گزارشی از همایش رسانه در سپهر دینی
خبرگزاری رسا ـ چهارمین همایش روحانیت و رسانه با موضوع رسانه در سپهر دینی در قالب سه محور فلسفه دینی ارتباطات و رسانه، دورنمای فقه و رسانه و تعاملات حوزه و رسانه در مشهد برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، چهارمین همایش از سلسله همایش‌های روحانیت و رسانه نیز با موضوع رسانه در سپهر دینی، 18 خرداد، به همت مرکز فرهنگ، هنر و تربیت اسلامی معاونت آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و با همکاری حوزه هنری این استان در مشهد برگزار شد.
دستگاه‌های تبلیغ دینی در استفاده از تکنولوژی عقب‌تر از بقیه هستند
سخنران نخست این همایش سیدرضا نقیب السادات، دکترای ارتباطات، جامعه شناسی و زبان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، بود. وی در خصوص فلسفه دینی ارتباطات و رسانه، گفت: تحولات ارتباطی و رسانه‌ای، اتفاقاتی که در عرصه فن‌آوری‌های جدید ارتباطی افتاده و تحولات اخیر منطقه، تحت تأثیر رسانه بوده است.
وی افزود: مدیریت این جریان جهانی توسط تولید کننده این فناوری انجام می‌شود که به زعم خود صاحب این تکنولوژی است و اتفاق مهم آن این است فرهنگ و تفکر تولید کننده این فناوری همراه با تحولاتی عرصه تکنولوژی به کشورهای دیگر ارائه می‌شود مثل تلفن همراه که در جریان فتنه، آسیب‌های زیادی وارد کرد.
وی با اشاره به سخنی از رهبر انقلاب مبنی بر این که«اتفاقاتی که در دنیا می‌افتد عمدتا با برنامه‌ریزی از جانب سازنده است که امور داخلی کشور مبدأ را تحت تأثیر قرار دهد» گفت: اگر این تکنولوژی را مدیریت شود، امتیازات زیادی را به خصوص در عرصه تبلیغ دین و رسانه دینی به همراه دارد.
نقیب‌السادات با اشاره به این که الان بیشتر توجهات، معطوف به حوزه علمیه شده است، گفت: در گذشته قابلیت‌های خوبی مثل امکان برقراری ارتباطات سنتی در میان مسلمانان بوده است و آمدن تکنولوژی‌های جدید نیز باید به عرضه بهتر نمادها و مؤلفه‌های دینی به جامعه کمک کند.
وی افزود: تفکری که باعث توجه دیرتر حوزویان شد این بود که اگر مضامین دینی به عرصه رسانه‌ها کشیده شود نوعی ساده‌انگاری گریبان دین را خواهد گرفت با اینکه خیلی از جنبه‌های دین را که نیاز به بروز و ظهور دارد از طریق رسانه عرضه راحت‌تری خواهد داشت مثل پخش تلویزیونی نماز جمعه که در اختیار قرار دادن قابلیت بزرگی در تبلیغ دین است.
این فعال عرصه ارتباطات به تفکر غلط بعدی اشاره کرد و گفت: اشکال بعدی این گونه مطرح می‌شد که اگر دین از تکنولوژی کمک بگیرد دنیایی می‌شود اما از زمانی که جنبش‌های دینی شروع به ظهور و بروز کردند یعنی از دو دهه قبل یا با مبنا قرار دادن جمهوری اسلامی، از سه دهه قبل توجه روحانیون و دین‌پژوهان در عرصه رسانه هم بیشتر معطوف به این مقوله شده است.
وی با توجه به تحقیقات زیادی که در این زمینه اتفاق افتاده است، دو مطلب را مهم دانست: اول این که دیدگاه‌های نظری که به تعامل دین و رسانه معطوف هستند در دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته‌اند و دوم اینکه از رسانه برای ظهور و بروز نهضت‌های دینی استفاده شده است که بهترین وجه آن بیداری اسلامی است.
نقیب‌السادات تصریح کرد: امروز در عرصه رسانه تحولات زیادی اتفاق افتاده است که دارای هشت بعد است. اول ارتباطات شفاهی یعنی میان‌فردی است که دوره بزرگی در حوزه تحولات رسانه‌ای حاکم بوده است، دوم کشورهایی بودند که فرهنگ‌های اصیل و ریشه‌دار کنونی را دارند از جمله کشورهای اسلامی که ارتباطات سنتی قوی داشته‌اند و سوم ارتباطات گروهی بود که بهترین مصداق آن تئاتر است.
