فرزندآوری در دل محرومیت؛ وقتی زنان عشایر الگوی پایداری جمعیت می‌شوند
موضوع جمعیت به‌عنوان یکی از مسائل راهبردی کشور، نیازمند همکاری همه نهادها و به‌ویژه فعالان مردمی است. در استان کهگیلویه و بویراحمد، گروه‌های جهادی با تکیه بر ظرفیت‌های محلی و اقدامات فرهنگی، نقش مهمی در حمایت از خانواده‌ها و ترویج فرزندآوری ایفا و توانسته‌اند الگوی موفقی باشند.
موضوع جمعیت و آینده‌نگری نسبت به تحولات آن، از جمله مهم‌ترین مسائل راهبردی کشور در دهه‌های پیش‌رو به‌شمار می‌رود. با توجه به کاهش چشمگیر نرخ باروری و پیامدهای نگران‌کننده آن در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و امنیتی، حرکت‌های مردمی با رویکرد فرهنگی و جهادی می‌توانند نقش‌آفرینی مؤثری در زمینه آگاه‌سازی و ایجاد جریان‌های اثربخش ایفا نمایند.
استان کهگیلویه و بویراحمد با وجود برخی محدودیت‌های زیرساختی و معیشتی، یکی از استان‌هایی است که به همت «مجمع فعلان مردمی جمعیت»، اقدامات قابل توجهی در حوزه حمایت از خانواده، فرزندآوری، مقابله با تک‌فرزندی و ارتقای آگاهی‌های عمومی انجام داده است.
در همین راستا خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، گفت و گویی داشته با خانم معصومه کریمی دبیر مجمع فعالان مردمی جمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد که در ادامه به آن پرداخته شده است.
رسا: لطفاً در ابتدا مجمع فعالان مردمی جمعیت استان کهگیلویه و بویر احمد را معرفی بفرمایید و بگویید رسالت و اهداف اصلی این مجمع چیست؟
بسم‌الله الرحمن الرحیم.
مجمع فعالان مردمی جمعیت در اواخر سال ۱۳۹۹ شکل گرفت. هدف از شکل‌گیری آن، شبکه‌سازی، تربیت کنشگر، تقویت کنشگران و سایر فعالیت‌ها در زمینه جمعیت بود. بنده در پایان سال ۱۳۹۹ به‌عنوان نماینده مجمع فعالان مردمی جمعیت در استان معرفی شدم. آن زمان، اوج دوران کرونا بود و موضوع جمعیت هنوز به شکل جدی در جامعه مطرح نشده بود. مجموعه‌هایی مانند نفس نیز در مراحل اولیه فعالیت بودند.
ما در استان از همان ابتدا ساختار «حلقه‌های میانی» را تشکیل دادیم. این ساختار به‌صورت «محله‌محور» عمل می‌کرد و در هر محله، یک مکان به‌عنوان «بیت‌الزهرا» در نظر گرفته می‌شد. در این مکان‌ها، روابط جمعیتی تعریف کردیم؛ یعنی در هر محله، یک رابط جمعیتی داشتیم که این کمک می‌کرد تا بهتر بتوانیم کارهای فرهنگی را انجام دهیم. حتی وبینارهای کشوری هم برگزار کردیم و خدا را شکر در این زمینه موفق بودیم.
رسا: از اقدامات شما در زمینه آگاه‌سازی مردم نسبت به معایب تک‌فرزندی و اهمیت فرزندآوری بیشتر بفرمایید.
بعد از اینکه وارد بحث حفظ جمعیت شدیم، به‌عنوان مشاور و روانشناس، کارگاه‌های زیادی درباره معایب تک‌فرزندی برگزار کردیم. جالب این بود که این حرکت‌ها، به‌ویژه از سال ۱۴۰۰ به بعد، بیشتر از سوی گروه‌های مردمی شکل گرفت؛ حتی با اینکه قانون جوانی جمعیت تصویب شده بود، ولی هنوز آن‌طور که باید، دستگاه های دولتی وارد عمل نشده بودند.
متأسفانه بحران جمعیتی به وضوح در حال پدیدار شدن است و ما تازه شاهد جدی شدن اجرای این قانون و بندهای آن هستیم. اگر از همان ابتدا این قانون جدی گرفته می‌شد، قطعاً اوضاع ما بهتر بود.
در استان کهگیلویه و بویراحمد، میزان نرخ باروری بسیار پایین است، و همین امر موجب شد که دغدغه‌ای جدی در گروه‌های مردمی به وجود بیاید. ما در این زمینه کنشگر تربیت کردیم و دوره‌های متعددی مانند «حسنه ماندگار» را با محوریت آموزش کاربردی برگزار کردیم. ما دومین استان از نظر تعداد کنشگران تربیت‌شده بودیم.
اکنون در کل استان، نه فقط در مرکز استان، کنشگر فعال داریم و این دغدغه را در افراد ایجاد کرده‌ایم. یکی از اصلی‌ترین محورهای کارمان، معایب تک‌فرزندی بود که به‌طور جدی روی آن کار کردیم. خدا را شکر به حول و قوه الهی موفق هم بودیم.
