تعامل عزت‌محور؛ راهبرد همیشگی جمهوری اسلامی ایران
تعامل با جهان نه‌تنها ممنوع نیست بلکه در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی، ضرورتی راهبردی و تمدنی برای پیشبرد منافع ملی و تثبیت جایگاه ایران در نظام بین‌الملل به شمار می‌آید.
به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، در نظام جمهوری اسلامی ایران تعامل با جهان همواره نه‌تنها امری مجاز بلکه یک راهبرد ضروری و توصیه‌شده بوده است. برخلاف تصویری که برخی رسانه‌ها و ناظران خارجی ارائه می‌دهند رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها و به صراحت بر ضرورت تعامل با دنیا تأکید کرده و آن را در چارچوب «عزّت، حکمت و مصلحت» از اصول بنیادین سیاست خارجی کشور برشمرده است.
مروری بر بیانات رهبر معظم انقلاب در سال‌های مختلف تصویری منسجم از یک راهبرد تعامل‌گرایانه، واقع‌بینانه و در عین‌حال عزت‌محور به دست می‌دهد که پایه‌های دیپلماسی جمهوری اسلامی را شکل می‌دهد.
تعامل به مثابه یک ضرورت تاریخی و تمدنی
رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات متعدد خود تعامل با جهان را امری طبیعی، انسانی و ضروری دانسته‌اند. به‌ویژه در سخنرانی مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۶ ایشان تأکید کردند که «حیات اجتماعی بشریت این‌جور پیش می‌رود: همکاری، همدلی، همراهی، تعامل با دنیا». این نگاه نشان می‌دهد که تعامل نه از سر ضعف یا عقب‌نشینی بلکه از سر درک عمیق از ضرورت‌های تاریخی، تمدنی و انسانی است. ایران به‌واسطه‌ی موقعیت جغرافیایی، منابع انسانی و طبیعی و ظرفیت‌های گسترده داخلی توان آن را دارد که در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نقشی سازنده ایفا کند.
رهبر معظم انقلاب تعامل را بدون قید و شرط نمی‌پذیرند. تعامل مطلوب از نگاه ایشان تعاملی هوشمندانه و بر پایه‌ی شناخت دقیق از طرف مقابل است. در بیانات ایشان در تیر ۱۳۹۲ آمده است: « تعامل با دنیا هیچ ایرادی ندارد، ما از اول هم اهل تعامل با دنیا بودیم؛ منتها در تعامل طرف مقابل را باید شناخت؛ شگردهای او را باید دانست؛ هدف‌های اساسی و کلان را باید در مدّ نظر داشت.». از این منظر تعامل یک میدان ساده از مذاکره یا تبادل نیست بلکه میدان قدرت و بازی راهبردی است که در آن غفلت از نیت‌ها و شگردهای طرف مقابل می‌تواند منجر به زیان‌های جدی شود. ایشان در همین راستا بر هنرمندی در پیشبرد راه بدون تن دادن به عقب‌نشینی تأکید دارند.
دیپلماسی فعال؛ راهی به سوی تثبیت اقتدار
یکی از مفاهیم مهم در بیانات رهبر انقلاب تأکید بر «دیپلماسی فعال» است. در سال‌های نخستین پس از انقلاب و به‌ویژه در دیدار با معلمان و کارگران در سال ۱۳۶۹، ایشان گفتند: « ما معتقد به دیپلماسی فعّال هستیم. ما معتقدیم که وزارت خارجه‌ی ما باید در سطح جهان -منهای همین چند موردی که استثنا کردیم- مشغول فعّالیّت باشد.» تأکید ایشان بر ارتباط با همه‌ی سیستم‌ها، عقاید و روش‌های گوناگون حاکی از این است که جمهوری اسلامی در پی انزوا یا گسست از جهان نبوده و نیست. بلکه خواستار حضور فعال، مؤثر و عزت‌محور در مناسبات جهانی است. در این میان اصل «عزت، حکمت، مصلحت» به عنوان یک چارچوب راهبردی، مرز تعاملات و محدوده‌های مجاز و ممنوع را مشخص می‌کند.
در بیانات مختلف معظم له «عزت» به عنوان جوهره‌ی سیاست خارجی جمهوری اسلامی تکرار شده است. در بیانات سالگرد رحلت امام خمینی (ره) در خرداد ۱۳۸۸ رهبر انقلاب به‌روشنی می‌فرمایند: « عزّت یک ملّت در سیاستهای گوناگون و در تعاملش با کشورهای دیگر و دولتها و قدرتها این است که از استقلالِ رأی برخوردار باشد.». از این منظر دیپلماسی جمهوری اسلامی نباید تابع اراده‌ی قدرت‌های بزرگ باشد بلکه باید از موضع استقلال و اتکای به توان ملی وارد گفتگو و تعامل شود. عزت در اینجا به معنای خوداتکایی، استقلال تصمیم‌گیری و مقاومت در برابر تحمیل است.
