مدیر کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی:
حوزه‌های علمیه در تبلیغ احکام وقف نقش‌آفرینی کنند
خبرگزاری رسا ـ مدیر کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی خواستار شد: حوزه های علمیه نسبت به تفهیم، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی مردم از احکام شرعی وقف نقش‌آفرینی کنند.
پرداختن به مسائل موقوفات و اشاعه فرهنگ وقف از تأکیدات اسلام و از محورهای تاکید امام راحل و رهبر معظم انقلاب است؛ از این رو بایستی بیش از گذشته به آن توجه جدی و اساسی شود؛ از نهادهای مهمی که می‌توانند به این مقوله کمک کنند، حوزه‌های علمیه، علما و دانشمندان هستند. چراکه وقف، یک امر دینی است و عالمان دینی که در این امر تخصص دارند، باید مبانی قرآن و روایات، احکام وقف را استنباط کرده و در اختیار مردم قرار دهند و به این مسأله اهتمام بورزند، به عبارتی باید مباحث علمی و فقهی وقف را در جامعه بیان و تشریح کرده و مسؤولان امور وقف به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که جامعه از برکات وقف بهره‌مند شوند. در همین زمینه با حجت الاسلام حجت گنابادی‌نژاد، مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان خراسان، مدیر مدرسه علمیه عالی نواب مشهد و مشاور استاندار خراسان رضوی در امور روحانیت به گفت‌وگو پرداختیم.
رسا ـ با توجه به این که برخی از مدارس علمیه کشور به وسیله موقوفات اداره می شوند، نگاه واقفان آن زمان را به حوزه های علمیه تبیین و تشریح کنید.
تقریبا دو مقطع تاریخی مهم و قابل توجه در ارتباط با موقفاتی که مر بوط به مدارس و حوزه های علمیه در استان خراسان داریم این مقطع تاریخی، مقطه تاریخی دوره صفویه است که آن هم مرهون حضور علمای بزرگ و اندیشمندانی مثل مرحوم آیت الله محقق کرکی، شیخ بهایی و دیگر علما که در حاکمیت صفوی حضور پیدا کردند و از فرصت حضورشان برای تقویت و گسترش و توسعه فعالیت های دینی و مذهبی به ویژه حوزه های علمیه استفاده کردند که یکی از آن ها موضوع ایجاد مدارس علمیه و موقوفات مربوط به حوزه های علمیه است.
دومین مقطع تاریخی که ما به لحاظ وقف و حوزه های علمیه داریم، مقطع 50 سال اخیر است که بخشی از دانش اموختگان، فضلا و روحانیان برجسته و علما که در جامعه ذی نفوذ بودند و در اداره امور حوزه و روحانیت تأثیر گذار و دلسوز و علاقه مند بودند ورود پیدا کردند و با کمک های مردمی و جلب نظر خیران عمدتا مدارسی را ساختند که وقف شده است؛ فرق این دو مقطع تاریخی این است که در مقطع نخست هم مدارس موقوفه علیمه وجود دارد و هم موقوفاتی که برای مدارس علمیه هستند، اما در مقطع دوم بیشتر مدارس علمیه ای هستند که وقف شده اند؛ در مقایسه این دو مشاهده خواهیم کرد که مقطع دوم کمتر موقوفاتی است که مربوط به مدارس علمیه باشد.