وی افزود: ارتباطات جمعی مثل رادیو، تلویزیون، سینما و مطبوعات، ارتباطات همگانی که بهترین مصداق آن تلفن است و بعد از آن آمدن ماهواره که زمینه‌ساز تحولات بزرگی می‌شود نیز از موارد بعدی هستند. از سال 1980 نیز اتفاقاتی با عنوان دنیای مجازی شکل می‌گیرد که از 1983 با آمدن کامپیوترهای شخصی شکل گرفته و امروز به آخرین مرحله ارتباطات می‌رسد که ارتباطات ترکیبی بوده و چندرسانه‌ای‌ها بهترین محصول آن است.
این جامعه‌شناس کشورمان خاطرنشان کرد: شش ویژگی تکنولوژی نوین تعاملی بودن، ظرفیت بالا، جمع‌زدایی، ارتباط ناهمزمان، تمرکززدایی و انعطاف‌پذیری است که باعث جذب مخاطب بیشتر می‌شود؛ به زودی تلویزیون هم مانند اینترنت دوسویه می‌شود یعنی مخاطب در خانه هم در امان نیست و همان طور که مخاطب به آن نگاه می‌کند، کسی هم از تلویزیون به تصویر مخاطب نگاه می‌کند.
وی افزود: امروزه تعاملی بودن نفوذ زیادی پیدا کرده است که بهترین مصداق آن شبکه‌های اجتماعی است، همچنین ظرفیت بالا یعنی حجم ذخیره‌سازی اطلاعات و عرضه بالا رفته است و اگر روزی دغدغه آمدن 1500 کانال مطرح بود، با تکنولوژی جدید 15هزار کانال تصویری قابل پخش خواهد شد.
این فعال عرصه زبان‌شناسی ادامه داد: جمع‌زدایی نیز خاصیت جدید رسانه امروز است که افراد را به انزوا کشانده است؛ در گذشته استفاده از رسانه جمعی بوده است یعنی در خانواده یک رسانه به وسیله جمع استفاده می‌شد ولی الان هر کس در انزوای خود به آن دسترسی دارد.
وی افزود: ارتباط در دنیای امروز ناهمزمان شده است یعنی هر لحظه امکان در معرض پیام قرار گرفتن هست، تمرکز زدایی از تأکید بر روی شبکه‌های محدود کاسته شده و از انعطاف پذیری که مهم‌ترین ویژگی تکنولوژی‌های جدید است به اشکال مختلف استفاده می‌شود؛ همه اینها تحولات عرصه تکنولوژی است که ضرورت استفاده عالمانه را مشخص می‌سازد.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: از شش تکنولوژی توزیع و انتشار، کوچک‌سازی، انباشت و دریافت، ارزان‌نمایش، کنترل و بار اطلاعاتی، برای بهره‌گیری خوب از رسانه استفاده شده است و مدل عملکردی صاحبان این تکنولوژی این است که برای تحت تأثیر قرار دادن رفتار، با توجه به قابلیت‌های رسانه‌ای، پیام‌های خود را پرجاذبه انتخاب می‌کنند که پذیرش ساده‌تری را هم به همراه دارد.
وی افزود: برای جلوگیری از این هجمه‌ها ارتباطات دینی تشکیل شد تا فرایند انتقال پیام از مبدا به مقصد در بستر ارزش‌های دینی انجام شود یعنی می‌توان از فناوری‌های جدید در فضای سایبری برای انتقال اندیشه دینی نیز استفاده کرد که این مقوله چهار بعد دارد: اداره و سازمان ارتباطات دینی، محتوای ارتباطات دینی، مخاطبان و افراد دریافت کنند و نیز آثار اجتماعی ارتباطات دینی.
نقیب‌السادات در پایان گفت: این مقوله به دلیل ناکارآمدی دستگاه‌های تبلیغی دینی از منظر مخاطب دچار آسیب‌های زیادی است و مجموع دستگاه‌هایی که در این حوزه فعال هستند مثل سازمان تبلیغات اسلامی، اوقاف و امور خیریه و... به دلیل چند نقشی بودن نتوانستند کارایی لازم را داشته و در استفاده از تکنولوژی عقب‌تر از بقیه بوده‌اند.
