اهالی رسانه از سال‌ها پیش خواهان احیای جشنواره مطبوعات بودند

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، روزی که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرشاد مهدی‌پور را برای معاونت مطبوعاتی‌اش انتخاب کرد، روزنامه‌نگاران فراوانی از این انتخاب، استقبال کردند. حتی محمد خدادی، معاون مطبوعاتی دولت گذشته نیز که دولتش مشی کاملا متفاوتی با دولت سیدابراهیم رئیسی داشت، انتخاب مهدی‌پور به‌عنوان معاون جدید امور مطبوعاتی را انتخابی خوب و مناسب ارزیابی کرد و گفت: او از جنس رسانه است و آشنایی خوبی با ابعاد مختلف حوزه رسانه دارد.

مؤسس و سردبیر روزنامه صبح‌نو، عضو هیأت مدیره خبرگزاری مهر و روزنامه‌های جام‌جم، صبح‌نو و تهران‌تایمز و سایت خبری فردا، مدیر خبرگزاری‌های خانه ملت و شانا (پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نفت)، سردبیری هفته‌نامه‌های پنجره، سروش‌هفتگی و آینده‌سازان، دبیری روزنامه‌های همشهری و خبر و خبرنگاری در روزنامه‌های قدس و جام‌جم و خبرگزاری فارس، بخشی از سوابق تأسیسی و مدیریت رسانه‌ای کسی است که دکترای سیاست‌گذاری فرهنگی دارد و تاکنون بیش از ۱۰ عنوان کتاب در حوزه‌های سواد رسانه، مسائل سیاسی، فتنه ۸۸ و ... از او منتشر شده است.

درباره نقش معاونت مطبوعاتی در سپهر رسانه‌ای کشور، انجمن‌های صنفی روزنامه‌نگاری، تنظیم‌گری محتوای فضای مجازی و تجربه برگزاری جشنواره رسانه‌های کشور با معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

از ابتدای فعالیت رسانه‌ای، نوعا به اقدامات تأسیسی در فضای رسانه‌ها پرداخته‌اید و چند مورد شاخص هم در میان سوابق شما به چشم می‌خورد. کار تأسیسی چه چالش‌هایی دارد؟

شروع فعالیت رسانه‌ای من از مجله نگاره و در زمان فعالیت در اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان بود. این مجله پیشتر به شکل دانش‌آموزی منتشر می‌شد، اما بعدها با رویکرد حرفه‌ای تغییراتی در آن اعمال شد. مدت کوتاهی در موسسه همشهری و پس از به عنوان مدیرعامل خبرگزاری شانا (نفت) فعالیت داشتم که تغییرات ساختاری مختلفی در آن دوره انجام شد. 

پس از خبرگزاری شانا هم در خبرگزاری خانه ملت، هفته نامه پنجره، سروش هفتگی و روزنامه صبح نو کار کردم. به طور کلی تغییر و تاسیس در فضای رسانه‌ها اشکالاتی دارد. اشکال اول این است که در بسترهای جدید، نیروی انسانی زبده وجود ندارد. به طور مثال در دوره‌ای که همه نیروها به سمت فضای مجازی حرکت کردند، نیروی زبده کار مطبوعاتی کاهش پیدا کرد. پس در شرایط موجود پیدا کردن نیروی انسانی موضوع مهمی بود. به لطف حق در سال‌های فعالیت رسانه‌ای، به جز دو سه نیروی کلیدی از همان رسانه، مابقی کار را با نیروی‌های جدید پیش بردیم. نکته مهم دوم پشتیبانی است. شما در هر رسانه جدید باید نسبت به تامین منابع آن فکر کنید. ضمن اینکه باید به درآمدزایی و تامین مالی نیروی انسانی آن بیندیشید. نکته سوم این است که باید برای بقای مجموعه فکر کنید. به طور کلی باید مجموعه اقداماتی در حوزه تاسیس انجام شود که تغییرات بنیادین بدون توجه به این نکات به سرانجام نمی‌رسد.

