دوقطبی‌سازها؛ از بنی‌صدر تا اصلاح‌طلبان

یکی از موضوعات مطرح شده در دیدار اخیر رهبر انقلاب با مردم قم، مسئله دوقطبی در جامعه بود. ایشان در خصوص تفاوت «دوقطبی» و «اختلاف سلیقه» فرمودند: «اختلاف دو جور است. یک وقت دو نفر اختلاف سلیقه دارند؛ در فلان مسئله سیاسی. باهم دوست هستند، رفیق‌اند، سر سفره می‌نشینند، اختلاف نظر هم دارند. یک وقت اختلاف نظر، جوری است که هر چیزی از یک طرف صادر شود، فکر [باشد یا] عمل، خوب [باشد یا] بد، از طرف دیگر محکوم است. اسم این دوقطبی است. هرکاری طرف مقابل کند، این طرف، آن را محکوم می‌کند. ولو خوب باشد. این‌ها از کارهایی است که مخالفین و دشمنان ملت ایران، مشغول‌اند.» ۱۹/۱۰/۱۴۰۲

رهبر انقلاب در گذشته نیز بارها به تفاوت میان اختلاف سلیقه و دوقطبی اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال، در سخنرانی نوروزی سال ۱۴۰۰ تأکید کردند: «تقسیم‌های غلط چپ و راست و امثال این‌ها را کنار بگذارند. آنچه مهم است آینده‌ کشور است. البته سلیقه‌‌ها مختلف است. اختلاف بینش سیاسی هست. اختلاف قومیت‌ها هست. اختلاف مذاهب هست. این‌ها هیچ اشکالی ندارد. هم قبلا بوده، هم حالا هست، هم بعد‌ها خواهد بود. [لکن] این‌ها باید وحدت ملی را به هم نزنند، یعنی آحاد ملت را در مقابل هم قرار ندهد، کشور را دوقطبی نکند.» ۰۱/۰۱/۱۴۰۰

ایشان در سالگرد ارتحال امام(ره) در سال ۹۵ در خصوص مسئله اتحاد ملی فرمودند: «اتحاد دولت و ملت را به هم نزنید... رقابت‌های انتخاباتی به جای خود، اختلاف‌نظرها به جای خود، حتی انتقاد هم به جای خود. اما دولت و ملت باید همه در کنار هم باشند... نگذارید احساسات شخصی یا احساسات جناحی، بر منطق غلبه کند. منطق این است که وقتی دشمن از دور نگاه می‌کند، احساس کند که اینجا یکپارچه است، اینکه حرف‌هایی زده بشود که از آن حرف‌ها دوجریانی و دوجهتی و تخاصم و دوقطبی‌گری در داخل ملت یا در مجموعه‌ نظام استفاده بشود، به ضرر کشور است.»۱۴/۰۳/۱۳۹۵

دوقطبی مجلس دولتی و مجلس ضددولتی

یکی از دوقطبی‌سازی‌هایی که ممکن است از سوی برخی جریان‌ها مطرح شود، دوقطبی مجلس دولتی و مجلس ضددولتی است. البته تلاش برای اینگونه دوقطبی‌سازی‌ها، موضوع جدیدی نیست و در گذشته هم سابقه داشته است.

رهبر انقلاب در سال ۹۴ در دیدار با مردم نجف آباد در خصوص طرح دو قطبی مجلس دولتی و مجلس ضددولتی به عنوان یکی از اقدامات دشمن فرمودند: «الان در این انتخابات، دو قطبی القا می‌کنند... دوقطبی مجلس دولتی و مجلس ضددولتی؛ کأنّه در ایران یک عده طرف‌دار مجلس دولتی‌اند، یک عده طرف‌دار مجلس ضددولتی‌اند؛ نه، ملت ایران نه مجلس دولتی می‌خواهند، نه مجلس ضددولتی؛ ملت ایران مجلسی می‌خواهند که به وظایف خودش آشنا باشد؛ بداند که چه بر عهده‌ی او است در قانون اساسی؛ مرعوب آمریکا نباشد؛ علاقه‌مند واقعی به پیشرفت کشور باشد، مجلسی که درد مردم را بشناسد، درصدد درمان و علاج آن دردها باشد.» ۰۵/۱۲/۱۳۹۴

دوقطبی‌سازی در تاریخ جمهوری اسلامی

دوقطبی‌سازی مسئله‌ای است که از همان سال اول پیروزی انقلاب، عده‌ای به دنبال ایجاد آن بودند. دوقطبی‌سازی منجر به ایجاد شکاف اجتماعی می‌شود و توان و ظرفیت‌های کشور به جای آنکه بر مسئله پیشرفت و حل مشکلات متمرکز شود در دعواهای بی‌نتیجه داخلی هدر می‌رود.

