گزارشی از نشست روش‌شناسی تفسیر ترتیبی قرآن
خبرگزاری رسا ـ نشست روش‌شناسی تفسیر ترتیبی قرآن، در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بررسی شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست روش‌شناسی تفسیر ترتیبی در صد و سی و دومین نشست از سلسله نشست‌های جنبش نرم‌افزاری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم بررسی شد.
گسترده‌ترین موضوع در حوزه مطالعات قرآنی، تفسیر قرآن است
در ابتدای این نشست علمی، حجت‌الاسلام علی نصیری، نظریه پرداز و عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه گسترده‌ترین موضوع در حوزه مطالعات قرآنی را تفسیر قرآن تشکیل می‌دهد، با طرح یک سوال بحث خود را آغاز کرد.
وی گفت: آیا لازم است یک مفسر برای تفسیر یک سوره یا یک آیه، این دستاوردها را به صورتی روشمند در قالب الگویی مشخص در اختیار دیگران قرار دهد یا خیر؟
مدیر موسسه معارف وحی و خرد با تاکید بر ضرورت روشمند بودن تفسیر قرآن، بیان داشت: برای ساختار روشمند تفسیر باید محورهای لازم جهت انعکاس آموزه‌های تفسیری تعیین و سپس این محورها تفکیک و اولویت‌بندی شوند.
حجت‌الاسلام نصیری اظهار داشت: اولین مرحله از تفسیر قرآن، بررسی شناسنامه هر سوره است، زیرا هر مفسری پیش ار پرداختن به تفسیر آیات، ناگزیر است تا به پرسش هایی در زمینه سوره پاسخ دهد.
وی ادامه داد: پرسش های لازم در باب شناسنامه در محورهایی همچون نام سوره، شماره آیات، ترتیب سوره در مصحف و نزول، فضای سوره، زمان و مکان نزول، شأن نزول، اهداف، محتوای سوره، ساختار درونی و ساختار بیرونی آن بررسی و مشخص می شود.
این محقق حوزوی ادامه داد: پس از تبیین شناسنامه سوره نوبت به تفسیر آیات قرآن می رسد که در تفسیر آیات باید هشت محور اصلی مورد توجه مفسر قرار گیرد که عبارتند از نکات ادبی، نکات بلاغی، ساختار درونی آیه ، ساختار بیرونی آیه، تفسیر، بررسی روایات و نکات و پیام‌ها .
وی بیان داشت: محور ساختار دورنی سوره کمتر مورد توجه قرار گرفته است اما آن دسته از تفاسیری که درباره محتوای سوره ها اظهار نظر کرده اند، به صورت عملی در صدد بوده اند تا وجود نظم و ساختار منطقی را میان محتوای سوره به اثبات برسانند.
حجت الاسلام نصیری ادامه داد: با دقت در عموم تفاسیر فریقین می توان ده محور مورد نظر را در تفسیر سوره قرآن جمع و احصا کرد، هر چند این محورها در همه تفاسیر با نظم و ساختار مشخص و روشمند دنبال نشده باشد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر محورهای دهگانه در نگاه دقیق تر ناظر به سه نوع نگاه به سوره همچون هویت و جایگاه سوره، ویژگی های صدور سوره و محتواشناسی سوره اشاره کرد.
در بخش محتوا شناسی سوره، سوالات دقیقی وجود دارد
این استاد علوم قرآنی گفت: در بخش محتواشناسی سوره باید پرسش هایی نظیر این سوره چه اهدافی را تعقیب می کند؟ محتوای سوره چیست، میان محتوای سوره چه تناسبی است؟ آیا چینش سور قرآن حکیمانه است؟ پاسخ داده شود.
وی بیان داشت سوره حمد نامه عاشق به معشوق و عصاره قرآن است و لذا باید در تمامی نمازها خوانده شود.
وی بیان داشت: سوره اخلاص به خداشناسی پرداخته است و متضمن ثلث قرآن است که ما در برخی نمازها می خوانیم.