از ابتدای شروع کار در معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد، واکنش‌های مختلفی از سوی اهالی رسانه نسبت به شما وجود داشت. با توجه به اینکه پیش‌تر در قامت مدیر یک رسانه فعالیت داشتید، در دوره جدید چالش خاصی در مواجهه با رسانه‌ها نداشتید؟

یک نکته لازم است بیان شود و آن هم اینکه معاونت مطبوعاتی متولی ۴ حوزه است نه فقط رسانه‌ها و مطبوعات. یکی از حوزه‌های آن رسانه است که ذیل اداره کل مطبوعات داخلی فعالیت دارد. حوزه دوم، رسانه‌های خارجی است. حوزه سوم تبلیغات تجاری که در سراسر کشور حتی تبلیغات تلویزیونی نیز باید از معاونت مطبوعاتی مجوز کسب کنند. حوزه چهارم هم به مسائل آموزشی مرتبط می‌شود و دفتر مطالعات در آن وجود دارد.

پس معاونت مطبوعاتی فقط مسئول تامین رسانه‌ها نیست. همانطور که گفتید از ابتدا با خوش اقبالی از سوی اهالی رسانه روبرو بودم. البته ناگفته نماند که معاونان مطبوعاتی سابق هم نوعاً خارج از این حوزه نبودند. می‌توان گفت تمام معاونان مطبوعاتی سابق همگی آدم‌های خبره‌ای بودند و همه این افراد از چهره‌های شناخته شده حوزه رسانه‌ها هستند. همین نکته باعث شده در سال‌های مختلف نوعی ثبات در این معاونت به وجود بیاید.

به هر حال معاونت مطبوعاتی نهاد سیاستگذار است و موقعیت ستادی دارد. مجموعا در طول حدود ۲۰ سفر استانی حتما یک جلسه با اصحاب رسانه و بازدید از کانون‌های تبلیغاتی یا پیشکسوتان داشته‌ام.

در تهران هم سه نوع ارتباط با رسانه‌ها داریم. ارتباط موضوعی، جلسات هم‌اندیشی با اصحاب رسانه در مناسبت‌های مختلف و جلسات توجیهی در موضوعات مختلف و سلسله مسائل اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی که باعث می‌شود اهالی رسانه در حال رفت و آمد به معاونت باشند. به همین میزان با رسانه‌های خارجی، با اساتید علوم ارتباطات و کانون‌های تبلیغاتی نیز جلساتی صورت می‌گیرد.

در دهه ۷۰ «فصلنامه رسانه» ذیل دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها در معاونت مطبوعاتی منتشر می‌شد که مرجع آموزشی بسیاری از اهالی رسانه بود. حتی خیلی از آن‌ها با همین منابع روزنامه‌نگار شدند. در حال حاضر وضعیت آموزش‌های روزنامه‌نگاری چگونه است؟

در دوره‌هایی که اشاره داشتید، ما به این میزان مراکز آموزشی رسانه‌ها و روزنامه‌نگاری در سطح کشور نداشتیم. امروزه حدوداً بیش از ۲۰ دانشکده و مرکز آموزشی در حوزه روزنامه‌نگاری و روابط  عمومی داریم. مرکز مطالعات رسانه‌ها در دهه ۸۰ به جهت اینکه هنوز از الگوهای قدیمی آموزش روزنامه‌نگاری استفاده می‌کرد، از مرکزیت آموزش خارج شد. همانطور که شاهدیم در دهه ۸۰ روزنامه‌نگاری‌های تصویری و مجازی وارد کار شد. مثلاً گرافیکی که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ یاد گرفته بودیم، در دهه ۸۰ منسوخ شده بود.

دفتر به میزان این تغییرات، تغییر نکرد. بنده خدمت برخی از آقایان گفته‌ام که ایده پیشرو شما در تاسیس دفتر مطالعات در ۳۰ سال پیش ایده خوبی بود، اما دفتر مطالعات باید هم اکنون ایده پیشرویی برای ۳۰ سال آینده داشته باشد. این نکته را در دستور کار خود در معاونت مطبوعاتی گذاشته‌ایم و شورای پژوهش در همین راستا تشکیل شده است. 

