زیارت نوعی اتحاد روحی و درونی با امام است

حجت الاسلام سیدمحسن دعایی، مدیر موسسه مطالعات راهبردی در علوم و معارف اسلامی نور (واحد مشهد) در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد در مورد ویژگی های زیارت مطلوب از دیدگاه قرآن و سنت گفت: زیارت به معنای ملاقات و دیدار است اما واضح است که هر برخوردی را نمی توان زیارت دانست.

وی تصریح کرد: زیارت، ارتباط دو فکر و دو روح و ادراک فعال است؛ به عبارت دیگر برای برخوردی که از ارتباط دو روح ایجاد می شود، در صورتی به یک اثرگذاری و اثرپذیری منجر شود از نظر واژگان عرب و اصطلاح و عرف، کلمه «زیارت» استعمال می شود اما در اصطلاح دینی و شرعی به شرف­یابی به محضر اولیای خدا و برقراری ارتباط روحی و معرفتی با مضاجع نورانی آنان اطلاق می شود که مسلمانان و شیعیان به تبعیت از اولیای خدا این کار را انجام می دهند، بنابراین مراد از زیارت، تشرف به حرم یکی از اولیای خدا و برقراری ارتباط ادراکی آگاهانه و عاشقانه با ایشان است.

زیارت نوعی اتحاد روحی و درونی با امام است

حجت الاسلام دعایی در مورد هدف زیارت و آثار آن اظهار کرد: همچنان که در معنا و تعریف زیارت گفتیم، زیارت یعنی برقراری ارتباط ادراکی با ولی خدا و توجه به خصوصیات و محتویات درونی او ؛ باید امام را در قلب و دل خود وارد کنیم و نیروهای درونی او را به عنوان انسان کامل، درون خود به جریان بیاندازیم.

وی افزود: یک تلقینات سطحی از زیارت وجود دارد که نوعا زیارت را به معنای حاجت خواهی و گرفتن حاجت های دم دستی روزانه تعریف می کنند اما بر اساس معرفت بنیادین دینی، حقیقت زیارت،اتحاد روحی و درونی با امام و فعال سازی نیروهای ولی خدا در اندرون است که تا افق بی نهایت الهی تشعشع و به اذن خدا بر تمام هستی سیطره دارد.

این پژوهشگر حوزوی با بیان این که تشرف به محضر چنین حقیقتی باید برتر از نگاه حاجت خواهی های سطحی تنظیم شود، ادامه داد: باید نگرش دیگری به زیارت (به معنای نیروی خداجویی) را فعال کنیم؛ انتظار می رود زائر در پرتو زیارت با اتصال به برترین نفس قدسی، نیروی خداجویی افزون تری را در خود حس کند و در پرتو کمک و توسل به امام، خود را در شعاع جاذبه الهی امام قرار دهد.

حجت الاسلام دعایی گفت: این نگاه، افق بسیار برتری را از آنچه در زیارت های فعلی اکثر مردم می گذرد، هدف گذاری می کند و در پرتو این افق والا ما می توانیم زیارت را به عنوان نورانی ترین آموزه های دینی خود برای رسیدن به عالی ترین افق کمال، شناسایی و از ظرفیت بی نظیر آن بهره مند شویم.

مدیر موسسه مطالعات راهبردی در علوم و معارف اسلام در ارزیابی وضعیت کنونی زیارت در میان جامعه، ابراز کرد: شرایط فعلی با نوسانات متعددی مواجه است به طوری که عموم مردم نوعاً با متأثرشدن از کمبودهای فردی، اقتصادی و اجتماعی، وقتی دستشان از همه جا کوتاه می شود برای حل مشکلات جسمی و روحی خود به زیارت روی می آورند چون می دانند امام قدرت غیبی دارد به سوی او می آیند.

