ارمنستان به دنبال ضامن‌های امنیتی جدید به جای روسیه

این هفته رزمایش نظامی کوچک اما مهم به عنوان یک ژست سیاسی در ارمنستان آغاز شد.

همان‌طور که مسکو خاطرنشان کرد، در حالی که روسیه در حال جنگ با کل اتحاد ناتو در اوکراین است، سربازان متحد اصلی آن در قفقاز جنوبی همراه با ارتش آمریکا آموزش نظامی می‌بینند.

این رزمایش ارمنستان با آمریکا با نام «شریک عقاب» با شرکت 175 سرباز ارمنی و 85 سرباز آمریکایی، تصویر کلی را کامل می‌کند: ارمنستان از روسیه به عنوان ضامن امنیت خود ناامید شده و به دنبال متحدان جدید است.

اظهارات متقابل ایروان و مسکو قبل از شروع رزمایش مورد توجه قرار گرفت.

نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان در مصاحبه‌ای با روزنامه ایتالیایی لارپوبلیکا در ابتدای سپتامبر گفت که وابستگی ارمنستان به روسیه یک اشتباه استراتژیک است و ممکن است روسیه به طور کامل منطقه را ترک کند.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، تمثیل «رقصنده بد» را در این زمینه برای ارمنستان به کار برد. زاخارووا وضعیت کنونی در قره‌باغ را نتیجه به رسمیت شناختن تمامیت ارضی آذربایجان توسط نخست‌وزیر ارمنستان در بروکسل ارزیابی کرد و اعلام کرد که با این شرایط آذربایجان در داخل خاک خودش (منطقه قره‌باغ) فعالیت نظامی می‌کند و روسیه نمی‌تواند به آن اعتراض کند.

در همان زمان، ارمنستان نماینده خود در بلوک دفاعی سازمان پیمان امنیت جمعی که توسط روسیه ایجاد شده بود را فراخواند. پیش از آن، ایروان از برگزاری رزمایش‌های برنامه‌ریزی‌شده سازمان پیمان امنیت جمعی در خاک خود خودداری کرد.

در اول سپتامبر، دولت ارمنستان اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی رم را که تصمیم به بازداشت ولادیمیر پوتین را گرفت، برای تصویب به پارلمان ارائه کرد. مسکو خواستار توضیح شد و نیکول پاشینیان اطمینان داد که این اقدام علیه روسیه نیست.

و یک واقعیت دیگر: هفته گذشته، «آنا هاکوبیان» همسر پاشینیان برای شرکت در اجلاس خانم‌ها و آقایان اول که در کیف برگزار شد، از اوکراین بازدید کرد.

در طول سه سال گذشته، ارمنستان متوجه شده است که متحد اصلی آن، روسیه، نه مایل است و نه قادر به محافظت نظامی از آن و قره‌باغ کوهستانی در برابر همسایه و دشمن خود، آذربایجان، است.

مارک گریگوریان، روزنامه‌نگار و نویسنده ارمنی می‌گوید: مشکل اصلی، بسیار مهمتر از اختلافات سیاسی و دیپلماتیک، ناامیدی جامعه ارمنستان از نگرش روسیه به محاصره قره‌باغ و از دست دادن اعتماد به تلاش‌های متحد خود برای نجات مردم قره‌باغ از گرسنگی است. بی‌میلی کرملین برای نشان دادن نگرش خود نسبت به آنچه در حال رخ دادن است، تأثیر بسیار منفی بر نگرش ارامنه نسبت به روسیه دارد.

در سال 2020، زمانی که آذربایجان مناطق اطراف شوشا و قره‌باغ کوهستانی را در طول جنگ 44 روزه بازپس گرفت، روسیه بی‌طرف ماند.

مقامات روسی این موضوع را این‌گونه توضیح دادند که آذربایجان به ارمنستان حمله نکرده است و بنابراین روسیه و سایر اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی (بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان) نباید به دفاع از ارمنستان بپیوندند. قره‌باغ توسط خود ارمنستان به رسمیت شناخته نمی‌شود و قره‌باغ بخشی از قلمرو بین‌المللی به رسمیت شناخته‌شده آذربایجان است.

سیاستمداران توضیح دیگری اضافه می‌کنند: برای پوتین و دیگر رهبران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، الهام علی‌اف رهبر آذربایجان به آن‌ها نزدیک‌تر است، حتی اگر کشورش بخشی از این بلوک نباشد. برعکس، نیکول پاشینیان را از خود نمی‌دانند.

در فوریه 2022، روسیه جنگی را علیه اوکراین آغاز کرد و پس از چند ماه مشخص شد که این خمیر آب زیادی خواهد گرفت و مسکو نمی‌تواند به مناطق باقی‌مانده توجه کند.

در شرایط کنونی روابط با آذربایجان و ترکیه که آن‌ها را برادر خود می‌داند برای مسکو اهمیت جدیدی پیدا کرده است.

در مدت کوتاهی اولین مذاکرات مستقیم صلح بین ارمنستان و آذربایجان با میانجیگری اتحادیه اروپا و نه روسیه آغاز شد.