کار دوم ما، آموزش است. در شرایط فعلی اقبال نسبت به مسائل آموزشی بالاست و در حالی که زمستان گذشته کشور درگیر اغتشاشات بود، بیش از ۸۰۰ نفر به صورت وبیناری در کارگاه‌های آموزشی شرکت کردند. بحث‌های مرتبط با اخبار جعلی و سواد رسانه‌ای را سعی کردیم در مسائل آموزشی گسترش دهیم. رویدادهای جشنواره‌ای در استان‌ها با ترتیبات، قالب‌ها و رویکردهای جدید ابلاغ شده و همه استان‌ها می‌توانند برای خودشان جشنواره‌های استانی برگزار کنند.

متولی محتوا و داوری این جشنواره‌ها، دفتر مطالعات است. پس تلاش ما این بوده که دوره‌های آموزشی را با موضوعات جدید به‌روزرسانی کنیم. مثلا برای حوزه علوم شناختی با مرکز علوم شناختی تفاهمی انجام شده که دوره‌های آموزشی برای خبرنگاران انجام شود. این‌ها همه موضوعات جدیدی است که دفتر مطالعات به آن‌ها توجه می‌کند. 

انجمن‌های صنفی مختلفی با طیف‌ها و گرایش‌های متنوع در فضای رسانه‌ای کشور فعالیت دارند. گاهی شاهدیم برخی از این تشکل‌ها رویکرد سیاسی هم اتخاذ می‌کنند. این تقابل را در انجمن‌های صنفی روزنامه‌نگاری چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ما سه گروه انجمن صنفی در حوزه رسانه‌های داخلی داریم. یک گروه از وزارت رفاه مجوز می‌گیرند. خانه‌های مطبوعات هم از اداره کل ارشاد مجوز می‌گیرند. گروه سوم هم موقعیت‌های محلی دارند و استانداری یا بسیج رسانه مجوز فعالیت‌ این گونه از رسانه‌ها را داده اند. پس ما با گروه‌های مختلفی از انجمن‌ها مواجه هستیم. تعامل ما با همه انجمن‌ها در بحث‌های حرفه‌ای پایدار است. برخی از تشکل‌ها که به طور خاص از معاونت مطبوعاتی درخواست ویژه‌ای دارند مورد حمایت قرار می‌گیرند. حتی انجمن‌های دارای مجوزی که صورت‌هایی از فعالیت‌های صنفی ـ سیاسی نیز دارند، مورد حمایت واقع می‌شوند.

تشتت و اختلافاتی هم وجود دارد، ولی ما در معاونت مطبوعاتی تلاش داریم تا لایه صنفی انجمن‌ها را با مشورت اصناف پیش ببریم. هیات نظارت بر مطبوعات هفت عضو دارد که برای یک عضو آن انتخابات صنفی برگزار می‌شود. یعنی صنف یک نماینده منتخب خود را در این هیات دارد و تلاش ما هم این است که روابط حرفه‌ای خود با این اصناف را دنبال کنیم. امیدواریم این بخش به حرکت صنفی خود وفادار باشد و کار سیاسی را وارد فضای کاری خود نکند.

با توجه اینکه معاونت مطبوعاتی حوزه‌های مسئولیت را بر عهده دارد، آیا تاکنون در بحث تنظیم‌گری محتوای فضای مجازی مداخله‌ای از سوی معاونت صورت گرفته است؟

طبق قانون مطبوعات، هر فعالیت رسانه‌ای در حوزه صوت، تصویر و متن در هر بستری بر عهده هیات نظارت بر مطبوعات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. پس ما هیچ تفکیکی بین بخش‌های مجازی، حقیقی یا مکتوب دیداری و شنیداری که خارج از صداوسیما فعالیت می‌کنند، نداریم. یعنی در کشور یک نظام یکپارچه رسانه وجود دارد که قانون مطبوعات از آن پشتیبانی می‌کند. هیات نظارت رگولاتور آن است و قدیمی‌ترین نظام تنظیم‌گری در کشور محسوب می‌شود؛یک هیات فراقوه‌ای که بیش از چهار دهه فعالیت دارد. سهم قابل توجهی از رسانه‌هایی که مجوز می‌گیرند پایگاه‌های خبری هستند که به طور کلی در بستر فضای مجازی فعالیت می‌کنند و تقریبا تمام رسانه‌های مکتوب، بخش فضای مجازی دارند.

