تغییرات ساختاری، مشکلات مالی و فعالیت‌های گسترده دینی

حوزه های علمیه در سال 91 ، در کنار تلاشهایی که برای تحول گرایی نشان داد و گام هایی که در این موضوع برداشت آن چنان که در قالب کارت جامع طلاب نمایان شد، همانند دیگر مراکز فرهنگی کشور، با مشکلات مختلف مالی برای فعالیتهای خود مواجه شد، به گونه ای که فعالیتهای بسیاری از مراکز وابسته مانند مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی کاهش یافت و حتی برخی از مراکز مجبور به تعدیل نیرو شدند براساس همین مشکل بود که موقوفات حوزوی در دستور کار قرار گرفت و انجمن خیرین حوزوی تشکیل شد، در این سال دوره جدید فعالیت 4 ساله اعضای شورای عالی حوزه با ترکیبی از اعضای جدید به عنوان عالی‌ترین سطح مدیریتی حوزه فعالیت خود را آغاز کرد و مدیر جدید حوزه های علمیه را تعیین کرد، از سوی دیگر شورای سیاستگذاری حوزه های علمیه خواهران تشکیل شد تا فعالیت‌های حوزوی مرتبط با خواهران در کشور تجمیع شود و در سال بعد شاهد ساختاری جدید برای حوزه‌های علمیه خواهران باشیم ساختاری که حداقل آن انحلال حوزه علمیه 30 ساله جامعه الزهرا (س) در شهر قم و فعالیت آن به عنوان حوزه علمیه ویژه در قالب پردیس تخصصی حوزه‌های علمیه برای مقاطع سطح سه و چهار (کارشناسی ارشد و دکتری) است، تعیین نسبت میان حکومت اسلامی و حوزه‌های علوم دینی توسط مقام معظم رهبری و همچنین تاکید ایشان بر گسترش فعالیتهای تبلیغی و حضور روحانیون در شهرهای مختلف کشور در کنار تاکید مجدد بر تحول‌گرایی در حوزه های علمیه نیز از مهمترین اخبار حوزوی در سال 91 بود، اگرچه نمی‌توان از سال گذشته حوزه سخن گفت و از درگذشت عالمان مانند آیات عظام تهرانی، حق شناس و موسوی لاری سخن نگفت همچنین از برگزاری همایش 50 سال حضور جامعه مدرسین و حذف آزمون ورودی حوزه های علمیه خواهران در کنار افزایش فعالیت‌های بین‌المللی حوزه، اما باید به اندک بسنده کرد و کوتاه نگاشت. 

آغاز فعالیت دوره جدید شورای عالی حوزه
اگر چه اولین خبرهای حوزوی در بهار مرتبط با نشست اعضای شورای گسترش آموزش عالی با آیت الله مقتدایی و حجت الاسلام علی عماد معاون پژوهشی حوزه در 24 فروردین ماه در قم بود اما باید گفت که مهمترین اتفاق حوزوی در فصل بهار ، معرفی اعضای ششمین دوره شورای عالی حوزه و آغاز فعالیت مدیر جدید حوزه علمیه قم بود، در نوروز بود که با پایان یافتن دوران فعالیت دوره پنجم خبر تعیین اعضای جدید توسط جامعه مدرسین در میان حوزویان انتشار یافت و در خرداد ماه این افراد با پیشنهاد جامعه مدرسین و تایید آنها از سوی مقام معظم رهبری و مراجع معظم تقلید به صورت رسمی معرفی شدند. اعضای جدید این شورا را آیات و حجج اسلام رضا استادی، مرتضی مقتدایی، ابوالقاسم وافی، سید محمد غروی ، سید هاشم حسینی بوشهری، علی نکونام گلپایگانی و سید احمد خاتمی تشکیل می‌دادند، این اعضا، آیت الله استادی که خود در دهه هفتاد مدیر حوزه علمیه قم بود را به عنوان دبیر شورای عالی حوزه تعیین کردند تا هدایت دبیرخانه این شورا را برعهده بگیرد، اما هر مقدار که تعیین اعضای شورای عالی حوزه عادی بود و حوزویان در انتظار این تغییرات بودند و با نهایی شدن اعضا، گفتگوها درباره آنها و جهت گیرهای آنها درمیان حوزویان ادامه داشت ، انتضاب آیت الله حسینی بوشهری تعجب آور بود، تعجب از آنکه که وی نزدیک به 10 سال مدیریت حوزه را برعهده داشته است و در دوره پنجم شورای عالی حوزه، سمت خود را به آیت الله مقتدایی واگذار کرده بود باردیگر و با گذشت چهار سال، مدیریت حوزه های علمیه را برعهده گرفت، اگر چه وی را باید از مدیران موفق و با سابقه حوزوی دانست و تجربه نزدیک به 30 ساله مسئوولیت در حوزه را در کارنامه وی دید، در هر حال آیت الله حسینی بوشهری مدیر جدید حوزه شده بود و این بار حوزویان آشنا به مسائل اداری حوزه، نگران از اختلاف نظر او و آیت الله استادی بودند، نمی توان از شورای عالی حوزه سخن گفت و به این نکته اشاره نکرد که در کنار تمامی جلسات منظم و مصوباتی که این شورا داشته است تاکنون از فعالیت‌های نه ماه این شورا تنها 8 خبر در سایت رسمی این شورا انعکاس یافته است!!