این استاد علوم قرآنی اظهار داشت: سوره جمعه و منافقین که در نمار جمعه خوانده می شود از سیاسی ترین سوره های قرآن است و سوره شمس که در نماز عید خوانده می شود مشتمل بر جمله قد افلح من زکی است.
مدیر موسسه معارف وحی و خرد با اشاره به اینکه هر سوره یک هویت دارد، ادامه داد: سوره حمد بخشی به سخن خدا با بنده و بخشی سخن بنده با خدا است.
وی با بیان اینکه هدف، محتوا را تنظیم می کند، اظهار داشت: چرا و بر پایه چه اساسی محتوای سوره مورد نظر بر اساس چینش کنونی شکل گرفته است؟
این استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: پاسخ دادن به چگونگی محتوای سوره می تواند حمایتی از ساختار الهی قرآن و رد شبهه برخی خاورشناسان در آشفته بودن متن قرآن باشد.
وی گفت: در عموم آیات قرآن که یک یا چند جمله را در بر می گیرد، حداقل سه رکن اساسی واژه ها، هیات ترکیبیه، فصاحت و بلاغت وجود دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در قرآن آرایه های زیباییی از فصاحت و بلاغت دیده می شود که باید بررسی گردد، به عنوان نمونه هرگاه آیه از موضع قدرت است، ضمیر به خداوند جمع و هرگاه آیه رحمت است، ضمیر مفرد به کار گرفته شده است.
باید سوالات گوناگون به محضر قرآن ارائه گردد
وی بیان داشت: آخرین مرحله ای که لازم است در تفسیر آیات مورد توجه قرار گیرد، مرحله اصطیاد نکات و پیام های آیات است که پس از مراحل پیش گفته و به ویژه مرحله تفسیر قابل دستیابی است.
این استاد حوزه علمیه قم با بیان یک روایت به نکته گیری امام صادق(ع) از آیات اشاره کرد و گفت: در مرحله تفسیر جوانب داستان برخورد حضرت موسی (ع) با آتش و انتخاب او به عنوان پیامبر، امام صادق(ع) این پیام را بیان می کنند که خداوند گاه از راه هایی که انسان هرگز گمان ندارد، روزی مادی و معنوی به او می رساند.
وی بیان داشت: در مرحله تفسیر باید پرسش های خود را به قرآن عرضه کنیم و با استنطاق از قرآن مطالب و معارف را استفاده کنیم که به عنوان نمونه در جمله لا اکراه فی الدین منظور گزاره های اعتقادی است یا فروع دین، دین اسلام یا سایر ادیان، مقام تکوین یا مقام تشریع منظور است؟
تعدد قرائات به قرآن ضربه می زند
حجت الاسلام نصیری با اشاره به اختلاف در قرائت‌های قرآن گفت: قرآن به هم پیوسته است و مطالب آن به همدیگر ارتباط دارد و ترتیب سوره‌ها و آیات نیز الهی است و هیچ انسانی در آن نقش نداشته است.
وی بیان داشت: من مساله قرائت های مختلف را در بحث خود بررسی نکردم چون به نظرم تعدد قرائت ها به قرآن ضربه زد و قرائت مورد قبول، قرائت حفص از عاصم است.
در نقد آثار گذشتگان به مبانی آنها توجه داشته باشیم
حجت‌الاسلام بهجت‌پور از اعضای انجمن قرآن‌پژوهی حوزه در ادامه این جلسه با تجلیل از کار ارزشمند حجت الاسلام نصیری بیان داشت: تفسیر، دارای معانی مختلفی مانند کشف ابهام، بیان عبارت، رفع شبهه و بیان مقاصد است که این موضوع در دیدگاه نظریه پرداز باید مشخص شود.