۱. بنی صدر و منافقین

از اولین دوقطبی‌های شکل گرفته در تاریخ جمهوری اسلامی، دوقطبی‌هایی بود که بنی صدر ایجاد کرد. اولین دوقطبی‌سازی‌ای که در دولت بنی صدر رخ داد، بر سر موضوع انتخاب نخست وزیر و هیئت وزیران بود. از آنجایی که نظام سیاسی ایران در آن سال‌ها نظام پارلمانی بود، انتخاب نخست وزیر در اختیار مجلس بود و در آن زمان، نمایندگان با نخست وزیری شهید رجایی موافقت کردند و از آنجایی که بنی صدر با این انتخاب مخالف بود، کشمکش‌ها به دوقطبی‌سازی رسید.

رجایی بعد از انتخاب از سوی مجلس، وزیران پیشنهادی خود را ارائه داد. بر اساس قانون، ابتدا باید وزیران به تایید رئیس جمهور می‌رسید و پس از آن برای اخذ رأی اعتماد نمایندگان، به مجلس معرفی می‌شد. بنی صدر یک روز مانده به پایان مهلت قانونی حکم نخست وزیری رجایی را صادر و بلافاصله به سفر داخلی رفت و نخست وزیر موفق به معرفی وزیران کابینه خود نشد و منتظر بازگشت رئیس جمهور ماند. حکم نخست وزیری رجایی نیز به وضوح نشان دهنده اختلاف و دوقطبی بین بنی صدر با رجایی بود. بنی صدر در این حکم نوشت: «با توجه به جریان گزینش شما و رأی تمایل نمایندگان محترم، به سمت نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران منسوب می‌شوید»^۱

با شروع جنگ تحمیلی علیه ایران، افکار عمومی انتظار داشتند که در دفاع از کشور، یک اتحاد ملی فراگیر ایجاد شود. اما بازهم از سوی جریان‌هایی همچون منافقین و بنی صدر، دوقطبی‌هایی علیه امنیت و تمامیت ارضی ایران شکل گرفت. رهبر انقلاب در خصوص دوقطبی شکل گرفته در زمان جنگ فرمودند: «اوایلی که عراق حمله کرده بود، وظیفه همه معلوم و مشخص بود که چه‌کار باید بکنند؛ اما منافقین که در آن وقت در تهران و در شهرهای دیگر فعال بودند و آزادانه حرکت و سخنرانی می‌کردند، دائما می‌گفتند آزادی نداریم!... مطلقا نباید این‌طور حوادث که در کشور پیش می‌آید، به بگومگو، دو دستگی، شکاف، جدا کردن افراد از یکدیگر و جناحی کردن مسائل منتهی شود؛ این خیلی بد است.» ۱۱/۰۸/۱۳۸۲

دوقطبی‌سازی با کلیدواژه «اقلیت» همچون دولتِ اقلیت یا مجلس اقلیت که در سال‌های اخیر جریان اصلاحات به این دوقطبی کاذب دامن می‌زند، موضوع جدیدی نیست. حزب جمهوری اسلامی، اولین و بزرگرترین حزب بعد از پیروزی انقلاب بود که چهره‌های بزرگی همچون آیت‌الله خامنه‌ای، شهید بهشتی و هاشمی رفسنجانی در آن حضور داشتند. اما بنی صدر، اعضای این حزب را که با رأی مستقیم مردم در مجلس حضور داشتند، اقلیت می‌خواند و به دو قطبی‌سازی با آن پرداخت. بنی صدر در این رابطه میگفت: «یک نظریه‌ای وجود دارد که باید یک اقلیت منسجم در خطی، حاکمیت کامل برقرار کند. این اقلیت برای استقرار حاکمیت خویش کوشیده است و می‌کوشد رهبری نهادهای انقلابی را به دست بگیرد.» شهید بهشتی در پاسخ گفت: «مردم درمورد دو نهاد یا شخصیت رأی می‌دهند. یکی در انتخابات رئیس جمهور و یکی در انتخابات نمایندگان مجلس شورای اسلامی. مردم رأی داده‌اند و رئیس جمهور انتخاب کرده‌اند. چگونگی اداره کشور را هم قانون مشخص کرده است نه اینکه هر چه که رئیس جمهور گفت باید اجرا شود.»^۲

اوج دوقطبی‌سازی بنی صدر، سخنرانی او به مناسبت سالگرد فوت مصدق در ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ در دانشگاه تهران بود که منجر به درگیری میان افراد حاضر در آن مراسم گشت. در حین سخنرانی بنی‌صدر، یک درگیری لفظی بین نیروهای هوادار او که عمدتا مجاهدین خلق و ملی‌گراها بودند با جمعی از نیروهای انقلابی، ایجاد شد. عمده‌ شعارها از یک طرف علیه شهید بهشتی و حزب جمهوری اسلامی و از طرف دیگر علیه بنی‌صدر و مجاهدین خلق بود. در این میان، بنی‌صدر به عنوان رئیس جمهور ‌به جای تلاش برای ایجاد آرامش و جلوگیری از تشدید درگیری‌­ها، با سخنان خود به شدت درگیری افزود و از طرفداران خود خواست تا مخالفین را از جلسه بیرون کنند.

