دامی به نام نظرسنجی
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از تبیین، با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری یکی از ترفندهایی که معمولاً رسانه‌ها مورد استفاده قرار می‌دهند انتشار نظرسنجی‌های مختلف است. بر این اساس معمولاً هر جریان، حزب و کاندیدای انتخابات خبر از نتایج یک نظرسنجی می‌دهد که بر اساس آن نظرسنجی، آن جریان یا شخصیت از اقبال زیادی برخوردار است و یا این که جناح مقابل در افکار عمومی جایگاه چندانی ندارد.
جالب توجه اینجاست که در یک بازه زمانی مشخص ممکن است چند جریان مختلف و چه بسا رقیب و مخالف یکدیگر نظرسنجی‌هایی انجام دهند و در آن از پیروزی خود خبر دهند !
آیا همه آن‌ها دروغ می‌گویند یا نکته دیگری در کار است ؟ شاید نتوان نتایج همه نظرسنجی‌ها را متصف به کذب کرد اما نکته مهمی را نباید از نظر دور داشت. نحوه طراحی یک نظرسنجی و همچنین جامعه آماری آن نظرسنجی و نحوه اجرای آن و موارد بسیار دیگر می‌تواند در نتایج به دست آمده از نظرسنجی تاثیرگذار باشد.
برای مثال مردم شهری یکصد هزار نفره را در نظر بگیرید که از آلودگی یک کارخانه که هوای شهر را آلوده کرده به ستوه آمده‌اند. شخصی می‌خواهد از مردم این شهر نظرسنجی کند که آیا مایل به تعطیل شدن این کارخانه هستید یا نه.
اگر این شخص به جای این که از همه مردم این شهر اعم از دانش آموز، بازاری، کارمند و کارگر سوال کند، از جامعه هزار نفری کارگران آن کارخانه سوال کند چه نتیجه‌ای به دست خواهد آمد ؟ قطعاً نتیجه نظرسنجی با نگاه عموم مردم متفاوت خواهد بود.
بلی کارگران هم حق اظهار نظر دارند اما نهایتاً دیدگاه آنان به اندازه یک درصد می‌تواند در نتیجه نهایی تاثیرگذار باشد. همین طور است یک نظرسنجی که در یک سایت اینترنتی برگزار می‌شود. این نظرسنجی فقط نظر مخاطبان آن سایت است و نه حتی نظر کاربران اینترنتی. اگر یک نظرسنجی در تهران برگزار شود فقط می‌تواند نظر تهرانی‌ها را بیان کند نه نظر دیگر مردم ایران و نه حتی نظر شهرنشینان ایرانی را !
این همان اشتباهی بود که برخی از هواداران کاندیدای شکست خورده فتنه 88 مرتکب شدند. کسانی که جامعه آماریشان شمال شهر تهران بود و توقع داشتند همه کشور همین نگاه را داشته باشند و وقتی نتیجه آراء مشخص شد بسیاری از آن‌ها – که در جریان نقشه از پیش طراحی شده فتنه نبودند – واقعاّ تصور کردند که تقلبی در کار است.
همچنین نحوه طراحی سوالات هم می‌تواند در نتایج به دست آمده از یک نظرسنجی به نحو چشمگیری تاثیرگذار باشد. جامعه‌ای را در نظر بگیرید که شخصی در آن مرتکب یک سرقت شده. مسؤلان تصمیم دارند برای مجازات این مجرم دیدگاه مردم را جویا شوند. دو گروه برای نظرسنجی اعزام می‌شوند و جالب این که با نتایج متضاد به کار خود پایان می‌دهند.
چرا ؟ گروه اول از مردم شهر می‌پرسد: به نظر شما باید مجرم را به مجازات عملش رساند ؟ در این جا عموم مردم پاسخ مثبت می‌دهند. اما گروه دوم چنین می‌پرسد: آیا شما با اعدام مجرم موافقید ؟ در این جا کفه به نفع مجرم است و عموم مردم – علی رغم موافقت با مجازات وی - با اعدام مجرم مخالفند اما گروه دوم گزارش می‌دهد مردم با مجازات وی مخالفند. به همین سادگی نوع طراحی سوال می‌تواند جواب‌های متفاوتی به دنبال داشته باشد.
از سویی دیگر برخی از نظرسنجی‌ها به جای آن که به دنبال کشف واقعیات باشد به دنبال جعل واقعیات است. در این منظر، نظرسنجی نه ابزاری برای دست یافتن به افکار عمومی بلکه راهکاری برای تاثیرگذاری بر آن است و فی الواقع نقش یک ابزار تبلیغاتی را برای احزاب و جناح‌ها بازی می‌کند. این افراد به دنبال القای این مطلب در جامعه هستند که فلان دیدگاه و یا کاندیدای مورد نظر آن‌ها مقبول همه هست و به این واسطه می‌خواهند مقبولیت وی را مضاعف سازند.
به همین خاطر از هم اکنون باید دقت کرد و در دام این گونه جوسازی‌های رسانه‌ای نیافتاد. این مساله از دو منظر قابل توجه است. نخست ائتلاف‌های قبل از انتخابات است که مبتنی بر این نوع نظرسنجی‌های عمدتاّ غیرعلمی و غیرکارشناسی است؛ چه بسا جریان‌ها و احزاب همسو با تمسک به آن‌ها درصدد تأیید برخی از نامزدها و تلاش برای عدم حضور در صحنه دیگر کاندیداها باشند.
و مهمتر از نکته نخست، شرایط پس از انتخابات است. نامزدهای محترم ریاست جمهوری و هواداران آنان باید بدانند به صرف این که نتیجه آراء با تصورات آنان که حاصل از نظرسنجی‌های انجام شده متفاوت است نمی‌توان به نتیجه آراء خدشه وارد کرد و از تمکین به رأی مردم سرباز زد، چه آن که دقیق ترین و صحیح ترین نظرسنجی همان انتخابات است.
محمدجواد گلزار/916/د102/ع