خطوط قرمز؛ تعامل بله، سلطه‌پذیری نه
یکی از مواردی که در بیانات رهبر انقلاب به طور مستمر بر آن تأکید شده وجود «خطوط قرمز» در تعاملات جهانی است. در دیدار با نمایندگان مجلس در سال ۱۳۸۳ ایشان فرمودند: « ما با کسی دعوا نداریم. ما به کسی که می‌خواهد دوباره بر ما سیطره پیدا کند می‌گوییم نخیر غلط میکنی؛ اجازه نمی‌دهیم. منازعه‌ی نظام اسلامی با کسانی که در پی چالش با این نظامند سر این قضیّه است؛ مشکل دیگری نیست. ». این سخن شفاف‌ترین تبیین از مرز تعامل و سلطه‌پذیری است. جمهوری اسلامی با کشوری که قصد دخالت، تحمیل اراده یا سلطه‌گری داشته باشد برخورد قاطع می‌کند و این نقطه‌ی اصلی چالش آن با برخی قدرت‌هاست.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم دیدگاه رهبر انقلاب درباره تعامل، واقع‌نگری و همه‌جانبه‌نگری است. در بیانات سال ۱۳۶۸ ایشان اشاره می‌کنند که با کشورهایی که نه در ایدئولوژی و نه در جغرافیا اشتراک دارند روابط دارند و فرمودند: « کشورهای زیادی در دنیا هستند که در مرز و ایدئولوژی و افکار و منطقه‌ی جغرافیایی با ما اشتراک ندارند؛ ولی ما با آنها رفت و آمد و معامله و روابط دوجانبه و بین‌المللی داریم» این سخن بیانگر آن است که سیاست خارجی ایران گرچه بر مبانی ایدئولوژیک استوار است اما در عرصه عمل ظرفیت تعامل با کشورهای مختلف جهان حتی آنان که از نظر فکری و سیاسی با ایران تفاوت دارند را دارد و به دنبال انزوای ایدئولوژیک نیست.
دیپلماسی متکی بر اقتدار درونی
نکته محوری دیگر در نگاه رهبر انقلاب لزوم اتکا به توانمندی‌های داخلی در پیشبرد دیپلماسی است. ایشان در سال ۱۳۹۲ در جمع دانش‌آموزان و دانشجویان فرمودند: « در عرصه‌ی دیپلماسی هم آن کشوری موفّق است که متّکی باشد به نیروی درون‌زا؛ آن دولتی می‌تواند در پشت میز مذاکره‌ی دیپلماسی حرف خودش را سبز بکند و به مقصود و نتایج مورد نظر خودش دست پیدا بکند که متّکی باشد به یک اقتدار درونی، توانایی‌های درونی؛ حساب می‌برند از یک چنین دولتی». از این زاویه دیپلماسی کارآمد، نه صرفاً نتیجه مهارت‌های چانه‌زنی یا ارتباط‌گیری بلکه محصول قدرت درونی یک کشور است. این قدرت درونی شامل اقتصاد مقاوم، انسجام ملی، منابع انسانی و اعتماد به نفس جمعی است.
در نگاه رهبر انقلاب تعامل باید در جهت بهره‌مندی متقابل باشد. ایران نه‌تنها حاضر به دریافت کمک از سایر کشورهاست بلکه آماده‌ی کمک به دیگران نیز هست. این نگاه، نشانگر درک تعاملی از مناسبات جهانی است. ایشان در سال ۱۳۹۶ تأکید کردند: «ما می‌توانیم با دنیا ارتباطات وسیع و گسترده‌ای داشته باشیم هم به ملّت‌ها و دولت‌های دیگر کمک کنیم هم از کمک آنها بهره‌مند بشویم؛ حیات اجتماعی بشریّت این‌جور پیش می‌رود: همکاری، همدلی، همراهی، تعامل با دنیا». این جمله ناظر بر مدل تعاملی مشارکت‌محور و مستقل است نه مدل وابسته یا یک‌سویه.
جمع‌بندی: تعاملی عزت‌محور، فعال و هوشمندانه
مجموع بیانات رهبر انقلاب اسلامی در چهار دهه اخیر چارچوبی روشن برای سیاست خارجی ایران ترسیم می‌کند که بر سه اصل «عزت، حکمت، مصلحت» استوار است. این چارچوب نه مبتنی بر انزواطلبی است نه بر تسلیم در برابر سلطه‌گران. تعامل مطلوب در این نگاه تعاملی است مبتنی بر شناخت دقیق از طرف مقابل، تکیه بر توان درونی و پیشبرد منافع ملی بدون عقب‌نشینی از اصول و ارزش‌ها. در این مسیر جمهوری اسلامی ایران آماده‌ی تعامل با همه‌ی جهان است جز کسانی که به دنبال سلطه و تحمیل اراده خود هستند. این رویکرد الگویی متمایز و مستقل از دیپلماسی در جهان امروز ارائه می‌دهد که از قدرت نرم فرهنگی و اخلاقی برخاسته و بر اقتدار ملی تکیه دارد.
ارسال نظرات