سبک فقه رسانه متفاوت از سبک فقهی موجود
همچنین حجت‌الاسلام نهاوندی، مدیر صدا و سیمای خراسان رضوی و مدرس فقه و رسانه، سخنران بعدی این همایش، در خصوص دورنمای فقه و رسانه، گفت: ابزارهای رسانه‌ای می‌تواند دانشگاهی عمومی برای تمام اقشار ملت ایجاد کرده و مردم را عاقل و متفکر بار بیاورد.
وی با اشاره به این که انسان‌ها از بدو پیدایش به دنبال برقراری ارتباطات بوده‌اند و امروزه ارتباطات با فناوری‌های نوین به اوج خود رسیده است، گفت: ده شغل برتر سال 2010 در سال 2004 وجود نداشته است یعنی کودکان باید برای مشاغلی اماده شوند که هنوز به وجود نیامده‌اند. از هر 8 ازدواج 2 ازدواج به صورت مجازی صورت می‌گیرد و اگر myspace و Facebook کشور بودند پنجمین کشور دنیا از نظر جذب مخاطب می‌شدند.
وی در خصوص فضای رسانه‌ای شکل گرفته در دنیای امروز گفت: اولین پیامک در دسامبر 1992 ارسال شد و اکنون تعداد آنها از کل جمعیت زمین بیشتر است. رادیو طی 38سال، تلویزیون طی 13 سال، اینترنت طی 4 سال، آی‌پد طی 3 سال و فیسبوک طی 2 سال به 50میلیون رسیدند.
حجت‌الاسلام نهاوندی تصریح کرد: دین اسلام به نهادهای فرهنگ‌ساز بسیار اهمیت می‌دهد و موضوع سمع و بصر در قرآن کریم بحث گسترده و مهمی است. یکی از لوازم شکل‌گیری حکومت اسلامی نظام ارتباطی است و باید به سمت رسانه دینی حرکت کرده و زیرساخت‌های آن باید مبتنی بر اصول و روش‌های دین باشد.
وی افزود: اگر دین را با وسعت در تعریف، آسمانی‌ترین راه زندگی در حوزه‌های مادی و معنوی باشد، برای خود نظامی تعاملی تعریف کرده است و باید نظام ارتباطی مترقی مبتنی بر اندیشه‌های دین از آن بیرون بیاید؛ اگر تشکیل حکومت اسلامی امری ضروری است اقتضائات آن هم ضروری می‌شود که یکی از آنها نظام تعاملی است.
مدیر صدا و سیمای خراسان رضوی تأکید کرد: اگر دین عهده‌دار افق‌های بشری است باید نظامی تعاملی برای خود داشته باشد که امری لازم برای مدیریت حکومت است، دین باید برای دستگاه رسانه‌ای و ارتباطی خود در بعد اخلاقی، فقهی و فلسفی، تئوری‌سازی کند که متأسفانه نهادهای تئوری‌ساز و پشتیبان فکر و فرهنگ جامعه نسبت به تئوری‌سازی گام‌های مستحکمی برنداشته‌اند و جای فلسفه هنر، فقه هنر، اخلاق هنر، فقه رسانه، فلسفه موسیقی و غیره خالی است و اظهار نظرها در این زمینه متناقض بوده و گاهی متضاد است.
وی افزود: رسانه حامل فرهنگ جامعه‌ای است که در آن شکل گرفته است و زیربنای فرهنگ هم دین است. سیستم قانونگذاری اسلام محدود به زمان و مکان خاصی نیست به همین دلیل سبک فقه رسانه با سبک رایج فقهی تفاوت‌هایی پیدا می‌کند؛ فقه موجود در احکام فردی کارآمد است ولی باید به نظام و سیستم جمعی و حکومتی ورود پیدا کند.
مدرس فقه و رسانه حوزه علمیه خراسان خاطرنشان کرد: فقهای پیشین در بیش از 50 کتاب به مسائل زمان خود پرداخته‌اند و ضروری است که علمای امروز نیز در زمینه‌های جدید جامعه خود ورود پیدا کنند.
وی با اشاره به اینکه رسانه از نظر لغت به معنای واسط و رابطه دو چیز بوده و در اصطلاح در موضوعات متعددی ارائه شده است، گفت: یکی از نظریه‌پردازان از تعریف‌های موجود گذر کرده و می‌گوید رسانه ابزار انتقال پیام نبوده بلکه خود پیام است و مبتنی بر نیاز جامعه شکل می‌گیرد و احساس و نیازی در رسانه شکل می‌گیرد که جامعه حاوی آن نیاز است.