تشکیل شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه خواهران
در ساختار اولیه مرکز مدیریت حوزه علمیه قم ، تنها یک دفتر به عنوان دفتر بانوان در نظر گرفته شده بود که وظیفه هدایت و نظارت حوزه های علمیه خواهران را در سراسر کشور برعهده داشته باشد اما تجربه نشان داد که موضوع حوزه های علمیه موضوعی فراتر از این تصورات است بر همین اساس هم شیوه های مختلفی برای این موضوع تجربه شد، از سویی حوزه علمیه جامعه الزهرا (س) قم که از اولین مدارس علمیه ویژه خواهران در کشور بود و قبل از انقلاب به عنوان حوزه توحید توسط آیت الله شهید قدوسی تاسیس شد، براساس ساختار و نیت واقفین خود، امکان فعالیت در خارج از قم را نداشت از سوی دیگر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز با توجه به خلاء موجود، فعالیت‌هایی را در زمینه آموزش طلاب خواهر آغاز کرد که امکان توسعه آن در خارج از شهر قم فراهم نبود براساس همین نیازها نیز مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران به همت آیت الله شرعی و با تصویب شورای عالی حوزه تاسیس شد و با رشدی چشمگیر توانست در تمامی نقاط کشور حضوری فعال داشته و نقش خود را به عنوان مرکزیت حوزه های علمیه خواهران در کشور تثبیت کند از سوی دیگر فعالیت‌هایی مرتبط با حوزه خواهران هم در جامعه الزهرا (س) و هم در مرکز خواهران انجام می‌شد که این موضوع مشکلاتی را برای این طلاب خواهر ایجاد کرده بود تا اینکه در سال 90، این موضوع در دستور کار بخش حوزوی دفتر مقام معظم رهبری قرار گرفت و برای یکسان سازی یا یکپارچگی میان این دو ساختار حوزوی، 4 طرح تدوین و پیشنهاد شد، حجت الاسلام نواب، مسئول دبیرخانه شورای عالی حوزه در این باره می گوید: مقام معظم رهبری گزارشی درباره حوزه‌های خواهران کشور خواسته بودند که گزارش تهیه شد و در آن راهکارهایی ارائه شده بود که نخستین راه، روش فعلی در حوزه‌های علمیه خوهران است و این که جامعه‌الزهرا(س) به صورت هیئت‌امنایی اداره شود و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران نیز زیر نظر شورای عالی باشد. پیشنهاد دیگر در این عرصه،‌ این بود که جامعه‌الزهرا(س) به صورت مرکز آموزش عالی باشد و تنها دروس سطح3 و 4 حوزه‌ را ارائه کند و زیر نظر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران باشد؛ راهکار بعدی اینکه جامعه‌الزهرا (س) به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران وصل شود و زیر نظر شورای عالی باشد. راهکار دیگری که ارایه شد، این بود که مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران و جامعه‌الزهرا(س) زیر نظر شورای سیاستگذاری سازماندهی شود؛ شورای عالی این مسئله را بررسی کرد و تشکیل شورای برنامه‌ریزی را به دفتر مقام معظم رهبری پیشنهاد داد که در آن، برنامه‌ریزی‌ها زیر نظر این شورا باشد و سیاستگذاری‌ها نیز زیر نظر شورای عالی حوزه‌های علمیه انجام شود که با توجه به نظر مقام رهبری تشکیل شورای سیاستگذاری در دستور کار قرار گرفت بر این اساس،‌ تصمیم‌گیری شد که سیاست‌های کلان در شورای عالی دنبال شود و شورای سیاستگذاری، سیاستگذاری‌های نزدیک به اجرا را انجام دهد، همچنین بنا شد شورای عالی حوزه‌های علمیه اعضای این شورا را معرفی و بعد از تأیید رهبرفرزانه انقلاب، احکام آنان به امضای دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه برسد. اعضای شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه خواهران نیز با حضور آیات عظام و حجج اسلام مرتضی مقتدایی، هاشم حسینی بوشهری، محمودرضا جمشیدی،‌ سید محمدرضا طباطبایی، مصطفی پورمحمدی و زیبایی‌نژاد و خانم‌ها علاسوند، معینی، فریده مصطفوی و گلیری به عنوان اعضای شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه انتخاب شدند. اگر چه با انتخاب این اعضا و آغاز فعالیت رسمی آنان زمزمه‌هایی برای انحلال مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران نیز منتشر شد اما با تکذیب حجت‌الاسلام جمشیدی مدیر حوزه های علمیه خواهران این موضوع فراموش شد ولی به نظر می رسد باید در سال آینده شاهد تغییراتی اساسی در ساختار مدیریتی حوزه های علمیه خواهران باشیم.

