میشوند؛ آن کسی که قوی است، آن کسی که دارای قدرت روحی یا قدرت مالی یا قدرت مقامی است، از معرکههای اجتماعی و از این زد و خوردی که در اجتماع به طور طبیعی وجود دارد، خود را سالم نجات میدهد امّا ضعیف زیر پا له میشود؛ ضعفا زیر پا له میشوند. اگر چنانچه کسی تصمیم بگیرد و این را تکلیف خود قرار بدهد که به ضعفا مهربانی کند، ترحّم کند، به آنها کمک کند، سینه سپر کند برای ضعفا، به خاطر ضعفا، یکی از این خصلتها را دارا است؛ [یعنی یکی] از این چهار خصلتی را که انسان را در اعلیٰعلّیّین قرار میدهد دارا است.
البتّه توجّه داشته باشیم، این فضیلت هم مثل فضایل دیگر، مدّعیانی دارد که به زبان میگویند [امّا] در عمل هیچ غلطی نمیکنند؛ مثل این قدرتهای بزرگ. اینکه بحث حقوق بشر و مانند این حرفها را ذکر میکنند، معنایش همین است دیگر، یعنی میخواهند از ضعفا حمایت کنند؛ امّا درست صددرصد در نقطهی مقابل این قرار دارند؛ نه فقط از ضعفا حمایت نمیکنند، بلکه آنجایی که منافعشان ایجاب بکند، ضعفا را لگد هم میکنند، زیرپایشان له هم میکنند و در خدمت و در کنار اقویا قرار میگیرند. الان شما ملاحظه کنید، اغلب این دولتها و این قدرتها، یک جایی اختلافی بین آمریکا و یکی دیگر باشد، طرفِ آمریکا را میگیرند چون او قویتر است. بنابراین این خصلتی است که اگر در عمل اتّفاق بیفتد و واقعاً و به معنای واقعی کلمه اگر چنین چیزی باشد، انسان در اعلیٰعلّیّین قرار میگیرد.
وَ مَن اَنفَقَ عَلى والِدَیهِ وَ رَفَقَ بِهِما وَ بَرَّهُما وَ لَم یَحزُنهُما
سوّمی این است که پدر و مادر را محزون نکند، اندوهگین نکند؛ [رفتار با] پدر و مادر خیلی مهم است. خیلی از شماها جوانید، بحمدالله پدر و مادر هم دارید؛ قدر پدر و مادرها را بدانید و غنیمت بشمرید ثواب الهی را که در خدمت به آنها، به شما وعده داده شده است. این یکی از آن [خصوصیّات] است؛ [مثلاً] پول دارد، برای پدر و مادرش خرج میکند، با آنها مهربانی و رِفق و ملایمت به خرج میدهد، به آنها نیکی میکند و آنها را اندوهگین نمیکند.
وَ لَم یَخرِق لِمَملوکِهِ وَ اَعانَهُ عَلى ما یُکَلِّفُهُ وَ لَم یَستَسعِهِ فیما لا یُطیق
[خصوصیّت] چهارم: سختگیری نمیکند نسبت به مملوک و بَردهی خود. حالا آن روزی که بَرده بود، [نسبت به] بَرده، امّا بَرده خصوصیّتی ندارد؛ [منظور] خدمتکار، زیردست یا آن کسی است که با دستور شما کار میکند. نسبت به آنها سختگیری نکردن؛ اگر دارد جارو میکند، یک وقت هم جارو را از دستش بگیر شما، کمک کن به او و خودت جارو کن؛ کاری را که به عهدهی او است، تکلیف او است، شما انجام بده. او را در کارهایی که طاقت ندارد و نمیتواند؛ مجبور نکند، وادار نکند، اصرار نکند.
۱) امالی طوسی، مجلس هفتم، ص ۱۹۰؛ «ابوحمزه ثمالی میگوید شنیدم که امام باقر (علیه السّلام) میفرمود: ... و چهار چیز است که در هر کس از مؤمنان باشد، خداوند او را در اعلیٰعلّیّین، درون اتاقهایی به جایگاهی سراسر شرف سکنا دهد: هر کس که یتیمی را پناه دهد و به او چون پدری [مهربانانه] بنگرد، و کسی که بر ناتوان ببخشاید و او را یاری کرده و کفایتش نماید، و کسی که بر پدر و مادرش انفاق کند و با آنان به نیکی و مهربانی رفتار کند و آنان را از خود ناراحت نسازد، و آن کس که به زیردستان خود مدارا کرده و او را بر آنچه به عهدهاش گذاشته یاری کند و او را در آنچه توانایی ندارد به زحمت نیندازد.»
