نقش خطیر علما در رهبری جهاد تبیین برای اصلاح جامعه

اشاره: رهبر معظم انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس خبرگان رهبری بر اهمیت توجه و دقت برای ورود به حوزه پاسخگویی به شبهات تأکید فرمودند. به عبارت دیگر رهبر انقلاب به عنوان ولی فقیه جامعه اسلامی، برای فقیهان امر کردند که در حوزه پاسخگویی به شبهات که ذیل جهاد تبیین است، وارد شوند و از ورود به این عرصه نترسند. شهید مطهری و علامه مصباح از جمله شخصیت‌ها و عالمان حوزوی بودند که در این عرصه وارد شدند و هر دو با این وجود که می‌توانستند مانند سایر علما و فقیهان تنها به دروس خارج فقه و اصول اکتفا کنند؛ اما پا فراتر نهاده و به جای احکام فرعی، به احکام اصلی و مورد نیاز جامعه می‌پرداختند. آن‌ها به جای پیرایش پوسته به قوام هسته فکرها و اندیشه جامعه پرداختند. واقعاً که جای خالی آن‌ها امروز ثلمه‌ای در اسلام است و رهبر معظم انقلاب به حق پرشدن جای خالی ایشان را از فقیهان و علمای مجلس خبرگان رهبری و حوزه علمیه طلب کردند.

از این رو خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین حمزه‌علی وحیدی منش، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) رفت تا با وی پیرامون ابعاد فرمان رهبر معظم انقلاب خطاب به علما و اندیشمندان برای ورود جدی به عرصه پاسخ به شبهات، ذیل فرمان جهاد تبیین، گفت‌وگو کند.

رسا ـ مطالبه و فرمان صریح رهبر معظم انقلاب برای ورود علما و اندیشمندان به حوزه پاسخ به شبهات و جهاد تبیین چه وظیفه سنگینی را بردوش ایشان می‌گذارد؟

رهبر انقلاب با بیان فرمان جهاد تبیین در واقع همه مردم ایران به ویژه علما و فرهیختگان را به یک وظیفه اساسی دینی متوجه کردند. آن وظیفه در واقع ادامه بحث امر به معروف و نهی از منکر است. این موضوع از واجبات کاملاً روشن و اساسی دین اسلام به حساب می‌آید. آثار و برکات بسیار بالایی برای امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است. چنانکه برای ترک آن‌ها نیز آثار سوء بسیاری عنوان کرده‌اند. رهبر انقلاب با بیان جهاد تبیین به نظر من خواستند بحث امر به معروف و نهی از منکر را روشن کنند.

معروف و منکر ابعاد مختلف دارند. امروز دامنه منکرات بسیار بسیار افزوده شده است. آمدن اینترنت و فضای مجازی به ویژه باعث شده است مردم تا حدود زیادی از آن فرهیختگانی که پیشتر به‌عنوان منبع فکری‌شان از علما، روحانیون، امامان جماعات و ... بود فاصله بگیرند. رهبر انقلاب با دستور جهاد تببین می‌خواستند ارتباط میان علما و مردم را نزدیک‌تر کنند. نباید این طور باشد که فاصله میان این دو بیشتر شود. چون فاصله هر چه بیشتر باشد، بر منکرات افزوده خواهد شد و معروف‌ها نیز کاهش خواهند یافت. الگوی جدیدی پیش روی مردم و به ویژه جوانان پیدا شده‌اند که قطعاً الگوهایی نیستند که بتوانند راهنمایی به طرف خیر و صلاح جامعه باشند.

حضرت آقا خطر فوق العاده مهمی را احساس کردند. آن خطر آمدن الگوهای جدیدی است که در واقع مروج و همراه با فرهنگ غربی هستند و از طرفی الگوهای سنتی و الگوهای دینی که مروج اخلاق، ادب، معرفت و تدین بودند در حال تضعیف هستند. لازمه تضعیف این‌ها موجب ضعف عمومی جامعه و فرهنگ خواهد بود. به نظر من رهبر انقلاب جهاد تبیین را در ادامه مبحث تهاجم فرهنگی و شبیخون فرهنگی بیان فرموده‌اند. آنجا بحث تهاجم بود و اینجا بحث جهاد است. فراتر از دفاع در مقابل هجوم دشمن، باید اهل جهاد باشیم.

ایشان با صدور فرمان جهاد تبیین فرمودند که باید ما به دنبال مقابله با تهاجم فرهنگی باشیم. دشمن نسبت به ما موضع تهاجمی دارد و ما نیز باید نسبت به آن‌ها موضع تهاجمی بگیریم. اگر ما در موضع دفاع باشیم، زمینه شکست خود به خود فراهم خواهد شد. بحث جهاد در قالب امر به معروف و نهی از منکر بسیار اهمیت دارد. قطعاً علما هستند که باید رهبری این جهاد را در اختیار بگیرند. ایشان باید معروف‌ها را معین و منکرات را معین کنند تا مردم دوباره مسیری را که اسلام برای بشریت معرفی کرده را بازیابی کنند و ان شاءلله این اتفاق خواهد افتاد.

