فرایندهای پنجگانه پژوهش در عرصه قانونگذاری / کارویژه های مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، رفیعی آتانی رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در مراسم افتتاحیه کارگاه تخصصی نظام قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، فرایندها و رویه‌ها، مراحل پنگانه پژوهش در عرصه قانونگذاری را تشریح کرد که به شرح زیر است:

1. «شناسایی مسئله»
 اگر پژوهشگر مرکز تحقیقات اسلامی مجلس بخواهد در مورد یک موضوع مانند حجاب و عفاف پژوهش کند، یا طرح و لایحه‌ای را در این زمینه بررسی نماید، باید در گام نخست، مسئله را خوب تشخیص دهد. ما در اینجا به پژوهش‌های آکادمیک و معمولی نیاز نداریم، بلکه باید برای درمان دردی از دردهای جامعه پژوهش کنیم تا به قانون‌گذار و مجری کمک کنیم تصمیم درست بگیرد؛ بنابراین پژوهش ما باید ناظر به مسئله اصلی باشد.  

گام مهم برای فهم مسئله، داشتن داده‌های واقعی خارجی است، بدون تردید در مسائل مهمی که قرار است در اختیار قانونگذار و سیاستگذار قرار گیرد، نمی‌توان با توجه به ذهنیات و تعلقات سیاسی یا جناحی، مسئله را ببینیم؛ بلکه باید داده‌های خارجی به ما بگوید مسئله چیست و صورت‌بندی اولیه را از موضوع داشته باشیم. هر اندازه این بخش از کار قوی‌تر باشد، فعالیت‌ها 

2. چارچوب نظری 
 گام دوم، مشخص کردن چارچوب نظری برای بررسی مسئله است. اگر همین لایحه حجاب و عفاف را در چارچوب جامعه‌شناسی متعارف نگاه کنیم، شاید آن‌گونه که باید، زوایای کار دیده نشود؛ بنابراین یه یک چارچوب نظری نیاز داریم که به تبیین و تفسیر موضوع کمک کند و علل و دلایل ایجاد این پدیده را برای شما توضیح دهد.

3. شناسایی علل ظهور مسئله 
 اگر علت و دلایل پدیدار شدن مسئله را خوب فهم نکنیم، در مرحله بعد دچار مشکل خواهیم شد. هر علت و دلیل نیز راه‌حل خاص خود را می‌خواهد. به‌عنوان نمونه، اگر بگوییم حجاب و عفاف یک موضوع سیاسی، بین‌المللی یا فرهنگی است، هر کدام راه‌حل مخصوص خود را می‌خواهد. دستگاه نظری کمک خواهد کرد دلایل و علت ایجاد پدیده را به‌خوبی فهم و در نهایت تصمیم درستی بگیریم یا به تصمیم‌گیرنده برای تصمیم درست کمک کنیم. 

4. هدف گذاری
 اگر علت و دلایل را به‌خوبی فهم کنیم، گام بعدی هدف‌گذاری است. اگر بخواهیم وضعیت موجود را به وضعیت مطلوب تغییر دهیم باید ببینیم هدف ما چیست و دنبال چه چیزی هستیم. آیا می‌خواهیم جامعه عفیف شود یا باحجاب؟ هر کدام که انتخاب کردید، راه‌حل متفاوت است؛ یعنی آن چارچوب نظری به شما کمک می‌کند که هدف‌گذاری صحیح داشته باشید. همین چارچوب نظری هم به شما می‌گوید دولت و حکومت تا چه اندازه در این مباحث حق دخالت دارند؟ 

5. ارائه راه حل و اثرسنجی آن در جامعه
 اگر اهداف را متناسب با آن چارچوب فکری تشخیص دادیم، باید راه‌حل‌ها را نیز ارائه دهیم. مشکلاتی که مجلس، نظام و قوای دیگر در برخی مسائل دارند با ارائه راه‌حل‌های بدیل، مهم و راهگشا برطرف می‌شود؛ مثلاً در بحث حجاب و عفاف اگر برخی خیرخواهان راه‌حل‌های فرهنگی و عده‌ای جزایی را مطرح می‌کنند، به‌دلیل آن است که بنیان‌های نظری، نتایج متفاوتی به محقق ارائه می‌دهد.