فقرهی قبلی این روایت را در جلسهی قبل خواندیم؛ این فقرهی بعدی است که از حضرت ابیجعفر، امام باقر (علیه الصّلاة و السّلام) است. میفرماید هر کسی از مؤمنین که دارای این چهار خصوصیّت باشد خداوند او را در برترین مراتب مرتفع بهشتی و مرکز قرب الهی جا میدهد که شرف واقعی هم آنجا است؛ در غرفههایی که مرکز و محلّ شرافت است؛ شرافت کامل. این خصوصیّات چهارگانه این جور است و این ثواب و اجر کسی است که این چهار خصوصیّت را داشته باشد. حالا این چهار خصوصیّت چیست؟
مَن آوَى الیَتیمَ وَ نَظَرَ لَهُ فَکانَ لَهُ اَبا
این اوّلی است؛ ببینید چطور ناگهان [حدیث] از عبادات و ذکر و دعا و مانند اینها منصرف میشود به یک مسئلهی اجتماعی، یک مسئلهی انسانی؛ ضعیفی را شما پناه بدهید؛ آوی، [یعنی] پناه دادن؛ به یتیمی که بیپناه است، پناه بدهید، مثل پدر با او رفتار کنید؛ این یک خصوصیّت.
وَ مَن رَحِمَ الضَّعیفَ وَ اَعانَهُ وَ کَفاه
این هم باز یک خصوصیّت دیگر: کسی که فرد ضعیف را مورد ترحّم قرار بدهد و به او کمک کند و او را کفایت کند. بیشتر ابتلائات جوامع بشری از اوّل دنیا تا امروز عبارت است از پامال شدن ضعفا؛ الان هم همین جور است؛ الان هم از گرفتاریهای مهمّ بشر در جوامع مختلف [همین است]. پناه میبریم به خدا، در جامعهی ما هم در مواردی همین جور است که ضعفا پامال میشوند؛ آن کسی که قوی است، آن کسی که دارای قدرت روحی یا قدرت مالی یا قدرت مقامی است، از معرکههای اجتماعی و از این زد و خوردی که در اجتماع به طور طبیعی وجود دارد، خود را سالم نجات میدهد امّا ضعیف زیر پا له میشود؛ ضعفا زیر پا له میشوند. اگر چنانچه کسی تصمیم بگیرد و این را تکلیف خود قرار بدهد که به ضعفا مهربانی کند، ترحّم کند، به آنها کمک کند، سینه سپر کند برای ضعفا، به خاطر ضعفا، یکی از این خصلتها را دارا است؛ [یعنی یکی] از این چهار خصلتی را که انسان را در اعلیٰعلّیّین قرار میدهد دارا است.
البتّه توجّه داشته باشیم، این فضیلت هم مثل فضایل دیگر، مدّعیانی دارد که به زبان میگویند [امّا] در عمل هیچ غلطی نمیکنند؛ مثل این قدرتهای بزرگ. اینکه بحث حقوق بشر و مانند این حرفها را ذکر میکنند، معنایش همین است دیگر، یعنی میخواهند از ضعفا حمایت کنند؛ امّا درست صددرصد در نقطهی مقابل این قرار دارند؛ نه فقط از ضعفا حمایت نمیکنند، بلکه آنجایی که منافعشان ایجاب بکند، ضعفا را لگد هم میکنند، زیرپایشان له هم میکنند و در خدمت و در کنار اقویا قرار میگیرند. الان شما ملاحظه کنید، اغلب این دولتها و این قدرتها، یک جایی اختلافی بین آمریکا و یکی دیگر باشد، طرفِ آمریکا را میگیرند چون او قویتر است. بنابراین این خصلتی است که اگر در عمل اتّفاق بیفتد و واقعاً و به معنای واقعی کلمه اگر چنین چیزی باشد، انسان در اعلیٰعلّیّین قرار میگیرد.
