لزوم تدوین کتب آموزشی برای علم رجال

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت الاسلام و المسلمین سید محمدجواد شبیری زنجانی در آیین رونمایی از کتاب «استناد در روش شناخت رجال اسناد» در مدرسه فقهی امام محمد باقر علیه السلام نظر برخی از بزرگان حوزه علمیه درباره درسی نبود رجال را ناشی از فقدان یک اثر درسی در این حوزه دانست و گفت: تلاش شده در کتاب «استناد در روش شناخت رجال اسناد» این خلا جبران شود.

این پژوهشگر دینی و استاد دروس خارج حوزه علمیه قم در ادامه اظهار داشت: حدود چهل سال قبل که به رجال علاقمند شدم، هیچ متن درسی که بخواهیم رجال را بر اساس آن بیاموزیم، ندیدم و از سوی دیگر درس رجال نیز به معنای امروزی مطرح نبود.

وی افزود: نعمتی که خداوند به ما ارزانی داشت، بهره‌مندی از حواشی آیت الله شبیری زنجانی بر کتب حدیثی بود که مجموعه‌ای از اطلاعات رجالی را در اختیار من قرار داده بود؛ در آن زمان، کتاب مستدرک الوسائل تازه چاپ شده بود، به تناسب اسناد کل این کتاب را از اول تا آخر مطالعه کردم و درباره هر سند، تمام حواشی را که جناب والد مرقوم داشته‌ بودند مطالعه می‌کردم.

نیاز به تدوین متن درسی برای علم رجال

حجت الاسلام و المسلمین شبیری با اشاره به اینکه برخی از دوستان درخواست تدریس رجال داشتند. ابراز کرد: در دوره دوم تدریس، نیاز به یک متن درسی احساس شد و این متن می‌بایست کاربردی می‌بود؛ محور اصلی در مقدمات کتب رجالی، شناخت اسناد نیست، یعنی زمینه شناخت اسناد با آنان فراهم نمی شود.

پژوهشگر دینی و استاد دروس خارج حوزه علمیه قم اظهار داشت: قواعد کلی رجالی بیان شده عموما سطح بالایی دارند و دانش پژوه به راحتی نمی‌تواند از آنان استفاده برد و دیگر آنکه وسیله شناخت اسناد را نیز فراهم نمی‌کند؛ لذا به فکر تدوین اصول رجال افتادم.

وی اضافه کرد: بیش از سی سال قبل اصول رجال را تدوین کردم تا آموزشی باشد و تمرین داشته باشد؛ گاهی چهار پنج ساعت برای پیدا کردن یک مثال مورد استفاده و در سطح آموزشی دانش پژوه تلاش می کردم که حاصل این تلاش جزوه هفتاد، هشتاد صفحه شد، سعی کردم برای هر بحثی مثال واقعی ارائه کنم، اصول رجال، مورد استقبال قرار گرفت و بعد هم در نجف منتشر شد.

فرزند آیت الله العظمی شبیری زنجانی تصریح کرد: آیت الله والد با یکی از بزرگان دیدار کرده بودند؛ آن آقای بزرگوار از ایشان احوال ما را پرسیده بودند و حاج آقا لطف کرده بودند و گفته بودند ایشان در رجال حرف دارد؛ آن آقا گفته بود مگر رجال علم است.

وی افزود: حاج آقا از این تعبیر ناراحت شده بودند که چرا باید نسبت به علمی که این همه در استنباط احکام تاثیر دارد اهمال وجود داشته باشد؟ حالا اسم آن را علم بگذاریم یا نه؛ به هر حال به معلوماتی برای رسیدن به احکام نیاز داریم و زیبنده نیست با رجال اینگونه برخورد شود.