رسا ـ حوزه‌های علمیه به‌ویژه حوزه علمیه قم چطور می‌تواند به وظیفه پشتیبانی فکری مجموعه‌های جوان مانند پایگاه‌های بسیج، کانون‌های مساجد و سایر تشکل‌های جوانان بپردازد؟

جهاد تبیین یک مقدمه ضروری دارد که در دل آن نهفته است که آن جهاد فهم است. یعنی ما پیش از اینکه بخواهیم حق را تبیین کنیم و به روشنگری نسبت به تهاجم فرهنگی دشمن بپردازیم، بایستی یک جهاد فهم داشته باشیم. فهم و درک خودمان را بایستی از مسائل مختلف شکل بدهیم و بالا ببریم. وقتی روایت شریفه می‌فرماید: «العالِمُ به زمانه لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس» عالم به زمان است که در واقع می‌تواند روشنگر واقعی جامعه باشد و پرده‌ها را کنار بزند.

پس آن چه که در این زمینه اهمیت دارد، این است که ما طلبه‌ها و حوزویان بالأخره فهم خودمان را نسبت به مسائل مختلف بالا ببریم. از جمله فهم معارف دینی که باید بسیار قوی‌تر از گذشته تقویت شود. همچنین بایستی نسبت به اصول عقاید دین قوی‌تر عمل کنیم؛ چون پایه و اساس تمام رفتارهای ما را اصول اعتقادی ما شکل می‌دهد. بسیاری از رفتارهای نابه‌جا ناشی از ضعف در اعتقادات است. همچنین بایستی در راستای جهاد تبیین، اصول و عقاید جامعه تقویت شود.

امروز به برکت انقلاب اسلامی، یکی از اتفاقات مبارکی که شاهد آن هستیم این است که عرصه برای تبلیغ فراهم شده است. پیش از انقلاب چنین عرصه‌های تبلیغی وجود نداشت؛ نه دانشگاه در اختیار حوزه‌های علمیه بود و نه مدارس و دبیرستان‌ها. فقط مساجدی بودند که آن هم جمعیتی نداشت؛ اما امروز انقلاب اسلامی دانشگاه‌ها را در اختیار حوزه‌های علمیه قرار داده است. صداوسیما و عرصه‌های دیگر که بسیار مختلف و متنوع هستند در اختیار حوزه‌های علمیه قرار دارند که بایستی از این فرصت‌ها استفاده شود.

پایگاه‌های بسیج که خودشان بسیار مشتاق هستند که از حضور علما پذیرایی کنند. حضور در اجتماعات و حتی تبلیغ فرد به فرد بایستی شکل بگیرد. تبلیغات خانوادگی که هر طلبه‌ای حداقل تعدادی از اطرافیان خود را می‌تواند در قالب هیئات مذهبی جمع کند یا حتی می‌توانند در قالب فضای مجازی، گروه‌های خانوادگی و دوستانه تشکیل بدهند و تبیین از این طریق اتفاق بیفتد. فضای مجازی، فضای بسیار آلوده‌ای است؛ اما در عین حال ممکن است نقاط مثبتی هم داشته باشد که باید از آن‌ها استفاده کرد. فضای مجازی مانند یک چاقو است که هم می‌توان از آن در راه خیر استفاده کرد و هم در راه فساد. هرچند که اصل بانیان فضای مجازی هدف خیر نداشتند؛ اما این فضا به گونه‌ای است که می‌توان از این تهدید که متوجه ما است، به‌عنوان فرصت استفاده کنیم. ما می‌توانیم با تشکیل گروه‌های دوستی، فامیلی و خانوادگی تبلیغات خودمان را انجام بدهیم.

آن چه مهم است یکی این که فهم خود را از اسلام بالا ببریم. هر چقدر این فهم بالاتر باشد، اثرگذاری ما در جامعه در قالب‌های مختلف بهتر خواهد بود. دیگر اینکه فهم خودمان را نسبت به عرصه سیاست بالا ببریم. فهم خودمان را نسبت به عرصه روابط بین الملل افزایش بدهیم. بایستی فوق العاده غرب شناسی را قوی پیش ببریم. امروزه بسیاری از مشکلاتی که پیش رو داریم و نیازمند جهاد تبیین است ضعف ما در شناخت دنیای غرب است.

غرب مجموعه‌ای از سیاهی‌ها و سفیدی‌هاست. اما غرب آن گونه که خود را به ما معرفی می‌کند، سیاهی‌ها را نمی‌گوید، بلکه فقط قسمت‌های مثبت و روشن خود را بیان می‌کند. به همین جهت این فرآیند باعث جذب شدن جوانان ما به این سمت است. ما باید بتوانیم ماهیت واقعی غرب را درک کنیم، آن را نقد و سپس بتوانیم این نقد را به جامعه خود منتقل کنیم. در غیر این صورت اگر نتوانیم تصویر واقعی را از غرب ارائه دهیم، آن‌ها تصویر را به شکلی ارائه می‌کنند که باعث جذب جوانان به سمت آن‌ها می‌شود.