زیارت با معرفت باید فرهنگ عمومی شود

وی با بیان این که امام در حال حاضر، به عنوان یک عنصر مکمل رفع نیازهای مادی و ظاهری شناخته می شود، اضافه کرد: بسیاری نیز هستند که در خود، نیاز بالفعل نمی بینند ولی مشرف می شوند به این خاطر که تلقی عادت از زیارت دارند. می بینند پدران و دوستان و اطرافیان مشرف می شوند، آن ها هم با همین نگاه عادی می روند. تعداد معدودی هم براساس مصطلح روایات «عارفاً بحقّه» به حرم مشرف می شوند، می دانند که محضر چه حقیقت متعالی می خواهند بروند و آداب آن را اعم از طهارت ظاهری و باطنی و ادب مخاطبه با امام و اقرار به حقوق و ولایت امام و مستحبات رعایت می کنند.

حجت الاسلام دعایی یادآور شد: مردم با درجات ایمانی مختلف به حرم می آیند؛ در حرم ائمه اطهار زمینه هایی برای بهره برداری فراهم شده است ولی استفاده ها در یک مدار بسیار متفاوت اتفاق می افتد. اکثر مردم با نگاه حاجت خواهی می آیند و گروه اندکی هستند که زیارت برایشان طریقیت ندارد بلکه موضوعیت دارد و امام، ابزار مناسبی برای رسیدن آنان به نیازهای سطحی و مادی نیست بلکه خود امام هدف است( البته هدف ظلی)، به عبارت دیگر چون او مظهر تام اسماء و صفات خداست مورد عشق قرار می گیرد.

وی ادامه داد: متاسفانه این تلقی گرانبها و ارزشمند از امام، عمومی نیست. فرق است بین این که ما امام را برای خود بخواهیم (که نوعا همه اینگونه فکر می کنیم) و یا خود و جهان هستی را برای امام (به عنوان مظهر تمام خدا )بخواهیم؛ اگر نگرشی نو به زیارت در دستور کار مراکز فرهنگی مدیریتی مربوط به زائر قرار گیرد، می توانیم ارتقاء خوبی را در فرهنگ زیارت و آثار آن ایجاد کنیم.

کارکردهای زیارت در تحقق و نشر فرهنگ شیعی

این استاد حوزه در پاسخ این پرسش که توجه به آثار و برکات زیارت و بهره­مندی از کارکردهای گسترده آن تا چه حد در تحقق فرهنگ شیعی در جامعه موثر است، گفت:چون حرم ائمه اطهار(ع) خصوصا امام رضا(ع) پناهگاه شیعیان جهان محسوب می شود و سالانه میلیون ها انسان از اقصی نقاط جهان برای پناه آوردن به این ملجأ نورانی به این حرم ها مشرف می شوند، اگر در مدت حضور آنان در مراقد مشرفه، برنامه های بصیرت بخشی و معرفت زایی صحیح از نظر تئوری و عملی طراحی و اجرایی شود، این موج عظیم زائران حرم های مطهر با شرایطی که در ابن فضاهای نورانی برایشان پیدا می شود یک تحول را تجربه کرده و این تجربه نوین را سرمایه ادامه زندگی اسلامی بهتر خود قرار می دهند.

حجت الاسلام دعایی ادامه داد: اگر زائری که حرم مشرف شده، ببیند مجاوران امام از نظر اخلاق و برخوردهای اجتماعی، صداقت، مراعات ایثار و عدالت و بینش صحیح سیاسی در سطح ایده آل هستند(نه انبوهی از برخوردهای سبک و ناهنجار و اجحاف)، با خاطره خوش برخورد با این انسان ها که همه به برکت نظام اسلامی ایجاد شده به کشورش باز می گردد و همیشه در مجامع خانوادگی و اجتماعی آن را بازگو می کند و این بالاترین عامل برای ایجاد جاذبه نسبت به نظام اسلام و تشیع خواهد بود.

وی تأکید کرد: از این رو مسوولان امر باید نسبت به تأثیرگذاری مثبت و منفی رفتارهای فردی و اجتماعی مجاوران امام رضا(ع) در زائران غیرایرانی، کنترل بسیار داشته باشند و با آسیب شناسی های گسترده میدانی در این زمینه فرصت ها و تهدیدها را شناسایی و برنامه جامعی را برای طراحی مدل بهینه مدیریت زائر غیرایرانی انجام دهند و نقاط تهدید را به فرصت تبدیل کنند./930/ت301/ع