بر اساس کتاب «بنی‌صدر از ظهور تا سقوط» که توسط موسسه مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، در این شرایط، نیروهای محافظ بنی‌صدر، همراه  با شبه­ نظامیان مجاهدین خلق، به یک‌باره به کسانی‌که شعارهای اسلامی و انقلابی سر  می‌­دادند و تصاویر امام(ره) را همراه داشتند، یورش بردند که در نتیجه‌ آن، ده‌ها زخمی و مجروح برجای ماند. بنی صدر گفت: «عده‌ای برای اخلال اینجا آمده‌اند، اگر دست از اخلال برندارند من از شما مردم خواهم خواست چماق به دستانی را که می‌خواهند جمهوری را به لجن بکشند، تنبیه کنید.» این ماجرا، اعتراض گروه‌های مختلف مردم و علما را برانگیخت و به یک اختلاف بزرگ ملی تبدیل شد.^۳

۲. حاکمیت دوگانه اصلاح طلبان

از دیگر مصادیق اصلی دوقطبی‌سازی کلان، تلاش جریان اصلاحات در دهه ۷۰ و ۸۰ با کلیدواژه «حاکمیت دوگانه» بود. یکی از محورهای اصلاح‌طلبان در این دوقطبی‌سازی، این بود که میان جمهوریت و اسلامیت نظام، اختلاف و شکاف قرار دهند و باید یکی از آن‌ها، یعنی اسلامیت را، تعدیل کرد. جریان‌سازی سیاسی و رسانه‌ای با ادبیاتِ نهادهای انتخابی و نهادهای انتصابی و ایجاد دوگانگی میان آن‌ها، از جمله اقدامات اصلی اصلاح طلبان در این زمینه بود.

یکی از چهره‌های جریان اصلاحات گفته بود: «در صورتی که حاکمیت همزمان نهادهای سنتی و دمکراتیک با تقسیم کار نباشد، پایدار نمی‌ماند و به کودتا یا انقلاب به حاکمیت یگانه تبدیل می‌شود... چون دولت بازتولید دوگانه دارد، مشروعیت دوگانه همیشه هست. تجلی خارجی این دوگانگی مشروعیت می‌شود حاکمیت دوگانه..»^۴

این درحالی است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سالگرد ارتحال امام(ره) در سال ۱۴۰۱ فرمودند: «حرکت امام(ره) در دوران ایجاد جمهوری اسلامی، این بود که طرح جدید را از گذشته منحط کشور جدا کند. این آینده را چه جوری می‌توانست جدا کند؟ به این صورت که طرحی که ارائه می‌کرد، برای اداره‌ی کشور، در ذیل فرهنگ و تمدن غربی قرار نگیرد. امام اصرار داشت که این طرح، طرح جمهوری اسلامی، در ذیل آنچه در غرب به آن می‌گویند «جمهوری» یا «مردم‌سالاری» قرار نگیرد. «جمهوری» مال اسلام است، «جمهوری» وام‌گرفته از غرب نیست، مربوط به خود اسلام است. اینکه امام روی رأی مردم این همه تأکید می‌کند، این ناشی است از معرفتی که به مسئله اسلام داشت... این دوگانه‌هایی که سعی می‌شده همیشه در مقابل هم قرار بگیرند، در الگوی امام با هم هم‌ساز شده‌اند. هم معنویت، هم رأی مردم. همیشه سعی می‌شده که این دو در مقابل هم باشند، اما در مقابل هم قرار نگرفتند؛ امام این‌ها را در کنار هم قرار داد.» ۱۴/۰۳/۱۴۰۱

۳. فتنه ۸۸

از دیگر مصادیق بسیار مهمی که از سوی جریان اصلاحات برای دوقطبی‌سازی در ایران به اجرا درآمد، فتنه سال ۸۸ بود. در ماجرای فتنه ۸۸ وقایع متعدد و پندآموزی رخ داد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، دوقطبی‌سازی با رای ملت بود. جریان اصلاحات در سال ۸۸ به مقابله با رای اکثریت مردم ایران پرداخت و یک دوقطبی کاذب میان انتخاب موسوی با رأی مردم ایجاد کرد. این دوقطبی نه تنها منجر به ایجاد شکاف اجتماعی ساختگی شد، بلکه حتی به بهانه‌ای برای ایجاد فشار اقتصادی و بین‌المللی از سوی آمریکا علیه مردم ایران تبدیل شد.