روش آموزش علم رجال

حجت الاسلام و المسلمین شبیری اظهار داشت: پراکندگی قواعد رجال سبب شده برخی اینگونه نظرهایی داشته البته کارهای ارزشمندی در سطح حوزه شده است؛ اما کتابها روشمند نیست، یعنی به کاربر، روش آموزش رجال را نمی‌آموزد؛

پژوهشگر دینی و استاد دروس خارج حوزه علمیه قم ابراز کرد: کسی که وارد رجال می شود باید پشتوانه ای از آموزش عملی داشته باشد؛ رجال یک فن کاربردی است و مدل کار آن با علم اصول متفاوت است و باید قواعد و اصولی برای کمک به دانش پژوهان تدوین می شد.

فرزند آیت الله العظمی شبیری زنجانی با اشاره به اینکه رابطه قواعد رجال با علم رجال، باید مانند رابطه اصول فقه با علم فقه باشد، گفت: کتاب اصول الرجال را با این دید نوشتم و کتاب استناد نیز با همین نگاه تالیف شد.

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه آیت الله بروجردی یکی از استوانه‌های استوار علم رجال است و ایشان جزء یکی از پنج نفر برتر تاریخ علم رجال است، گفت: از ایشان درخواست کردند که رجال تدریس کنند، ولی در پاسخ فرموده بودند رجال تدریسی نیست.

وی اضافه کرد: علت بیان ایشان این است که از اول به علم رجال با این دید که چطور می شود کاربر را وارد این علم کرد، به آن نگاه نشده است؛ باید تدریس رجال به صورت کارگاهی باشد، اصول الرجال ناقص بود و یک سری قواعد اولیه را یاد می داد و تعریف علم رجال را ارائه می کرد.

وی ادامه داد: بسیاری از مباحث کتاب استناد در درایه مطرح شده است اما تفاوتی وجود دارد؛ محور اصلی درایه شهید اول درایه عامه است و درایه عامه بر اساس واقعیت های موجود در حدیث عامه تدوین شده است، لذا بسیاری از اصطلاحاتی که برای عامه مهم بوده در درایه مطرح شده است.

بررسی سندهای کتب اربعه

حجت الاسلام و المسلمین شبیری افزود: لذا درایه تا مقدار زیادی رنگ عامه گرفته است و ما در اصول رجال مباحث درایه را به طور مستقیم نیاوردیم؛ واقعیتهای موجود در حدیث شیعی را روشمند کردیم و سندهایی را که مورد بحث قرار داده ایم از کتب اربعه است؛ سعی کرده ایم آن چیزهایی که در کتب حدیثی شیعی پر اثر است پررنگ کرده و مباحث کم اثر را حذف کنیم.

حجت الاسلام و المسلمین شبیری گفت: برخی از مباحث این کتاب بارها مورد بحث قرار گرفته تا از اتقان برخوردار باشد؛ این کتاب در نوع خودش اولین کتابی است که تدوین می شود و شیوه استنباط آیت الله والد در آن محور قرار گرفته است.

وی اضافه کرد: یعنی تفکر حاکم بر این کتاب تفکر ایشان بر اساس فهم بنده است و شاید توانسته باشیم روش و مبانی ایشان را توضیح داده باشیم؛ کتاب تا تدریس نشود و بازخورد عملی آن دیده نشود، نواقص آن دیده نمی شود.

پژوهشگر دینی و استاد دروس خارج حوزه علمیه قم ابراز کرد: کتاب باید در مرحله عمل بیاید و نواقص خود را نشان دهد تا بتوان درباره آن صحبت کرد. این کتاب به عنوان کتاب درسی معرفی شده تا زمینه ای برای عیب یابی باشد  

حجت الاسلام و المسلمین شبیری در پایان ابراز کرد: جلد دوم نیز در حال تدوین است و برخی از مباحث جلد اول در جلد دوم به صورت عمقی مورد بحث قرار می گیرد؛ این نتیجه تلاش خالصانه محققان مرکز فقهی امام باقر علیه‌السلام است که در جلد دوم تلاش شده تمام مطالبی که مرتبط با این مباحث است دیده شود و هر نکته ای که باید در متن درسی بیاید در آن افزوده می شود.