حجت‌الاسلام نهاوندی تصریح کرد: مبادی احکامیه فقه رسانه شامل تعریف‌های نظام‌های سرمایه‌داری و کمونیستی و مردم سالاری دینی است که در نگاه آن رسانه نهادی زیرین محسوب می‌شود چون بر رفتارهای فردی و اجتماعی اثر گذاشته و آن را شکل می‌دهد.
وی در ادامه به مقوله فرهنگ پرداخت و گفت: فرهنگ عبارت از نظام پذیرفته شده و مقبول پسندها و ناپسندها در رفتارهای اختیاری و اجتماعی است و فرهنگ‌های مختلف پیامدهای گوناگون و حیطه‌های گوناگون دارند. فقه نیز بحث از احکام مکلفین در نظام ارتباطی و تعاملی فردی و اجتماعی، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بر فرهنگ و نیز بهره‌گیری از ابزارها و کانال‌های ارتباطات است.
مدیر صدا و سیمای خراسان رضوی خاطرنشان کرد: فاعل یک عمل و مکلف گاهی فرد است که در عموم مباحث فقهی پررنگ است اما گاهی جامعه است و مبتنی بر اندیشه شهید مطهری است که اگر چه فرد اصالت دارد اما جامعه هم بخاطر آثاری که در افراد دارد، دارای روح جمعی است و حتی افعال مکلفین نیز صرفا فرهنگی است.
وی افزود: اولین افق پیش رو در موضوع فقه و رسانه، ماهیت رسانه است که باید از ابتدا و اصالت بررسی شود و سؤالاتی از قبیل این که آیا اساسا نظام دینی با داشتن یک رسانه فراگیر مشکلی دارد؟ آیا می‌توان به همه ابزارها اجازه نفوذ داد؟ آیا مجاز به ورود در خلوت‌های انسان‌ها برای رسیدن به هدفی ولو این هدف اسلامی هست؟ را پاسخ دهد.
مدرس فقه و رسانه حوزه علمیه خراسان افق دوم را مسائل رسانه‌ای دانست که احکام مربوط به برنامه‌سازی، بازیگری، ابزارهای تولیدی، پخش، بیان و غیره را شامل می‌شود و گفت: رسانه می‌تواند پیامی تصویری مخابره کند که احساس نفاق در مخاطب نسبت به شخصی پیدا شود که این کار غیبت رسانه‌ای است.
وی افزود: سوم عرصه مسائل مربوط به مخاطبین است که در آینده به معنای امروز نخواهد بود، مثل مباحث دیداری و شنیداری و شرایط فرهنگی و اجتماعی مخاطب و اینکه آیا شایعه‌پراکنی در فرهنگ معاند جایز است؟ این بحث یکی از ضروری‌ترین مباحثی است که مفردات آن باید در حوزه‌های علمیه بررسی شود.
رهبر ایران، الگویی مناسب برای موفقیت ارتباطی
سخنران پایانی این همایش، ابراهیم فیاض، دکترای فرهنگ و ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نیز در خصوص تعاملات حوزه و رسانه گفت: معرفت‌شناسی برای ورود به هر عرصه‌ای از مهم‌ترین بحث‌ها است که متولی ایجاد و اصلاح آن در جامعه، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها هستند.
وی افزود: برای معرفت‌شناسی باید از الگوهای متناسب با فرهنگ خود استفاده کرد، به عنوان مثال امام خمینی(ره) انسان موفق ارتباطی است وگرنه در ایران زمان پهلوی که در مدرنیسم پیشرفت زیادی کرده بود، نمی‌توانست انقلاب ایجاد کند.
الگوی ارتباطات قدرتمند اکنون در جامعه حضور دارد
فیاض تصریح کرد: مبدأ معرفت‌شناسی لازم برای جامعه، زنده است و فقط باید او را شناخت. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر جامعه بهترین الگو است؛ زیرا ایشان در ایجاد ارتباط با جامعه بسیار موفق است. به عنوان مثال ایشان در برابر آشوب‌های بعد از انقلاب هیچگونه تزلزلی نداشتند و از لحاظ ارتباطی موفق بودند که این موفقیت ارتباطی باید در حوزه‌های علمیه بررسی شود.
وی افزود: مبدأ ارتباطی در دین اسلام، انسان، جامعه و فرهنگ نیست بلکه مبدأ مسلمانان، امامشان است که در سیستم بعدی به امت می‌رسد برخلاف دین یهود که مبدأ آن جامعه و دین مسیحیت که مبدأ آن فرد است؛ مبدأ اسلام، جامعه امت و امام است.