نیکول پاشینیان علاوه بر پذیرش میانجیگری اتحادیه اروپا، تلاش کرد تا روابط با ترک‌ها را بهبود بخشد و در ژوئن سال جاری در مراسم تحلیف رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور منتخب ترکیه شرکت کرد.

سایر اعضای تیم او به سمت آمریکا حرکت کردند: امسال وزیر امور خارجه، دبیر شورای امنیت و رئیس ستاد کل ارمنستان از آمریکا بازدید کردند.

در دسامبر سال گذشته میلادی، محاصره قره‌باغ کوهستانی که مارک گریگوریان گفت، آغاز شد.

در ابتدا، کریدور لاچین که ارمنستان و قره‌باغ کوهستانی را به هم وصل می‌کرد، توسط گروه‌های آذربایجانی که اعلام کردند فعالان محیط‌زیست کاملاً مستقل از دولت هستند، توسط تجمع‌های بی‌وقفه بسته شد.

بعدها، در ماه آوریل، آذربایجان یک پاسگاه رسمی در این جاده ایجاد کرد. باکو در توضیح این اقدامات گفت که ارمنی‌ها سرباز و اسلحه را به قره‌باغ یعنی به قلمرو بین‌المللی به رسمیت شناخته شده آذربایجان منتقل می‌کنند. ارامنه ارمنستان و قره‌باغ این اتهامات را رد کردند.

در عین حال، بر اساس قراردادی که پاشینیان و علی‌اف با میانجیگری پوتین و پایان دادن به جنگ 44 روزه در پاییز 2020 امضا کردند، کریدور لاچین باید توسط نیروهای حافظ صلح روسی کنترل شود. اما روس‌ها نتوانستند یا نخواستند مانع از تحت کنترل گرفتن آذربایجانی‌ها شوند.

ارمنی‌های قره‌باغ چندین ماه است که آذربایجانی‌ها را متهم می‌کنند که اجازه عبور محموله‌های غیرنظامی از لاچین را نمی‌دهند و در نتیجه قره‌باغ کوهستانی با کمبود شدید مواد غذایی و به طور کلی همه کالاهای ضروری مواجه است.

آخرین بیانیه و تبادل ژست‌ها نیز در پس‌زمینه تشدید بیشتر اوضاع در منطقه صورت گرفت. طرف ارمنی اعلام کرد که آذربایجان در حال جمع‌آوری نیرو در مرزهای قره‌باغ کوهستانی و مرز آذربایجان و ارمنستان است. باکو گفت که در حال تمرین رزمی است.

ارمنی‌ها می‌ترسند آذربایجان با خودروی نظامی خود به بقایای قره‌باغ کوهستانی حمله کند و هیچ نیروی حافظ صلح روسی جلوی آن را نگیرد. علاوه بر این، بسیاری در ارمنستان نگران هستند که آذربایجان ممکن است به خود ارمنستان حمله کند تا یک کریدور حمل‌ونقل در امتداد مرز جنوبی ارمنستان با ایران به نخجوان و سپس به ترکیه باز کند.

بر اساس توافق پاشینیان - علی‌اف - پوتین، طرفین باید جاده بین آذربایجان و نخجوان را که در اوایل دهه 1990 بسته شده بود، بازسازی می‌کردند. اما این موضوع هنوز محقق نشده است و باکو مرتباً از این موضوع ابراز نارضایتی می‌کند.

آخر هفته گذشته، طرفین توافق کردند که دو جاده بشردوستانه به قره‌باغ کوهستانی را برای کاهش تنش باز کنند: یکی از طریق لاچین و دیگری از طریق خاک آغدام آذربایجان. اما پیش‌بینی چگونگی عملکرد این روش‌ها در شرایطی که هر دو طرف به یکدیگر اعتماد ندارند دشوار است. چشم‌انداز سیاست چندقطبی جدید پاشینیان نیز نامشخص است.

الکساندر اسکندریان، کارشناس سیاسی مشهور ارمنی می‌گوید: با توجه به تضادهای غرب و روسیه، تصور اقدامات مشترک غرب و روسیه در موضوع تأمین امنیت ساکنان قره‌باغ بسیار دشوار است. همچنین تصور جایگزینی نیروهای حافظ صلح روسی با دیگران غیرممکن است. می‌توان حدس زد که فشار سیاسی بر آذربایجان وارد شود، اما بعید است که تأثیری داشته باشد، زیرا در این شرایط فقط فشار سیاسی کافی نیست.

بسیاری از مفسران سیاسی هیچ نشانه‌ای از آمادگی آمریکا یا قدرت‌های پیشرو اروپایی برای تضمین امنیت ارمنستان و ارامنه در آذربایجان و به‌ویژه جایگزینی نیروهای حافظ صلح روسی در اطراف قره‌باغ کوهستانی در زمانی که مأموریت آن‌ها در پایان سال 2025 به پایان می‌رسد، نمی‌بینند.

همه درگیر مشکلات مختلفی هستند: جنگ در اوکراین، درگیری با چین و انتخابات آینده آمریکا. در پس‌زمینه این‌ها، به نظر نمی‌رسد ارمنستان و قره‌باغ دور و کوچک موضوع اصلی برای ضامن‌های فعلی و بالقوه آینده باشد.