رسا: در شرایط اقتصادی فعلی، تأمین منابع برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری چگونه انجام شد؟
با اینکه فعالیت‌های زیادی انجام دادیم، اما هیچ حمایت حاکمیتی یا نهادی از ما صورت نگرفت. حتی هنوز هم مجمع ما به‌صورت رسمی ثبت نشده است و تمام فعالیت‌ها با کمک خیرین و فروشگاه "دوستار جمعیت" انجام می‌شود. ما این فروشگاه را راه‌اندازی کردیم تا از سود حاصل از آن، حمایت مالی از مادران و خانواده‌ها داشته باشیم.
برای مثال، خانواده‌هایی که تمایلی به فرزند دوم نداشتند، وقتی از نظر اقتصادی با ما مشورت می‌کردند، ما آن‌ها را حمایت می‌کردیم. حتی مادرانی بودند که تا سه سال از سوی ما تحت حمایت مالی قرار گرفتند، تا با اطمینان بیشتری فرزند دوم را به دنیا بیاورند.
مشکلات اقتصادی در استان ما بیشتر از نوع معیشتی و بیکاری است. خیلی از خانواده‌ها به خاطر این مشکلات، یا به تک‌فرزندی اکتفا می‌کنند یا حتی اقدام به سقط می‌کنند. ما مجبور شدیم به دنبال یک منبع اقتصادی پایدار باشیم، و این شد که فروشگاه دوستار جمعیت را راه انداختیم. با همکاری مجموعه‌هایی مانند «مهر فرشته‌های تهران»، توانستیم سود حاصل از فروش را صرف حمایت از مادران باردار کنیم.
رسا: درباره فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در محلات، به‌ویژه طرح بیت‌الزهرا و گروه‌های مادرانه، توضیح بفرمایید.
در هر محله، گروهی تحت عنوان «مادرانه» تشکیل دادیم. مثلاً در شهر یاسوج، ۸۷ محله داریم که در همه آن‌ها گروه‌های مادرانه تحت عنوان «بیت‌الزهرا» شکل گرفته است. بیت‌الزهرا مکانی است که به مادران جوان بدون فرزند یا مادران دارای یک فرزند اختصاص داده شده تا دور هم جمع شوند. برای آن‌ها استاد داریم، و در هر بیت‌الزهرا یک رابط جمعیتی هم وجود دارد. به‌طور مثال، ما ذبح ماهیانه گوسفند داریم و گوشت آن را بین مادران باردار نیازمند توزیع می‌کنیم.
رسا: تعامل شما با نهادهای حاکمیتی و دولتی چگونه است؟ آیا حمایتی صورت گرفته است؟
بنده هم استاد دانشگاه هستم و هم روانشناس. با همه نهادهای استان، از جمله مرکز بهداشت و نهادهای مختلف جلساتی داشتم. تعامل خوبی داشتیم، ولی متأسفانه حمایت خاصی از ما نشد. تعامل‌ها بیشتر در قالب نشست و گفت‌وگو بود، نه حمایت مالی یا اجرایی.
یکی از چالش‌های جدی ما، شناخته نبودن هویت گروه‌های مردمی بود. وقتی ما در جلسات شرکت می‌کردیم، سؤال می‌شد که "شما از چه نهادی هستید؟". این نوع برخورد باعث بی‌انگیزگی می‌شد. ولی خوشبختانه مجمع فعالان مردمی جمعیت با معرفی دبیر و تعیین جایگاه رسمی، کمی این خلأ هویتی را جبران کرد.
رسا: در زمینه فعالیت‌های عینی، خاطره یا نمونه خاصی هست که برایتان تأثیرگذار بوده باشد؟
بله، بسیار. در تاریخ ۳۱ اردیبهشت، همراه یک مجموعه مردمی به مناطق عشایرنشین و حاشیه شهر رفتیم. در مناطقی حضور داشتیم که اصلاً خانه مستحکم نداشتند؛ اما چیزی که برایم جالب بود این بود که در هر خانه، چهار تا شش فرزند دیده می‌شد. این خیلی برایم ارزشمند بود.
همچنین، موردی داشتیم از مادری که به دلیل مشکلات اقتصادی تصمیم به سقط فرزندش گرفته بود. ما او را منصرف کردیم و حتی خانواده‌ای از تهران پیدا کردیم که حاضر بودند فرزند را بعد از تولد به فرزندخواندگی بپذیرند. اما مادر، پس از تولد نوزاد، نتوانست دل بکند و خودش از نوزاد نگهداری کرد. بعد از آن، درهای رزق و روزی و حتی اشتغال به روی آن خانواده باز شد. این تجربه برای من درس بزرگی بود از رزاقیت خداوند.
رسا: در پایان اگر صحبتی باقی مانده، بفرمایید.
نکته‌ای که می‌خواهم در پایان بگویم این است که اگر قرار است کسی در این مسیر حرفی بزند، باید خودش هم عمل‌کننده باشد. بنده خودم متولد ۶6 هستم، نظامی بودم و با وجود سختی‌ها و شغلم، به فرمایشات رهبر معظم انقلاب لبیک گفتم و الان مادر چهار فرزند هستم.
خدا را شاکرم که فقط حرف نزدیم، بلکه خودمان هم عمل کردیم. این است که وقتی درباره بحران جمعیت یا موضوعات مرتبط صحبت می‌کنم، با قدرت و تجربه شخصی این کار را انجام می‌دهم. امیدوارم نهادهای مردمی بیش از پیش دیده شوند و مورد حمایت قرار بگیرند، خصوصاً در استان‌هایی مثل ما که امکانات و پشتیبانی‌ها به اندازه کافی نیست.
ارسال نظرات