این فعال عرصه فرهنگ و ارتباطات با اشاره به موفقیت فقهای مسلمان در زمینه برقراری ارتباط گفت: متأسفانه پردازش حوزوی ارتباطات انجام نمی‌شود چون مصادیق و راه‌ها گم شده‌اند، به عنوان مثال مرقد امام رضا(ع) با وجود سیل مخاطبانی که از سراسر دنیا دارد؛ اما سیستم ارتباطی مناسبی ندارد.
وی افزود: بعد از پردازش خوب و مناسب سیستم ارتباطی الگوهایی همچون امام(ره)، رهبر انقلاب و فقهای گذشته، بحث گفتمان مطرح می‌شود؛ گفتمان کاری است که اقتدار ایجاد می‌کند و تلاش تمام مغزهای ارتباطی دنیا برای بیرون نیامدن مردم با یک امر رهبری جامعه خنثی شده و مردم به خیابان‌ها می‌آیند.
مراجعات جهان اسلام به مذهب تشیع بیشتر خواهد شد
فیاض خاطرنشان کرد: سیستم ارتباطی روحانیت که سالیان سال ادامه داشته است به انقلاب اسلامی منجر شده و امروز هم به کشورهای اسلامی کشیده شده است.
وی افزود: حیثیت استقلالی ظلم و عدالت در برخی کشورهای منطقه از بین رفته و ساختار مذهب آنان به هم ریخته است؛ بنابراین سراغ تشیع خواهند آمد زیرا دچار مشکلات کلامی و فقهی شده‌اند؛ احکام فقهی آنان سال‌های سال برای زندگی در حکومت ظلم بوده است و برای برپایی حکومت اسلامی نیاز به نظامی فقهی دارند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران تأکید کرد: اگر حوزه‌های علمیه سریع‌تر وارد این کار نشود و کارکرد رسانه‌ای خود را پیدا نکند، ضد رسانه‌ای خواهد شد.
وی افزود: اگر حوزه علمیه مشهد نتواند برای خود شهر مشهد کار کند، برای این شهر ضد کارکرد خواهد شد همچنین هر حوزه‌ای در شهر خود گرفتار این معضل خواهد شد.
وی نقطه شروع کار را کلام دانست و گفت: کلام ارتباطی بسیار مهم است که بعد از آن بحث‌های فقهی مطرح می‌شود البته فلسفه ارتباطات مقوله اشتباهی است زیرا به تکثرگرایی برگشته و منجر به وحدت نخواهد شد همچنان که عرفان ارتباطاتی که جدیدا در غرب مطرح شده است نیز به شرک و تکثرگرایی خواهد رسید.
فیاض تصریح کرد: فقط می‌توان حکمت ارتباطی را درست دانست همچنان که خدای حکیم، قرآن حکیم و پیامبر حکیم، سیستم ارتباطی داشته‌اند و الان ولی فقیه حکیم این کار را انجام می‌دهد؛ تجلی جامع در فرهنگ کلام است که قرآن و احادیث نمونه آن هستند.
بلاغت رسانه‌ای، مرحله بعدی
وی بلاغت رسانه‌ای را مرحله بعد از کلام دانست و گفت: بدون بحث‌های فلسفی نمی‌توان کتابی مثل مطول را در بحث بلاغت خواند و همینطور بحث رسانه نمی‌توان بدون کلام وارد بلاغت رسانه‌ای شد به عنوان مثال فاصله بلاغتی مثل نفهمیدن اینترنت باعث ایجاد وقایع 25 بهمن شد.
وی در پایان با تأکید بر این که تا کلام رسانه‌ای پیدا نشود به نام دین و اسلام، شیطان پرستی ایجاد می‌شود، گفت: اسلام مثل مسیحیت به حقیقت بدون آیه و مثل یهودیت به آیه بدون حقیقت اعتقاد ندارد؛ بلکه هر دو را با هم می‌بیند و حقیقت و آیه یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در اسلام است مثل نظام داستان‌سرایی و استفاده از نشانه در قرآن که باید به آن پرداخته شود.
گفتنی است، در پایان این مراسم از برگزیدگان کارگاه‌های این دوره از همایش روحانیت و رسانه که در آزمون پایان کارگاه موفق به کسب امتیاز لازم شده بودند، تقدیر به عمل آمد./932/ز503/س
ارسال نظرات