همچنین در وزارت ارشاد یک مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی داریم که قبلا با نام مرکز رسانه‌ها دیجیتال فعالیت داشت. این مرکز خود را متولی رسانه‌های غیرخبری می‌داند و بیش از ۳۰۰ هزار واحد ثبتی در آنجا دیده می‌شود که تماما آن‌ها در بستر فضای مجازی حضور دارند. پس در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نه تنها نسبت به این بخش بی توجه نیستیم، بلکه تکالیفی داریم که هیأت وزیران یا مجلس وضع کرده است.

آیا در آینده پیش رو می‌توان وجود مرکزی فراقوه‌ای را در نظارت بر محتوا‌های صوتی و تصویری فضای مجازی در نظر داشت؟

هیأت نظارت بر مطبوعات همین موقعیت را در حوزه رسانه‌ها دارد. نهادی فراقوه‌ای و هفت دستگاهی که قدیمی‌ترین تنظیم‌گر محتوا در کشور است. یا باید این تنظیم‌گر توسعه پیدا کند و به تنظیم‌گر محتوا ارتقاء وضعیت بدهد و ساختارهای آن اصلاح شود، یا اینکه ما باید یک تنظیم‌گر جدید و واحد در کشور به وجود بیاوریم. تنظیم‌گری محتوا امر بسیار مهم و حاکمیتی است و یک سازمان خاص نمی‌تواند متولی آن باشد. ممکن است برخی بخش‌های دیگر بر خلاف وزارت ارشاد ساز و کار فراقوه‌ای نداشته باشند و الزاما یک سازمان خود را متولی این حوزه بداند. اینجاست که بحث تعارض منافع و شبهات و شائبه‌های آن به وجود می‌آید. 

مرکز ملی فضای مجازی برای همین عنوان به وجود آمده و در سال ۹۱ مصوبه‌ای با عنوان «تنظیم‌گر تنظیم‌گران» دارد که مجددا در سال ۱۴۰۱ به‌روزرسانی شده است. آنجا گفته شده که تنظیم‌گران مختلف در آنجا عضو شوند و یک نهاد تنظیم‌گری ملی به وجود بیاید. به طور کلی دو راه پیش رو داریم. یا یک تجمیع جدیدی برای حوزه محتوا شکل بدهیم یا یکی از سازه‌های موجود که کارکرد حداقلی مثبتی داشته را توسعه بدهیم.

امسال شاهد برگزاری جشنواره رسانه‌های کشور پس از وقفه‌ای طولانی بودیم. از علت این وقفه طولانی و زمان برگزاری نمایشگاه مطبوعات در سال جاری برای ما بگویید.

 از ابتدای حضور ۲۲ ماهه بنده در معاونت مطبوعاتی، در استان‌ها و در میان اهالی رسانه این مطالبه وجود داشت که جشنواره ملی مطبوعات دوباره تأسیس شود. تصور ما این بود که دیگر جشنواره مطبوعات را نمی‌توان برگزار کرد و از آنجا که غلبه رسانه‌های مکتوب کاسته شده، جشنواره ملی رسانه‌های کشور باید برگزار شود.

اراده معاونت مطبوعاتی از ابتدا این بود که این برنامه با یک رویداد ملی دیگر تطبیق پیدا کند. پارسال برای اولین بار در روز خبرنگار یک رویداد خلق شد و آیینی برای روز خبرنگار در تالار وحدت گرفتیم. در همان زمان تصمیم گرفته شد که این رویداد به یک سازه پایدار تبدیل شود. بنابراین مقرر شد روز ۱۷ مرداد اختتامیه جشنواره‌ رسانه‌های کشور باشد. این رویداد به آیینی تبدیل شد که روز خبرنگار با جشنواره تطابق داشته باشد و فقط یک گرامیداشت معمولی برای بررسی مسائل نباشد و اصحاب رسانه نتایج عملکرد خودشان را نیز ببینند. 

