هیچ کتاب فقهی در مبحث کربلا به موضوع امر به معروف و نهی از منکر اشاره نکرده است

به گزارش خبرنگار خبرگاری رسا، حجت الاسلام رسول جعفریان، استاد دانشگاه تهران در سلسله نشست های خانه اندیشمندان علوم انسانی که عصر امروز دوشنبه در تالار حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد با اشاره به موضوع تقیه در واقعه کربلا، گفت: در این روزها با برداشت‌های متفاوتی از رویدادهای تاریخ اسلام در امور سیاسی مواجه هستیم و باید بگوییم این اتفاق از سه دهه گذشته آغاز شده است.

وی افزود: کتاب انقلاب تکاملی اسلام از آقای فارسی یکی از مهم ترین کتاب‌هایی بود که راه و رسم حکومت را از سیره نبوی استخراج می کرد، کتاب شهید جاوید، اثری بود که از زندگی امام حسین(ع) یک روش سیاسی برداشت می‌کرد و مدعی بود امام حسین(ع) برای حکومت قیام کرده‌اند.

استاد تاریخ دانشگاه تهران ادامه داد: دکتر شریعتی برای تغییر روحیات و منش مردم از عاشورا استفاده کرد و این اتفاق در اوج فعالیت های مجاهدین خلق و چریکی‌ها قابل مشاهده بود، امام راحل(ره) نیز از تاریخ اسلام برای موضوع حکومت استفاده کرده بودند، توجه شود که تا قبل از امام(ره) دغدغه تشکیل حکومت وجود نداشت، روند کلی این‌گونه بوده و تعداد محدودی در گذشته نیز البته چنین نظراتی داشته‌اند.

وی افزود: در موضوع حکومت داری در آثار تاریخی از وقایع عاشورا، اقدامات پیامبراکرم(ص) و امیرمومنان(ع) استفاده شد، پس از پیروزی انقلاب آقای رضوی که مسؤول تشکیلات اداری بود ار علمای قم درخواست تدوین یک نظام اداری را داشت، این آثار در کتبی عربی منتشر شده است، اعلامیه حکومت اسلامی فداییان اسلام از جمله رویکرد این روش قبل از انقلاب بوده است.

حجت الاسلام جعفریان ادامه داد: استفاده از تاریخ در بحث حکومت برای ما امر جدید است درصورتی که در گذشته مشاهده می شود، تاریخ اسلام به عنوان یک منبع معرفتی مورد توجه قرار گرفته و ما در واقع در نحوه استفاده از تاریخ اسلام یک تاریخچه داریم.

استاد دانشگاه با بیان اینکه کربلا یک جهت ویژه پیدا کرده است، اظهار داشت: شهید جاوید از این موضوع برای تشکیل حکومت استفاده کرده است، باید توجه شود جدال میان روحانیان سنتی و روحانیان انقلابی قبل و پس از پیروزی انقلاب وجود داشت، کربلا به وسیله تبدیل شد که می تواند وارد متن سیاست شود.

وی ادامه داد: مرحوم اشراقی داماد امام خمینی(ره) از جمله روحانیان سنتی و انقلاب بودند، آیت الله میلانی پس از دیدن موضوع برخورد متفاوت از واقعه عاشورا کاملا فعالیت را کنار گذاشت و انقلابیون مشهد رابطه خود را با آیت الله میلانی قطع کردند.

استاد تاریخ با اشاره به اظهارات سیاسی در موضوع نگاه به تاریخ، گفت: وقتی از یک موضوعی مانند دست دادن سخن به میان می آید باید مسائل تاریخی به دقت مورد بررسی قرار گیرد.

حجت الاسلام جعفریان با طرح این سؤال که چه مقدار از دیدگاه فقها به واقعه کربلا نگاه شده است، ابراز داشت: اجتهاد شیعه اخباری بوده و بعدها به اصولی تغییر پیدا کرده است، المغنه شیخ صدوق، فقه الرضا و مغنی از جمله کتب فقهی هستند که نگاه فقهی به کربلا نداشتند.

استاد دانشگاه با طرح این سؤال که آیا می شود علیه حکومت قیام کرد، ابراز داشت: باید توجه شود نگاه فقها در گذشته به کربلا اجتهادی نبوده است، اگر به جنگ صفین و صلح حدیبیه ارجاع داده می‌شود به این دلیل است که اهل بیت(ع) آن را می‌فرمایند.

وی ادامه داد: مفهوم تقیه دست ما را برای قیام بسته است، زیرا روایات محکمی در این زمینه وجود دارد، مسأله صلح نیز در این زمینه دیده می شود، این سؤال مطرح شد که چرا امام حسین(ع) برخلاف قبل از خویش صلح نکرد، این گونه به موضوع کربلا نگاه شده است.