وی ادامه داد: تفسیر یک واژه کش دار است و گاهی حوزه هایی نظیر تطبیق و جری، تبیین، مفاهیم بطنی، را هم شامل می شود که نویسنده باید تعیین موضوع کند.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: تفسیر امری روشمند است و نباید سلیقه‌ای وارد این بحث شد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: یکی از آسیب‌های تفسیر این است که منبرهای قرآنی سخنرانان به عنوان تفسیر جمع‌آوری و عرضه شود که ظلم به تفسیر است.
وی ادامه داد: پیشنهاد می کنم که از واژه روش به جهت بار واژگانی آن استفاده نشود و از اصطلاحاتی همچون منهج و شیوه استفاده شود.
این استاد حوزه و دانشگاه، اظهار داشت: در نقد آرا و افکار علمای گذشته باید به مبانی آنها توجه داشته باشیم، به عنوان نمونه اگر مفسری بحث فضایل و خواص سوره را در تفسیر نیاورده است، شاید اعتقاد داشته که ناصحیح در این عرصه از صحیح بیشتر است.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اختلاف قرائات، باید مورد توجه قرار گیرد، بیان داشت: درست است که اختلاف قرائت ها به معنای پذیرش قرائت حفص از عاصم نیست اما نباید از فواید رجوع به اختلاف قرائت ها در باره معانی الفاظ چشم پوشید.
در نوشتن تفسیر، از نوع چینش و پرداختن قرآن به موضوعات درس بگیریم
حجت‌الاسلام احمد قدسی، استاد حوزه و دانشگاه دیگر منتقد این نشست بود که گفت: به نظر من طرح روش شناسی تفسیر ترتیبی طرحی گرانقدر و شایسته تقدیر است.
وی بیان داشت: به نظر من بهتر است در ساختار پیشنهادی آقای نصیری تعداد عناوین کمتر شود.
این پژوهشگر قرآنی ادامه داد: عناوین و تقسیم بندی های متعدد اگر چه در عمل باید رعایت شود، اما چون قرآن کتاب هدایت است، باید به گونه ای باشد که مردم بتوانند از آن به راحتی استفاده کنند.
وی بیان داشت: تعدد عناوین مناسب طرح های پژوهشی است اما در تفسیر باید نحوه ورد و خروج، فراز و نشیب ها، فصاحت و بلاغت و روحیات مخاطب مورد توجه قرار گیرد.
حجت‌الاسلام قدسی افزود: برای تفسیر سوره‌ها رعایت سه مرحله شناسنامه، شان نزول و سوره در یک نگاه و برای آیات چهار مرحله ترجمه، ساختار، نکات ادبی و پیام‌ها ساده‌تر و روان‌تر است.
باید مبانی علمی تفسیری مفسران منقح شود
حجت الاسلام علی نصیری نظریه پرداز نشست در ادامه بیان داشت: طرح روش شناسی تفسیر ترتیبی در چهارصد صفحه تنظیم شده است که هشت سال است مشغول به آن هستم و این طرح یک خانه تکانی در تفسیر است و از بررسی تفاسیر گوناگون فروگذار نکرده ایم.
وی بیان داشت: هدف من انجام یک کار جامع و بعد طبقه بندی برای سطوح گوناگون در لایه های بعدی است.
حجت الاسلام علی نصیری اظهار داشت: درست است که باید در نقد آثار گذشتگان به مبانی آنها توجه داشته باشیم اما من به برخی پیش فرض های نادرست اشکال دارم.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: سوال من این است که چرا مفسران ، مبانی خود را منقح نکرده اند و قرآن را در معرض تفسیرهای نادرست قرار داده اند.
این استاد علوم قرآنی بیان داشت: من کتاب را هنوز به مرحله چاپ نرسانده ام و قصد دارم گزارش این نشست را هم در جهت اتقان بیشتر کتاب نقل کنم و همچنین برخی اشکالات منتقدان را بیبشتر بررسی کنم.
در پایان این نشست، پرسش و پاسخ با حضور نظریه پردازان و منتقدین برگزار شد. /909/503/ح
ارسال نظرات