حدود هفت هزار اثر به این جشنواره رسید که نسبت به آخرین دوره جشنواره که سال‌ها پیش برگزار شده بود، تعداد آثار سه برابر شده بود. در این دوره تعداد جوایز نزدیک به ۲۰ جایزه رسیده بود. سه مرحله داوری آثار انجام شد که در داوری نهایی نزدیک به چهار هزار اثر مورد بررسی قرار گرفت. 

در حال حاضر رویدادهای بین‌المللی هم مثل جشنواره خزر داریم که کشورهای حاشیه خزر هر ساله در آستاراخان روسیه برای این جشنواره رسانه‌ای دور هم جمع می‌شوند. برای این، یک جشنواره محلی پایه‌گذاری شد که آثار برتر آن به جشنواره آستاراخان راه پیدا می‌کند. همچنین جشنواره‌های مختلفی در مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود. برای مثال جشنواره طنز گل آقا یادبود مرحوم صابری فومنی در زادگاه او واقع در فومن برگزار می‌شود. همچنین برای مریم کاظم‌زاده جشنواره زن تراز انقلاب اسلامی در زادگاه ایشان در شیراز برگزار خواهد شد. برای کودکان برنامه‌ای جداگانه طراحی شده و در حوزه بین‌الملل نیز به زودی جشنواره‌ای با عنوان جشنواره خورشید را در شهر مشهد خواهیم داشت که در موضوع زن و رسانه تعداد قابل توجهی از اصحاب رسانه حوزه زنان در سراسر جهان در این جشنواره حضور می‌یابند.

تلاش ما این بوده که در وهله اول برای اینکه اصحاب رسانه‌ها آثار خود را در این رویدادها ببینند، تعداد جشنواره‌ها را افزایش دهیم. دوم اینکه استان‌های کشور هم تا حد امکان در این جشنواره مشارکت داشته باشند. امسال ان‌شاءالله نمایشگاه مطبوعات نیز که حدود پنج ـ شش سال متوقف شده در فصل پاییز با عنوان نمایشگاه رسانه‌ها برگزار خواهد شد. 

ما تجربه برگزاری همزمان نمایشگاه کتاب و مطبوعات را در دهه ۷۰ داریم. آیا در شرایط فعلی امکان برگزاری همزمان نمایشگاه کتاب و مطبوعات وجود دارد؟

علت اینکه نمایشگاه مطبوعات با تاخیر برگزار شد، این بود که قصد داشتیم نمایشگاه مطبوعات در کنار نمایشگاه کتاب برگزار شود. در دو دوره‌ای که نمایشگاه کتاب برگزار شده غرفه مطبوعات را در نمایشگاه تأسیس کردیم. این حرکتی در جهت برگزاری نمایشگاه مطبوعات در کنار نمایشگاه کتاب بود که امکان پشتیبانی برای هردوی آن‌ها سخت بود. بنده شخصا با برگزاری همزمان این دو نمایشگاه در کنار هم موافق بودم، اما دوستان استدلال‌های دیگری برای اهمیت جداسازی این دو نمایشگاه داشتند.

چون فرصت شما تنگ است و باید به یکی دیگر از برنامه‌های روز خبرنگار در استان گلستان برسید، سئوالاتمان را محدود کردیم، اما اگر نکته‌ای باقی مانده، می‌شنویم.

دو نکته قابل طرح است. نکته اول اینکه تلاش ما این بوده نظامات رتبه‌بندی رسانه‌ها را به‌روزرسانی کنیم. تمام نظامات رتبه‌بندی سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها را بازنگری و ابلاغ کردیم. دوم هم اینکه همه لوایح،‌ آیین‌نامه‌ها و قواعد این حوزه بازنگری شد. پس تلاش کردیم در همین مدت تمام لوایح را به جهت به‌روزرسانی با شرایط موجود مورد بررسی قرار بدهیم. بعضی از قواعد مربوط به قانون مجلس سال ۱۳۳۵ بود. برخی از آیین نامه‌های دولتی بیش از سه دهه از تاریخ آن گذشته است. البته مسیر هموار نیست، ولی امیدواریم به سرانجام برسد.