اثرسنجی نتایح تحقیقات در جامعه بسیار مهم است، اگر هر کدام از پژوهشگران برای رفع یک مشکل، راه‌حل‌هایی مطرح کردند، باید بگویند آثار این راه‌حل‌ها در جامعه و آینده کشور چیست و اگر این نسخه‌ها پیاده شود چه نتایجی به همراه دارد؛ یعنی اگر به هر کدام از این راه‌حل‌ها عمل کنیم، جامعه چه به سمت و سویی خواهد رفت.  

در حجاب و عفاف، مسئله این بود که اگر ما روی برخی مبانی، قانونگذاری کنیم جامعه عفیف‌تر می‌شود؛ ولی وقتی صحنه واقعی را می‌دیدیم، نتیجه غیر از آن می‌شد؛ بنابراین نشان دادن نتایج آثار عمل به این تصمیم و راه‌حل‌هایی که جلو مجلس شورای اسلامی و نظام جمهوری اسلامی می‌گذاریم، بسیار مهم است.  

وقتی مراحل پنجگانۀ شناسایی مسئله، چارچوب نظری، علل بروز مسئله، هدف‌گذاری و ارائه راهکار را در تحقیقات خود طی کردیم، در نهایت باید بحث ما یک صورت‌بندی فقهی و حقوقی پیدا کند؛ یعنی متن نهایی حقوقی تهیه کنیم که دربرگیرنده راه‌حل‌های ماست و در اختیار مجلس شورای اسلامی برای تبدیل به مواد قانونی قرار می‌گیرد.

کارویژه های مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی 
 
1. پژوهش‌های مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، محدود و منحصر به طرح‌ها و لوایح نیست، بلکه موضوعات بنیادی مهمی که به دلایل مختلف مورد توجه مجلس قرار نگرفته ولی نیاز مبرم نظام قانونگذاری است را مورد پژوهش قرار می‌دهد. 
 
2. این مرکز با رویکرد فقهی، برای حمایت از نظام قانونگذاری در چارچوب مأموریت خود طرح‌ها و لوایح را مورد بررسی قرار داده و پیشنهاد کارشناسی خود را از طریق حضور در کمیسیون های تخصصی و گزارش‌های کارشناسی و ... در اختیار نهاد تقنین قرار می‌دهد. 
 
3. مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در چارچوب علوم اسلامی به معنای عام آن، به بررسی طرح‌ها و لوایح می‌پردازد، ما آنچه را در چارچوب این علوم اسلامی صحیح می‌دانیم به مجلس اعلام می‌کنیم و همۀ علوم انسانی اسلامی جدید در چارچوب اقتصاد اسلامی، علوم سیاسی، اقتصاد، و جامعه‌شناسی، مدیریت و ... مورد استفاده ما خواهد بود. 

4. فقه به‌دلیل ماهیت خود، نقش کلیدی‌تری در رویکردهای مرکز تحقیقات اسلامی مجلس دارد، نقش فقه به‌گونه‌ای است که مرکز هویت خود را از اساس فقهی تعریف کرده و سایر علوم اسلامی مانند حقوق، اقتصاد، مدیریت، سیاست، حکمرانی، در این فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

5.مرکز تحقیقات اسلامی مجلس مبدل ظرفیت‌های حوزه‌های علمیه سراسر کشور برای قانونگذاری و تأمین نیازهای فکری نظام قانونگذاری و سیاستگذاری است، در این زمینه، کاربردی کردن دستاوردهای حوزه‌های علیمه برای نیازهای نظام اسلامی از رسالت‌های مرکز است.  

6.درست است که در مرکز تحقیقات اسلامی مجلس بسیاری از افراد حوزوی و دانشگاهی فعالیت دارند، ولی از رویکردهای عام اسلامی تخطی نخواهیم کرد و در پژوهش‌های این مرکز، فقه وزن اصلی خود را دارد.