رسا ـ نقش مسؤولان، مدیران، استادان و طلاب حوزه های علمیه در تبیین و ترویج فرهنگ وقف و همچنین مسائل شرعی وقف را ذکر کنید. آیا آن ها در این خصوص موفق عمل کرده اند؟
نباید کوچترین تردیدی داشت که بزرگترین جدی ترین و پایدار ترین حامی وقف فقه و فقها بوده اند؛ با نگاه به تاریخ در می یابیم که دیوان ها، حاکمیت ها، مؤسسات، بنیاد ها و مجموعه های مختلفی را داشته ایم که امروز هیچ نام و نشانی از آن ها نیست، علی رغم این که از پشتوانه های بزرگ حاکمیتی و مالی برخوردار بوده اند اما کوچک‌ترین آثاری از آنان نیست. این که امروز با موقوفاتی از چند صد سال قبل مواجه هستیم این بیش از آن که الزامات حاکمیتی قانونی و مدیریتی در حفظ و نگهداری این ها و ارتقای فرهنگ وقف در طول تاریخ نقش داشته این نقش و حمایت جدی و بی نظیر فقه و فقها از وقف بوده است.
بنده به عنوان کم‌ترین طلبه بیان می کنم یکی از مجموعه های فقهی، کتاب شرح لمعه است که دارای 51 باب فقهی است، شدیدترین، غلیظ ترین، جدی ترین احکام فقهی در مباحثی مثل حدود، قضا و مسائلی این چنینی است اما هم در سابقه اجتماعی و علمی مباحثی مثل حدود و قضای متعددی داشته ایم که به دلایل مختلفی یک حکم در رابطه با مصادیق عوض شده یا اجرایش تعطیل شده است اما در طول تاریخ تشیع می توانیم بیان کنیم که در خصوص وقف حکنی نداشتیم که تغییر کند و یا به قدری ناچیز بوده که «النادر کالمعدوم» بوده است؛ مصداقی نداریم که فقه و فقها در رابطه با حکم شرعی وقف عقب نشینی، انعطافی بدون دلیل و یا سکوت داشته باشند.
رسا ـ برجسته‌ترین و کم‌نظیرترین حمایت فقها در چه دوره‌ای صورت گرفته است؟
برجسته‌ترین و کم‌نظیرترین حمایت فقها در دوره معاصر و شاید در چندصد سال اخیر در حوزه‌های علمیه حمایت امام از وقف است؛ در این خصوص چند نکته قابل اهمیت است، نخست آن که امام پانزده سال قبل از انقلاب با رژیم پهلوی مبارزه کردند در این مبارزه شهدا، تبعید ها، گرفتاری ها و زندان های گوناگونی را خود ایشان و یاران و علاقه مندان معظم له تحمل کردند در دوره های زمانی مختلف نوع لحن و ادبیات امام با رژیم پهلوی متفاوت است یکی از مقاطعی که تند ترین و شدید ترین لحن و خطاب را امام نسبت به پهلوی دارند، در انقلاب سفید ـ لوایح چهارگانه ـ است و قابل توجه است که لوایح چهارگانه چهار قانون است و یکی از آن ها قانون فروش اراضی موقوفات است. روزی که پهلوی تصمیم گرفت که سازمان اوقاف را با دو هدف گرفتن سرمایه های اقتصادی که به نفع دین و ترویج دین می باشد از دست علما خارج کند و این سرمایه ها را در خدمت اهداف طاغوت قرار دهد جدی ترین موضع گیری ها را امام علیه رژیم پهلوی نسبت به تأسیس سازمان اوقاف داشتند.
سومین بخش در رابطه با موضع گیری های امام؛ 22 بهمن 57 است که انقلاب شکوهمند اسلامی ایران پیروز شد، هر انقلابی حداقل در ابتدا مهم ترین مسائلش تثبیت حاکمیت سیاسی و توجه به تدابیر امنیتی و نظامی است که بتواند اصل اهداف خودش را تثبیت کند؛ در روز های اول اردبیهشت ماه 58 چند مصوبه در شورای انقلاب موجود است که یکی از این مصوبات ابطال قانون فروش انشعاب موقوفاتی است که در انقلاب سفید تثبیت شده است و این ابطال به دستور امام اتفاق افتاد؛ یعنی کمتر از 70 روز انقلابی که با مسأله ها، حواشی، موانع و دشمنان بسیار گسترده خارجی در دنیا مواجه بود، اما توجه به مسأله وقف به لحاظ پشتوانه فقهی که داشته از منظر امام به حدی بوده است که حتی قبل از تشکیل دولت و مجلس شورای اسلامی امام نسبت به موضوع وقف، موضع گیری داشته اند.