وَ مَن اَنفَقَ عَلى والِدَیهِ وَ رَفَقَ بِهِما وَ بَرَّهُما وَ لَم یَحزُنهُما
سوّمی این است که پدر و مادر را محزون نکند، اندوهگین نکند؛ [رفتار با] پدر و مادر خیلی مهم است. خیلی از شماها جوانید، بحمدالله پدر و مادر هم دارید؛ قدر پدر و مادرها را بدانید و غنیمت بشمرید ثواب الهی را که در خدمت به آنها، به شما وعده داده شده است. این یکی از آن [خصوصیّات] است؛ [مثلاً] پول دارد، برای پدر و مادرش خرج میکند، با آنها مهربانی و رِفق و ملایمت به خرج میدهد، به آنها نیکی میکند و آنها را اندوهگین نمیکند.
وَ لَم یَخرِق لِمَملوکِهِ وَ اَعانَهُ عَلى ما یُکَلِّفُهُ وَ لَم یَستَسعِهِ فیما لا یُطیق
[خصوصیّت] چهارم: سختگیری نمیکند نسبت به مملوک و بَردهی خود. حالا آن روزی که بَرده بود، [نسبت به] بَرده، امّا بَرده خصوصیّتی ندارد؛ [منظور] خدمتکار، زیردست یا آن کسی است که با دستور شما کار میکند. نسبت به آنها سختگیری نکردن؛ اگر دارد جارو میکند، یک وقت هم جارو را از دستش بگیر شما، کمک کن به او و خودت جارو کن؛ کاری را که به عهدهی او است، تکلیف او است، شما انجام بده. او را در کارهایی که طاقت ندارد و نمیتواند؛ مجبور نکند، وادار نکند، اصرار نکند.
۱) امالی طوسی، مجلس هفتم، ص ۱۹۰؛ «ابوحمزه ثمالی میگوید شنیدم که امام باقر (علیه السّلام) میفرمود: ... و چهار چیز است که در هر کس از مؤمنان باشد، خداوند او را در اعلیٰعلّیّین، درون اتاقهایی به جایگاهی سراسر شرف سکنا دهد: هر کس که یتیمی را پناه دهد و به او چون پدری [مهربانانه] بنگرد، و کسی که بر ناتوان ببخشاید و او را یاری کرده و کفایتش نماید، و کسی که بر پدر و مادرش انفاق کند و با آنان به نیکی و مهربانی رفتار کند و آنان را از خود ناراحت نسازد، و آن کس که به زیردستان خود مدارا کرده و او را بر آنچه به عهدهاش گذاشته یاری کند و او را در آنچه توانایی ندارد به زحمت نیندازد.»
ارسال نظر
لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص،قومیتها باشد و یا با قوانین کشور و آموزه های دینی مغایرت داشته باشدمنتشر نخواهد شد.
حب دنیا را از دل ها خارج کنیم
پشتکار همگانی، ضامن تحقق شعار مهار تورم و رشد تولید
فرصت استفاده از رحمت عظیم
نشست «کارکردشناسی تفسیر موضوعی شهید صدر در حوزه علوم انسانی و نظام اجتماعی»
میزبانی کتابخانه مرکزی قم از مجاوران و زائران قمی در تعطیلات نوروز
ضرر انحصار پلتفرم محصولات نمایش خانگی
امید و اتحاد برای ایران قوی
مواضع دو رژیم اشغالگر قدس و انگلیس علیه ایران از طنزهای ماندگار تاریخ است
جزییات ساعات کاری ادارات در ماه رمضان
امام زمان را به مردم معرفی کنید
تأثیر روزه بر سلامت از منظر آیت الله مکارم شیرازی
کتاب خون آورد
توافق ایران و عربستان به معنای تغییر راهبرد طرفین نیست
تکالیف دینی نشان دهنده محبت و توجه خداوند به بندگان است
بهترین عمل در ماه رمضان
لزوم جهاد تبیین برای فهم عمیق فلسفه انتخاب شعارهای سال
مسؤولان و مردم برای تحقق شعار سال اهتمام ویژه داشته باشند
رونق اقتصادی کشور و جامعه در گرو بهبود معیشت مردم است
تقوای الهی، عامل تاثیرگذار در تحکیم بنیان خانواده
۱۰ راه رسیدن به خدا
فیلم | به گنهکاران بد نگویید
فلسفه نامگذاری سال ها در بیان رهبری
نسخه حل مشکل اقتصاد و معیشت
تحول در فرهنگ عمومی وظیفه آحاد ملت ایران است
