بلاتکلیفی شورای نظارت؛ سکوتی که نشر را سردرگم کرد
شورای نظارت بر نشر کتاب، که قرار بود ستون فقرات سیاست‌گذاری فرهنگی باشد، حالا ماه‌هاست خاموش است. جلساتش تشکیل نمی‌شود، اعضایش بی‌اطلاع مانده‌اند، و مسئولان ترجیح داده‌اند در این باره سکوت پیشه کنند.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در شرایطی که حوزه نشر کشور با چالش‌های متعددی از جمله کاهش تیراژ، نوسان اقتصادی و افت سرانه مطالعه مواجه است، وقفه در برگزاری جلسات شورای نظارت بر نشر کتاب، به یکی از دغدغه‌های فعالان فرهنگی و ناشران بدل شده است؛ شورایی که نقش سیاست‌گذار، هماهنگ‌کننده و ناظر عالی در مسیر محتوای مکتوب کشور را برعهده دارد و غیبت آن، پیام‌هایی نگران‌کننده برای آینده فرهنگی کشور به همراه دارد.
شورای نظارت بر نشر کتاب بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در حوزه نظارت محتوایی و ضوابط نشر است. این شورا دو هیأت تخصصی دارد: یکی برای کتاب‌های بزرگسال و دیگری برای کتاب‌های کودک و نوجوان. محمدحسین ظریفیان، مدیر پیشین دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت ارشاد، پیش‌تر در مصاحبه‌ای با اشاره به اهمیت این شورا گفته بود: «هیئت‌های نظارت بر ضوابط نشر بزرگسال و کودک و نوجوان نقش جدی در پیشبرد سیاست‌ها، اهداف و مطالبات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حوزه کتاب دارند و بازوهای شورای عالی انقلاب فرهنگی در این حوزه هستند.»
به گفته ظریفیان، اعضای این هیأت‌ها توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست رئیس‌جمهور منصوب می‌شوند و این ترکیب حاکی از جایگاه حاکمیتی و راهبردی آن در نظام فرهنگی کشور است.
با این حال، برگزار نشدن جلسات این شورا در دوره‌هایی خاص، نشان از چالشی پنهان دارد. اکنون نه‌تنها خبری از برگزاری مستمر جلسات این شورا در ماه‌های اخیر نیست، بلکه حتی اطلاع‌رسانی مشخصی هم درباره چرایی توقف آن صورت نگرفته است.
احمد شاکری، نویسنده و عضو شورای نظارت بر نشر کتاب، که در دولت شهید آیت‌الله رئیسی به عضویت شورا درآمد، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس درمورد نقش حیاتی این شورا هشدار می‌دهد: « تعطیلی جلسات هیئت نظارت لزوماً به معنای بی‌مسئله بودن حوزه نشر نیست. برعکس، این حوزه یکی از حوزه‌های بسیار حساس، دشوار و پرچالش است. در چنین حوزه‌ای، نیاز به دقت، تسلط بر قانون و قدرت تحلیل مصادیق وجود دارد که کار آسانی نیست. بنابراین، برگزار نشدن جلسات می‌تواند نشان‌دهنده نوعی بی‌تفاوتی یا کم‌اهمیت دانستن این موضوع باشد. در نتیجه، فرایندهای لازم برای تدوین آیین‌نامه‌ها، نظارت مستمر و هماهنگی‌های قانونی رها می‌شود. این رهاشدگی هم موجب مشکلات معنوی در حوزه نشر می‌شود و هم باعث عدم وحدت رویه در اجرای قوانین خواهد شد.»
وی ادامه می‌دهد: « تجربه نشان داده در دوره‌هایی که شورا فعال نبوده، برخی کتاب‌ها بدون نظارت دقیق منتشر شده‌اند و بعداً در بازنگری‌ها دچار مشکل شده‌اند. این وضعیت در نهایت به ضرر ناشران و نویسندگان تمام می‌شود.»