بخش چهارم حمایت های جدی و فتاوای مؤثری است که امام در رابطه با حفظ موقوفات در دوره رهبری خود داشته اند؛ انقلاب اسلامی ما برخواسته از حمایت و همراهی سرمایه بزرگ محرومان و مستضعفان بود و توجه و حمایت امام از محرومان و مستضعفان روستاییان و کشاورزان، تقریبا یک حمایت بی نظیر و کم نظیری است؛ اما هنگامی که پای حفظ حقوق موقوفات می رسد، تعبیر امام این است به کشاورزان و روستاییان بگوید که در موضوع وقف با خدا و احکام دینی مواجه اند و این افراد متوجه هستند و تسلیم احکام دین و الهی خواهند شد؛ یعنی در عین حالی که به شرایط روستاها و مردم توجه دارند و بزرگ ترین حامی محرومان و مستضعفان نه تنها ایران بلکه در جهان هستند، اما توجه به احکام شرعی وقف و حمایت از وقف از منظر امام پوشیده نمی ماند و بسیار مهم است که رعایت احکام شرعی وقف را با توجه به مسائل روستا ها و مستضعفان قابل جمع می دانند و وجه جمع آن هم این اشتراک در حوزه موازین شرعی و تعهدات دینی می باشد که وجود داشته است.
رسا ـ حمایت های مقام معظم رهبری از مسأله وقف تا چه مقدار اثر بخش بوده است؟
توجهی که مقام معظم رهبری از موضع فقاهت و مرجعیت در دو دهه اخیر از موضوع وقف و احکام وقف داشته اند به عقیده بنده کم نظیر است؛ الآن مجموعه ای از استفتائات ایشان در ارتباط با موضوع وقف که چاپ شده دارای 800 استفتاء است، این امر برای برخی از افراد قابل باور نیست که این مقدار وقف مسأله شرعی داشته است و این مقدار معظم له دقت داشته اند؛ یکی از مهم ترین مسأله های رهبری دو دهه رهبری مقام معظم رهبری توجه و درایت معظم له در رعایت مصالح ملت و دولت در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، امنیتی، فرهنگی و ... بوده است، اما هنگامی که موضوع وقف مطرح می شود ایشان در فتاوای خود بیان می کنند که در وقف باید مصلحت موقوفه رعایت شود و مصالح دولت و ملت در وقف اثر ندارد.
رسا ـ حوزه های علمیه روحانیان چه نقشی را می توانند ایفا کنند؟ راهکارهای شما برای حضور طلاب و حوزویان در جهت تبیین احکام وقف برای عموم مردم چیست؟
به عقیده بنده ما اگر شرایط مناسب و مطلوب برای وقف در دوره کنونی و آینده بخواهیم پیش بینی می کنیم، الزاما باید نقش و مسؤولیت محوری این موضوع را در دو یا سه بعد مربوط به روحانیان، حوزه های علمیه و طلاب بدانیم ، نخست این که فقه همچون گذشته پشتوانه اصلی و ثابت و محوری وقف باقی بماند، دوم این که حوزه های علمیه، فعالان عرصه تبلیغی روحانیت نسبت به تفهیم، تبلیغ، انتشار، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی مردم از احکام شرعی وقف نقش آفرینی کنند، این مسأله بین همه مراجمع معظم تقلید مشترک است که مسائلی را که نوعا انسان به آن مبتلا است لازم است آن را فرا گیرند.
