وهابیت؛ عامل بحران در جهان اسلام

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدباقر پورامینی مدیر گروه کلام اسلامی الهیات جدید پژوهشگاه در چهاردهمین نشست از سلسله نشست‌های گفتمان مقاومت با موضوع “گفتمان تمدنی شیعه، اخوان‌ و وهابیت(با توجه به تحولات اخیر در منطقه که روز دوشنبه مورخ ۳ دیماه ۱۴۰۳ توسط گروه کلام اسلامی و الهیات جدید، گروه مطالعات پیشرفت و تمدن و مرکز  تعاملات علمی بین المللی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد،  به بررسی گفتمان تمدنی وهابیت پرداخت. وی تلاش کرد تا با تحلیل تاریخی و گفتمانی، ظرفیت‌ها، تناقض‌ها، و محدودیت‌های وهابیت را در ارائه یک گفتمان تمدنی بررسی کند. این سخنان به‌ویژه به بررسی تفاوت‌های گفتمان وهابیت با دیگر جریان‌های تمدنی در جهان اسلام و نقش آن در شکل‌گیری گروه‌های افراطی اختصاص داشت.

حجت‌الاسلام پورامینی سخنان خود را با طرح این پرسش آغاز کرد: آیا وهابیت می‌تواند به عنوان یک گفتمان تمدنی شناخته شود؟ توضیح دادند که تمدن، به‌طور کلی، به‌معنای تلاش انسان برای بهبود زندگی مادی و معنوی تعریف می‌شود؛ در این چارچوب، وهابیت با تأکید بر بازگشت به آموزه‌های سه قرن اول اسلام (سلف صالح) و نفی هرگونه نوآوری یا بدعت، یک رویکرد محدود و تک‌بعدی به تمدن دارد.

وی با بیان اینکه وهابیت راه‌حل مشکلات اجتماعی، فرهنگی و دینی را در بازگشت به سیره سه نسل اول مسلمانان می‌داند، گفت: این رویکرد، با تعریف مدرن تمدن که به توسعه و نوآوری وابسته است، در تضاد است؛ وهابیت به دلیل تأکید شدید بر نص‌گرایی و مخالفت با هرگونه عقلانیت، ظرفیت لازم برای پاسخ به مسائل تمدنی پیچیده را ندارد؛ این نگاه، وهابیت را به جریانی محدود و ایستا تبدیل کرده است.

حجت‌الاسلام پورامینی وهابیت، برخلاف بسیاری از دیگر جریان‌های اسلامی مانند اخوان‌المسلمین و شیعه، تنوع فکری و فرهنگی را نمی‌پذیرد و تلاش می‌کند تمامی جریان‌ها را به پیروی از یک الگوی واحد محدود کند، اظهار داشت: وهابیت، به دلیل رویکرد بسته و تک‌بعدی خود، نمی‌تواند به عنوان یک گفتمان تمدنی جامع شناخته شود. این جریان به‌جای توسعه تمدن، بیشتر بر تخریب الگوهای موجود و بازگشت به گذشته تأکید دارد.

حجت‌الاسلام پورامینی با استناد به شواهد تاریخی، به نقش وهابیت در تخریب ظرفیت‌های تمدنی جهان اسلام پرداخت، اظهار داشت: وهابیت بیش از ۴۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی را به دلیل مخالفت با بدعت و نمادهای سنتی تخریب کرده است، مدیر گروه کلام اسلامی الهیات جدید پژوهشگاه توضیح داد که این اقدامات، از جمله تخریب مقبره‌ها و اماکن تاریخی، نه‌تنها ظرفیت‌های تمدنی جهان اسلام را کاهش داده، بلکه زمینه‌ساز تنش‌های گسترده شده است.

وی با تاکید براینکه وهابیت هرگونه سنت یا رسم محلی را که با تفسیر خاص آن‌ها از اسلام مغایرت داشته باشد، نفی می‌کند، گفت: این رویکرد، منجر به حذف بسیاری از نمادهای فرهنگی و تاریخی جهان اسلام شده است؛ وهابیت، به دلیل تعریف محدود خود از بدعت، هرگونه خلاقیت یا نوآوری را که در سه قرن اول اسلام وجود نداشته باشد، غیرشرعی می‌داند؛ این رویکرد، توانایی این جریان را برای پاسخ به نیازهای تمدنی مدرن به‌شدت محدود کرده است، وهابیت حتی در قالب محافظه‌کاری نیز نقش تمدن‌ساز نداشته و بیشتر به حفظ وضع موجود در چارچوب تفسیر خاص خود پرداخته است و وهابیت، با تخریب میراث فرهنگی و رد هرگونه نوآوری، نه‌تنها در تمدن‌سازی موفق نبوده، بلکه به عنوان عاملی برای کاهش ظرفیت‌های تمدنی جهان اسلام عمل کرده است.

حجت‌الاسلام پورامینی یکی از موضوعات کلیدی سخنان حجت‌الاسلام پورامینی، نقش وهابیت در شکل‌گیری گروه‌های افراطی مانند داعش و القاعده بود.، حجت‌الاسلام پورامینی بیان کردند که ایدئولوژی وهابی، با تکیه بر تفاسیر محدود از دین، خشونت را به عنوان ابزاری مشروع برای حذف مخالفان معرفی کرده است.

وی با تاکید براینکه این ایدئولوژی، زمینه‌ساز ظهور گروه‌هایی شده که از خشونت برای تحمیل باورهای خود استفاده می‌کنند، ابراز کرد: وهابیت در شکل‌های افراطی خود، به ایجاد و گسترش گروه‌هایی مانند داعش و القاعده کمک کرده است، این گروه‌ها از ایدئولوژی وهابی برای توجیه اقدامات خشونت‌آمیز و تروریستی خود بهره می‌برند، وهابیت، هرگونه دموکراسی یا انتخابات را رد کرده و به جای آن، بر اطاعت مطلق از حاکمیت تأکید دارد، این دیدگاه به تقویت استبداد و سرکوب در جوامع تحت نفوذ وهابیت منجر شده است.

حجت‌الاسلام پورامینی با بیان اینکه وهابیت، به دلیل استفاده از خشونت و رد هرگونه سازوکار دموکراتیک، نه‌تنها نتوانسته نقشی تمدن‌ساز ایفا کند، بلکه با ایجاد تنش‌های داخلی و خارجی، به عامل بحران در جهان اسلام تبدیل شده است، افزود: وهابیت، با تأکید بر بازگشت به گذشته و مخالفت با نوآوری و عقلانیت، ظرفیت تمدن‌سازی ندارد؛ این جریان، با تخریب میراث فرهنگی و مخالفت با تنوع فرهنگی، به کاهش ظرفیت‌های تمدنی جهان اسلام منجر شده است.

وی ضمن بیان اینکه وهابیت، به‌ویژه در اشکال افراطی خود، زمینه‌ساز خشونت و گسترش تروریسم شده و به جای تقویت تمدن اسلامی، آن را تضعیف کرده است، وهابیت، به دلیل تناقض‌های درونی و نگاه محدود خود، نمی‌تواند الگویی برای تمدن‌سازی ارائه دهد.

حجت‌الاسلام پورامینی با تأکید بر اهمیت تحلیل دقیق‌تر از گفتمان‌های اسلامی، بیان کردند که تمدن‌سازی نیازمند عقلانیت، خلاقیت و پذیرش تنوع فرهنگی است؛ عناصری که در گفتمان وهابیت غایب هستند و این جریان را از هرگونه نقشی در تمدن‌سازی محروم کرده‌اند.