۴. دولت روحانی

یکی دیگر از مصادیق مهم در این زمینه، برخی از اقدامات دولت روحانی است. به عنوان مثال، یکی از موضوعاتی که از سوی این جریان تلاش می‌شد پیرامون آن در جامعه ایران دوقطبی ایجاد شود، موضوع مذاکرات هسته‌ای با دولت‌های غربی و برجام بود.

رهبر انقلاب در این خصوص، تذکری را نسبت به دولت روحانی مطرح کرده و در این باره فرمودند: «من با مذاکره کردن مخالف نیستم؛ مذاکره کنند... دولتى‌ها هم مراقب باشند، دودستگى در مردم به‌وجود نیاورند، حاشیه‌سازى نکنند، بعضى حرف‌هاى غیرلازم مطرح نشود؛ این یکپارچگى مردم ما، این همت بلند مردم ما، این ایمان مردم ما، درست مورد استفاده قرار بگیرد.» ۱۷/۱۰/۱۳۹۳

دوقطبی انقلاب-استکبار

اما جدای از دوقطبی‌های کاذب و دشمن‌ساخته، در نگاه رهبر انقلاب یک دوقطبی اصیل هم وجود دارد: «در ایران اسلامی یک دوقطبی‌ای وجود دارد؛ دوقطبی انقلاب و استکبار. آن کسانی که تفاله‌های بازمانده از دوران غلبه‌ی استکبارند و هرکسی که دنبال آن‌ها است، همفکر آن‌ها است، این‌ها با انقلاب بدند؛ این دوقطبی هست اما قاطبه‌ ملت ایران، قاطبه‌ انقلابی، علاقه‌مند به نظام اسلامی، عاشق امام و خاطرات امام و فرمایشات و توصیه‌های امام و اصولی که امام پایه‌گذاری کرده، [هستند]؛ قاطبه‌ ملت ایران به این‌ها علاقه‌مندند؛ بله، [بین‌] آن کسانی که به امام علاقه‌مندند، به انقلاب علاقه‌مندند، با کسانی که اصل انقلاب را قبول ندارند، اصل نظام را قبول ندارند، یک دوقطبی این‌جوری هست.»۰۵/۱۲/۱۳۹۴

اتحاد ملی، وظیفه همگانی

در فضای فعلی کشور و در نقطه‌ی مقابل طراحی و راهبرد دشمنان، رهبر انقلاب اتحاد ملی و پرهیز از دوقطبی‌سازی را راهبرد کشور و خنثی کننده‌ی تهدیدات بیگانگان معرفی می‌کنند: «امروز نیازهای زیادی هست که می‌خواهم به یکی از آن‌ها توجه کنید و آن عبارت است از «اتحاد ملی». یکی از نیازهای مهم امروز ما اتحاد ملی است. اتحاد ملی سد است؛ دیواره محکم سربه‌فلک‌کشیده است در مقابل دشمن. اتحاد ملی همان چیزی است که نقش بسیار عظیمی در پیروزی انقلاب، بعد هم در پیشرفت انقلاب داشته. امروز ما نیاز داریم به اینکه این اتحاد را هرچه ممکن است بیشتر کنیم. دشمن در نقطه‌ی مقابل این حرکت کرده.» ۱۴۰۱/۱۱/۱۹

ایشان وحدت و انسجام ملی را درکنار امید عامل حفظ کشور و ملت معرفی کرده و حرکت در جهت ایجاد اختلاف را صراحتا بازی کردن در نقشه دشمن می‌دانند: «آن چیزی که ملت را نگه می‌دارد امید است و وحدت؛ اتحاد میان آحاد مردم. بله،‌ سلایق مختلفی وجود دارد، اختلافات نظر در مسائل گوناگون وجود دارد، اما درباره اسلام، درباره نظام، درباره انقلاب، وحدت نظر بین مردم هست؛ نگذاریم این وحدت نظر از بین برود. به اختلافات کمک نکنیم؛ اختلافات قومی، اختلافات مذهبی، تحریک احساسات یک گروهی علیه یک گروه دیگر. هر کس در زمینه خدشه به اتحاد ملت حرکتی انجام بدهد برای دشمن کار کرده، در نقشه دشمن کار کرده، در زمین دشمن بازی کرده؛ این را همه توجه داشته باشند!» ۱۴۰۱/۱۰/۲۲