حجت‌الاسلام جعفریان با بیان اینکه تا 80 سال گذشته از مفهوم امر به معروف و نهی از منکر برای کربلا استفاده نشده است، تأکید کرد: در هیچ کتاب فقهی در مبحث کربلا به موضوع امر به معروف و نهی از منکر برای کربلا اشاره نشده است.

وی افزود: یکی از قدیمی‌ترین فقها مرحوم طبرسی بوده که صاحب مجمع البیان است، وی می گوید فردی که می داند در جنگ شکست می خورد باید صلح کند و این جا است که سؤال می شود چرا امام حسین(ع) صلح نکردند.

استاد دانشگاه ادامه داد: امام حسین(ع) تصور می کرد که او را نمی کشند زیرا فرزند پیامبر(ص) است، شهید جاوید به این سخنان طبرسی استناد می کند، یکی از دلایل جنگ این بود که ممکن است ابن زیاد حضرت را بعدا به شهادت برساند، علامه حلی در کتاب منتهی این سخنان را نیز ابراز داشته است.

حجت الاسلام جعفریان افزود: نباید برای دست دادن یا ندادن ارزشی در چهارچوب فقهی درست کنیم، زیرا قابلیت این موضوع را ندارد، شعارها در قرآن بیان می شود و حدود آن از طریق روایت بررسی می شود. 

استاد دانشگاه با اشاره به نظر فقهای گذشته در زمینه کربلا، ابراز داشت: مرحوم محقق کرکی می گوید؛ در اسلام اصل مصالحه است و درباره امام حسین(ع) می گوید؛ ما نمی دانیم حضرت در چه شرایطی بوده و خود ایشان می داند چه رفتار کند، وی مدعی است؛ امام حسین(ع) اگر صلح کند دشمنش به عهد خویش پایبند نخواهد بود.

وی افزود: کرکی می گوید احتمال دارد گاهی حقیقت آنقدر ضعیف می شود که مردم نفهمند، امام حسین(ع) متوجه است که جهاد بر او واجب است اگرچه به شهادت رسد و این نظر در قرن دهم هجری بیان شده است.

حجت الاسلام جعفریان با بیان اینکه اصل برای شیعه بعد از کربلا تقیه بوده است، تصریح کرد: تقیه یعنی جان خود را در برابر حکام به خطر نیندازید، ائمه فقط و فقط تقیه را مد نظر داشتند، مرحوم مجلسی اشاره دارد ما وظیفه تقیه پس از امام حسین(ع) داریم، فیض کاشانی می گوید؛ اگر دشمن با ما کاری ندارد باید با آن صلح کنیم و وظیفه ما صلح است، علامه مجلسی می گوید؛ وضع امام حسین(ع) به شکل استثنایی برای حفظ دین بوده است.

وی افزود: شهید محمدصدر می گوید: نباید فراموش شود اکثر معصومین در تقیه بوده اند بجز امام حسین(ع) و البته نمی توان به آن قیاس کرد، مجلسی در شرح کافی مدعی است تقیه برای دفع ضرر است و نه برای جلب منفعت، وی امام حسین(ع) را مثال می زند زیرا اگر تقیه کند دین از بین می رود.

استاد تاریخ دانشگاه تهران با اشاره به مفهوم امر به معروف و نهی از منکر در موضوع کربلا، گفت: شهید جاوید می گوید دعوت مردم کوفه سبب شد امام حسین(ع) به کربلا برود، شهید مطهری می گوید فرار از بیعت نیز یک دلیل عزیمت به کوفه بوده است.

وی افزود: باید توجه شود بحث امر به معروف و نهی از منکر دو جنبه مختلف دارد، شهید مطهری می گوید؛ امر به معروف و نهی از منکر در گذشته رنگ باخته است، فقها این بحث های حکومتی امر به معروف و نهی از منکر را بیان نکردند زیرا حاکم نبودند و فقط به جنبه فقهی در رساله خود اشاره داشتند.

حجت الاسلام جعفریان در ادامه سخنان خود گفت: در فقه آمده اگر جان، مال و آبرویت در خطر باشد نمی توانیم امر به معروف و نهی از منکر کنیم، به ویژه اگر حکومت اسلامی حاضر باشد، مرحوم مطهری از اینکه فقها مسأله امر به معروف و نهی از منکر را محدود کردند راضی نیست و خواستار داخل کردن کربلا در مسأله امر به معروف و نهی از منکر ست که به نظر بنده صحیح نیست./811/201/ب2