حتی آن‌ها می‌توانند خبیث‌ترین افکار و رفتارهای پلید خودشان را از طریق تبلیغ، با زیبانمایی و دسته بندی‌های فوق العاده جذاب، وارد اذهانما و خانواده‌ها کنند و حتی به طور کلی غیرت زدایی کنند. آنچه که به طور کلی در جهاد تبیین اتفاق می‌افتد این است که مشخص می‌شود ابعاد بسیار گسترده و پر دامنه‌ای دارد.

اولاً باید در این جهاد تبیین خودمان جهاد فهمی نسبت به خود اسلام داشته باشیم و یک جهاد فهمی هم نسبت به اطراف خودمان و غرب صورت بدهیم. از طرفی بایستی متناسب فهم خودمان به جهاد تبیین رو بیاوریم و این فهم را به اطرافیان و جامعه خودمان منتقل کنیم. این جهاد تبیین به عنوان وظیفه و رسالتی که اولاً بر عهده تمام مسلمان‌ها و مؤمنین تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر قرار داده است که یک واجب همگانی است؛ اما برای طلاب و علما در واقع مسؤولیتی ویژه و فوق العاده بیشتری است.

رسا ـ مرحوم شهید مطهری و علامه مصباح از جمله پیشگامان حوزه علمیه در شناسایی و پاسخ به شبهات بودند، ویژگی‌هایی که باعث می‌شود یک عالم به تنهایی از خود صدها جلد کتاب در حوزه‌های فکری برجای بگذارد چیست؟

به نظر من یکی از ویژگی‌های مهم این علمای بزرگوار، اخلاص بالای آن‌ها بوده است. آیات متعدد قرآن و آیاتی که می‌گویند اگر تقوا داشته باشید، خداوند تبارک و تعالی راه‌های روشنی را پیش روی شما باز می‌کند و حتی روزی شما را فراهم می‌کند. بخشی از این روزی‌ها روزی‌های علمی است که روزی‌هایی است که خداوند متعال به فردی مانند شهید مطهری و علامه مصباح توفیق می‌دهد تا با آثار پرخیر و برکت خودشان مروج فکر و اندیشه تشیع می‌شوند. آن‌ها باقیات و صالحاتی از خود جای می‌گذارند که یکی از مهم‌ترین باقیات و صالحات نیز همین کتاب‌ها، برکت‌ها و آثار علمی است که این عالمان بزرگوار داشته‌اند.

اخلاص بالا و آن نیت پاکی که از ابتدا داشتند، باعث این موضوع می‌شود. مسأله دیگر داشتن همان روحیه جهادی است. کسی که بخواهد جهاد تبیین انجام بدهد، باید واقعاً مجاهد باشد؛ زیرا دارد از عنوان جهاد استفاده می‌کند. عنوان و مفهوم جهاد، جنگ در برابر دشمن است؛ اما وقتی جهاد تبیین را می‌گوییم، خود تبیین نوعی کوشش مجدانه است که یک نوع مبارزه را همراه دارد، در دل خود همراه با سختی‌هایی است. پس کسی که اهل تبلیغ و جهاد است، باید بپذیرد تا این سختی‌ها را نیز تحمل کند.

آن کسانی که آستانه تحمل بالایی داشتند، موفقیت‌های بالایی را نیز در کنار اخلاص خودشان داشتند. اما آن کسانی که آستانه تحملی پایین‌تری داشتند و ظرفیت وجودی کمتری دارند، نمی‌توانند جهادگران خوبی باشند. ویژگی که شهید مطهری داشت و علامه مصباح نیز از آن برخوردار بود، این بود که ظرفیت فوق العاده بالایی داشتند. آن‌ها در مواجهه با مخالفین، در تربیت شاگردان و اینکه شما حوصله داشته باشید تا بتوانید دانشجویی را تربیت کنید.

بسیاری از اوقات با سختی همراه است؛ ولی آن‌ها این روحیه را داشتند که این کار را انجام بدهند. آن‌ها در مواجهه با مخالفین در واقع صبر و حوصله خیلی بالایی داشتند. ایشان با مطالعه وارد مبارزات تبلیغاتی آن‌ها می‌شدند. جهادگری از ویژگی‌های فوق العاده بالا بود، اخلاص اینها فوق العاده بود و مجموع ترکیب صفات و ویژگی‌های شخصیتی اینها باعث شد که خداوند به عمر ایشان برکت بدهد تا خالصانه مروج دین خدا شدند و از طرفی هم خداوند به ایشان برکت داد تا باقیات و صالحاتی فراوان از خودشان بر جای گذاشتند.