او با اشاره به برخی اصلاحات ساختاری و رویکرد دولت سیزدهم برای احیای شورا نیز می‌گوید:«در دوره ریاست جمهوری آیت‌الله رئیسی، جلسات هیئت نظارت بر کتاب به‌صورت منظم برگزار شد و حتی شورای نظارت بر کتاب کودک و نوجوان از شورای بزرگسال جدا شد و ترکیب مستقلی یافت.»
با این حال، به گفته شاکری، مدتی است که این جلسات مجدداً متوقف شده‌اند و حتی به اعضای شورا اطلاع‌رسانی جدیدی صورت نگرفته است.
اما مسئله تنها به تأخیر در برگزاری جلسات محدود نمی‌شود. شاکری به خلأ ساختاری و عدم استقلال واقعی شورا نیز اشاره می‌کند و می‌گوید:«در اینجا یک خلا قانونی وجود دارد. جایگاه هیئت نظارت ذیل وزارت ارشاد تعریف نشده و اساساً اعضای آن را رئیس‌جمهور منصوب می‌کند. این استقلال برای آن است که هیئت بتواند بر عملکرد وزارت ارشاد نظارت داشته باشد. اما در عمل، این استقلال چندان به‌درستی اجرایی نشده است. به بیان دیگر، وزارت ارشاد کار خود را انجام می‌دهد، حتی اگر شورای نظارت جلساتی نداشته باشد. این موضوع باید با دقت بیشتری بررسی شود. به نظر می‌رسد برای تثبیت جایگاه و کارکرد واقعی این شورا، نیاز به پشتوانه‌های قانونی قوی‌تر داریم.»
وی ادامه می‌دهد:«البته در دولت گذشته، اتفاقات مثبتی هم افتاد. برخی کاربرگ‌ها اصلاح شد، برخی کاربرگ‌های جدید تأسیس شد. این کاربرگ‌ها به نوعی شرح و تفسیر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بودند. مثلاً در بخش تصویرسازی، ضوابط دقیق‌تری تدوین شد. دوستان در شورای کتاب زحمات زیادی کشیدند تا این موضوعات را قاعده‌مند کنند و در قالب کاربرگ‌های تخصصی در اختیار ارزیابان قرار دهند.»
در چنین فضایی، نبود هماهنگی بین نهادهای تصمیم‌گیر، نبود اطلاع‌رسانی شفاف و غیبت جلسات منظم شورا، می‌تواند به بروز اختلاف در مصادیق نظارت و ناهمگونی در برخورد با ناشران و آثار منجر شود. فعالان حوزه نشر می‌گویند این عدم وحدت رویه، موجب سردرگمی آن‌ها و کند شدن روند صدور مجوز و ارزیابی شده است.
از سوی دیگر، شورای نظارت، بنا بر گفته ظریفیان، نقش راهبردی در تدوین ضوابط و به‌روزرسانی قوانین نیز دارد: «در هیأت نظارت بر نشر به دنبال بررسی قوانین، ضوابط و مقررات موجود در حوزه کتاب، شناسایی خلأهای قانونی و بررسی ظرفیت‌ها برای افزایش زمینه‌های قانونی در حوزه کتاب هستیم.»
این در حالی است که وقفه در فعالیت شورا، عملاً این مسیر را متوقف کرده است.
شورای نظارت بر نشر کتاب، حلقه واسط بین سیاست‌گذاری فرهنگی و جریان زنده نشر است. وقفه در جلسات آن، خلأیی را پدید می‌آورد که نه‌تنها موجب سردرگمی و آسیب‌های عملیاتی می‌شود، بلکه پیام نامطلوبی به جامعه فرهنگی مخابره می‌کند: پیام بی‌تفاوتی به کتاب.
در زمانی که رهبر معظم انقلاب بارها بر توجه ویژه به حوزه کتاب و نشر تأکید کرده‌اند، توقف یا تعلل در فعالیت نهادهای بالادستی این حوزه، نیازمند پاسخی روشن، دقیق و مسئولانه از سوی متولیان فرهنگی کشور است.
انتظار می‌رود معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی نسبت به شفاف‌سازی دلایل این وقفه و ارائه چشم‌انداز دقیق از سرنوشت این شورا، پاسخگو باشند.
ارسال نظرات