اقدامات اخیر نشان از عزم دولت برای حل مشکلات مردم دارد
ضعف در اطلاع رسانی، عمده مشکل گروه های جهادی است
شرایط اعزام مبلغان به ندامتگاه های سراسر کشور فراهم شد
جزئیات فراخوان تبلیغ مجازی در ماه رمضان
برخورد قاطع دادستانی مرکز استان لرستان با افراد بی حجاب
تدوین برنامه «سی روز، سی قرائت» به مناسبت فرا رسیدن «ماه رمضان»
هدایت نقدینگی به سمت تولید، بهترین راهکار برای مهار تورم
آمادگی بقاع متبرکه کاشان برای اجرای طرح آرامش بهاری و ضیافت الهی
رمضان ماه صبر و مواسات است
محفل قرآنی ماه رمضان در حرم امامزاده موسی مبرقع برگزار می شود
اعلام برندگان اوّلین فراخوان جایزه سالانه گفتمان مهدویت
کتاب «از وُلفیا تا ساگوارو» نگاهی جدید به معنویت از دریچه گیاه شناسی
طرد نکردن دیگران به بهانه عیوب شان
دومین همایش انقلاب اسلامی و افق تمدنی برگزار میشود
هدف از تلاوت قرآن تأثیرگذاری بر شنوندگان آن باشد
تلاوت قرآن را به ترجمه تفسیری بیامیزیم
مراسم انس با قرآن با حضور مقام معظم رهبری
شعار سال نیازمند تبیین گسترده و فرهنگ سازی است
بدون مصلحت اندیشی، انفعال و تأخیر با هنجارشکنی های فرهنگی برخورد شود
محفل انس با قرآن کریم با حضور رهبر انقلاب برگزار میشود
سنگ محک | چرایی و فلسفه تبلیغ
تربیت ۵۰ قاری متخصص نوجوان در طرح «تلاوت فاطمی» طی سال ۱۴۰۱
اردوی علمی-تربیتی طلاب به مقصد نجف اشرف و کربلای معلی برگزار می شود
نحوه مشارکت در افطاری حرم حضرت معصومه اعلام شد
لزوم بازگشت به سنن اصیل حوزه/خدمات هدفمند ارتقا می یابد
ویژه برنامه «همسایه با ماه» به میزبانی خواهر امام رضا
اعلام برندگان اوّلین فراخوان جایزه سالانه گفتمان مهدویت
طرد نکردن دیگران به بهانه عیوب شان
۱۰ راه رسیدن به خدا
فیلم | به گنهکاران بد نگویید
اقدامات اخیر نشان از عزم دولت برای حل مشکلات مردم دارد
تحول در فرهنگ عمومی وظیفه آحاد ملت ایران است
امام زمان را به مردم معرفی کنید
رمضان ماه صبر و مواسات است
هدایت نقدینگی به سمت تولید، بهترین راهکار برای مهار تورم
جزئیات فراخوان تبلیغ مجازی در ماه رمضان
میزبانی کتابخانه مرکزی قم از مجاوران و زائران قمی در تعطیلات نوروز
آمادگی بقاع متبرکه کاشان برای اجرای طرح آرامش بهاری و ضیافت الهی
شرایط اعزام مبلغان به ندامتگاه های سراسر کشور فراهم شد
برخورد قاطع دادستانی مرکز استان لرستان با افراد بی حجاب
ضعف در اطلاع رسانی، عمده مشکل گروه های جهادی است
پشتکار همگانی، ضامن تحقق شعار مهار تورم و رشد تولید
محفل قرآنی ماه رمضان در حرم امامزاده موسی مبرقع برگزار می شود
کتاب «از وُلفیا تا ساگوارو» نگاهی جدید به معنویت از دریچه گیاه شناسی
جزییات ساعات کاری ادارات در ماه رمضان
تدوین برنامه «سی روز، سی قرائت» به مناسبت فرا رسیدن «ماه رمضان»
تأثیر روزه بر سلامت از منظر آیت الله مکارم شیرازی
لزوم جهاد تبیین برای فهم عمیق فلسفه انتخاب شعارهای سال
ضرر انحصار پلتفرم محصولات نمایش خانگی
توافق ایران و عربستان به معنای تغییر راهبرد طرفین نیست
تکالیف دینی نشان دهنده محبت و توجه خداوند به بندگان است
نسخه حل مشکل اقتصاد و معیشت
مسؤولان و مردم برای تحقق شعار سال اهتمام ویژه داشته باشند
بهترین عمل در ماه رمضان
فلسفه نامگذاری سال ها در بیان رهبری
نشست «کارکردشناسی تفسیر موضوعی شهید صدر در حوزه علوم انسانی و نظام اجتماعی»
پرطرفدارترین