مشکلات مالی و فعالیتهای تبلیغی
اگر وظیفه یک حکومت را گسترش فرهنگ بدانیم باید بپذیریم که نظام اسلامی موظف به تامین برخی از هزینه‌های مرتبط با گسترش فرهنگ اسلامی در جامعه است هزینه‌هایی که حاصل نهایی آن رشد فرهنگی در جامعه است. همانگونه که هزینه‌های مراکز آموزش عالی توسط دولت ها پرداخت می شود تا رشد علمی و فرهنگی جامعه را توسط فارغ التحصیلان خود فراهم کند، اما این موضوع نباید نافی استقلال حوزه شود. برهمین اساس نیز غالب هزینه های سخت‌افزاری مانند ساختمان سازی و توسعه فضاهای آموزشی همچنین ارائه خدماتی که به عنوان شهروند به طلاب و روحانیون باید ارائه شود از سوی دولت تامین شده ولی هزینه های مرتبط با معیشت طلاب تامین نشده برهمین اساس نیز حوزه های علمیه در سال 91، همانند دیگر نهادهای فرهنگی با مشکلات شدید مالی مواجه شدند به گونه ای که تعداد زیادی از کارکنان اداری مراکز مدیریتی در حوزه تعدیل شده و فعالیتهای تبلیغی به شدت کاهش یافت به گونه ای که فعالیت‌های مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی که براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تاسیس شده است و بزرگترین مرکز پاسخگویی شیعی در جهان است تا 50 درصد کاهش یافت !! اما حوزه علمیه برای رفع این مشکل تلاش کرد تا فعالیت‌های مرتبط با موقوفات حوزوی را افزایش دهد و با تشکیل انجمن خیرین حوزوی که با مدیریت آیت الله مقتدایی، مدیر سابق حوزه علمیه قم و عضو کنونی شورای عالی حوزه تشکیل شد بخشی از این مشکلات را برطرف کند، تشکیل نشست‌های هماهنگی با سازمان اوقاف کشور، برگزاری جلسات استانی با حضور هیئت امنا و خیرین حوزوی، تعیین نیازهای سخت‌افزاری جهت هدفمندی بیشتر کمک‌های خیرین بخشی از این فعالیت‌ها بود، فعالیتهای که در سال 90 آغاز شد و در سال 91 توسعه یافت اما این فعالیت‌ها نیز خالی از مشکلات نبود، از سویی شورای عالی حوزه تمایل داشت تا مدیریت هزینه های حاصل از موقوفات را برعهده بگیرد و از سوی دیگر سازمان اوقاف و امور خیریه کشور خود را متولی شرعی و قانونی موقوفات کشور می‌دانست و امکان تنفیذ این اختیارات را به نهادی دیگر نداشت ، اگر چه اوقاف ضمن تعامل با حوزه‌های علمیه کوشش می‌کرد تا بتواند با حفظ مدیریت خود بر موقوفات، براساس اولویت‌بندی‌های اعلام شده از سوی شورای عالی حوزه درآمد موقوفات را هزینه کند. لکن حوزه علمیه در طول تاریخ نشان داده است با حفظ نظام طلبگی به راحتی می‌تواند بر مشکلات غلبه کند و به انجام وظایف فرهنگی و تبلیغی خود بپردازد همانگونه که شاهد اعزام هزاران مبلغ در طول سال به نقاط مختلف کشور بودیم و این در حالی بود که حجت‌الاسلام نبوی معاون تبلیغ حوزه های علمیه مجموع بودجه های تبلیغی اختصاص یافته به حوزه های علمیه را کمتر از تولید یک سریال تلویزیونی اعلام کرد! و حجت الاسلام جمشیدی مدیر حوزه‌های علمیه خواهران از به اتمام رساندن 50 پروژه عمرانی در حوزه‌های علمیه خواهران خبر داد و تاکید کرد: برای احداث این ساختمانها حتی یک ریال هزینه از دولت دریافت نشده است.

سخن آخر
سخن آخر اینکه باید این گزارش با یادی از آیات عظام تهرانی ، حق شناس و موسوی لاری مزین می شد که نه تنها حوزه های علمیه تهران بلکه بسیاری از اساتید و طلاب کشور نیز در سال 91 ، داغدار محرومیت از وجود مبارک آنان شدند، همچنین باید از همایش 50 سال فعالیت جامعه مدرسین حوزه گفت و امیدوار به تعریف جدید از نسبت میان این جامعه حوزوی و جامعه متدین ایران اسلامی بود ، همچنین باید از موضوعات دیگری نیز سخن گفته می شد.

سیدعلی اصغر حسینی

/916/ی702/ع