در خراسان امروزی مشهور است که 70 درصد از اراضی وقف است، به طور طبیعی یا منزل یک فرد موقوفه است، یا محل کار و یا اماکن عمومی(بازار، پارک، بیمارستان، کتابخانه، مدرسه و ...) که مورد استفاده مردم می باشد موقوفه است پس زندگی روز مره مردم با وقف گره خورده اما این را باید اعتراف کنیم که هنوز آشنایی مردم و احکام شرعی وقف متناسب با مسأله ها و ابعاد گوناگونی که مسائل وقفی دارد نیست و اگر ما به جای استفاده از اهرم های قهری رویکردهای حقوقی انتظامی، قضایی در حفظ و وصول حقوق موقوفات، اولویت را به تبیین و ترویج احکام شرعی وقف بگذاریم در حفظ و وصول حقوق موقوفات موجود بیش از گذشته موفق خواهیم بود و هم تبیین احکام شرعی و معارف دینی در ارتباط با معارف وقف فرصتی برای توسعه فرهنگ وقف و ایجاد موقوفات جدید خواهد شد و این مسؤولیتی است که به نظر می رسد خوب است تعاملی میان سازمان اوقاف و حوزه های علمیه در ارتباط با تبلیغ فعالیت های فرهنگ دینی مثل سازمان تبلیغات اسلامی برای احیای فرهنگ وقف به وجود بیایند؛ این ضرورت اگر توجه شود ما آینده بسیار متفاوتی را با شرایط امروزی خواهیم داشت.
رسا ـ وقف و موقوفات اسلامی در پویایی دین مبین اسلام از چه جایگاهی برخوردار است؟ آیا می توان گفت موقوفات اسلامی پشتوانه های عظیمی برای تبلیغ دین به حساب می آیند؟
ابن خلدون درباره موفقیت‌های جامعه اسلامی و کارنامه اسلامی می گوید «من در تعجب بودم از موفقیت های جامعه اسلامی در تاریخ که از آن به عنوان تمدن اسلامی یاد می شود و این برایم سؤال بود» ابن خلدون بیان می کند «هنگامی که با وقف آشنا شدم پاسخ خودم را گرفتم که موفقیت های جامعه اسلامی و دستیابی جامعه اسلامی به تمدن اسلامی مرهون پشتوانه وقف است»، یعنی اگر ما در کارنامه اسلام در مقطع تاریخی مشاهده می کنیم که بیش از آن چه که امروز در غرب است و پیش از آن که دنیای غرب به خیلی از موفقیت ها دست پیدا کند جامعه اسلامی به علم، فناوری، اندیشه، خدمات اجتماعی، رسیدگی محرومان، توسعه فرهنگ بهداشت و درمان توجه داشته است یکی از پشتوانه‌های بزرگی که این اتفاق در تاریخ تمدن اسلامی افتاده است موقوفات است.
اگر امروز هم ما افقی را برای دستیابی به تمدن جدید اسلامی پیگیری کنیم بدون تردید یکی از سرمایه های بزرگی که باید برای دستیابی به تمدن جدید اسلامی مورد توجه قرار گیرد موضوع وقف است، که البته امیدواریم همانطور که رهبری حمایت جدی و مؤثری را از جایگاه فقاهت و مرجعیت دینی که داشته اند، از موضوع وقف داشته اند و خودشان هم به عنوان بزرگ ترین واقف کتاب در کشور می باشند؛ آن چه که از نسخ خطی احیا شده از ایشان به کتابخانه آستان قدس رضوی یاد می شود این است که ایشان امروز بزرگ ترین واقف در عرصه کتاب در کشور هستند و سند چشم انداز 20 ساله در افق 1404 یک افق تمدن ساز و تمدنی برای ایران اسلامی است و این هم ابلاغی از سوی معظم له است. دهه چهارم انقلاب هم که دهه پیشرفت و عدالت است و ما در این دهه باتوجه به دلایل و قرائن، شاهد یک اتفاق و توسعه ارتقایی در موضوع وقف و توسعه فرهنگ وقف در جامعه خواهیم بود./968/گ402/س
ارسال نظرات