دانایان؛ آینده داران دنیا

به گزارش خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله صافی گلپایگانی همزمان با آغاز سال تحصیلی پیامی صادر کرد که به شرح زیر است:

بسم ‎الله الرحمن الرحیم

 قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

« أَلا اِنَّ اللهَ یحِبُّ بُغاةَ الْعِلْمِ »
« آگاه باشید كه خداوند، طالبان علم را دوست دارد »(1)

به اخلاق خدا آراسته شوید

نشان‌یافتن و نشان‌داشتن از خدا، همان دارا بودن اخلاق كریمه الهی است كه مهمترین و سرآمد آنها علم و قدرت، دانایی و توانایی است. این دو صفت با هم ملازمت و مصاحبت ضروریه وتنگاتنگ دارند و افتراق و جدایی آنها از یكدیگر ممكن نیست.

در روایات آمده است كه « تَخَلَّقُوا بِاَخْلاقِ اللهِ »؛(2) یعنی به اخلاق خدا، خود را آراسته نمایید و خود را به صفات خداوند بیارایید. در بین صفات خداوند متعال، صفت علم، اشرف صفات و اسم «العالم» اعظم اسمای صفاتیه است. بیشتر اسما و صفات جمالیه و جلالیه، به این اسم و اسم «القادر» و صفت قدرت بر می‎گردد. بنابراین تزین به زینت و زیور علم و آراسته شدن به این صفت، از اخلاق دیگر بالاتر و ارزنده‎تر است.

هر كجا دانایی باشد، توانایی هست و هر كجا توانایی باشد، دانایی نیز هست. پس در میان آنچه بشر می‌خواهد و می‎جوید و مطالب و خواسته‎هایی كه دارد، خواسته و مطلوبی از علم بالاتر نیست كه هر چه طالب آن، به مطلوب می‎رسد، باز طلبش بیشتر و آن را بیشتر و بهتر می‌خواهد.

باید درس خواند تا ...

باید فرصت علم‌آموزی را غنیمت شمرد، درس خواند تا آگاهی و معرفت پیدا كرد. درس خواند تا خود و جامعه و اسلام را عزیز و سربلند نمود. درس خواند تا خود و دیگران را از ظلمت جهالت نجات داد.

باید درس خواند، برای اینكه مشكلاتی را كه در رشته‎های گوناگون علمی تاكنون لاینحل مانده، حل نمود و با سرپنجه بینش و دانش گره‎های باز نشده از كار بشر را باز كرد.

باید درس خواند تا دانشمند شد؛ باید فهمید كه دانش‌آموزان و دانشجویان ما از دیگران در استعداد و نیل به مدارج عالیه كمال و معارج سامیه ابتكار و اختراع كمتر نیستند، بلكه قوی‎تر و رشیدترند.

آینده برای ملت‌های عالم و داناست.

در اسباب و وسایل ظاهری، هیچ وسیله‎ای بر غلبه و پیروزی بر استكبار و استبداد قوی‎تر از علم نیست.

باید دانست كه دنیا و آینده آن برای ملّت‌های عالم و دانا است، و این دانش‌پژوهان هستند كه باید ملت اسلام را به مجد و عزت دیرین و بیشتر از آن برسانند.

خداوند متعال به بشر و این مخلوق هنوز هم ناشناخته، لیاقت تسخیر كاینات زمینی و آسمانی را عطا كرده، یا به بیان دیگر، آنها را مسخّر او گردانیده است.

باید پیش رفت و اسرار كاینات و آیات علم و قدرت خدا را كشف نمود. عزّت و قوّت و استقلال و هر چیز خوبی كه فطرت سالم و پاك بشر، طالب آن است، با علم فراهم می‎شود و ذلّت و ضعف و زبونی، نتیجه جهل و ناآگاهی است.

علم‌آموزی، جهاد در راه خدا

باید دانش‌آموزان خود را برای اسلام و برای اعلای كلمة ‎الله و حصول اهداف الهی، قرآنی و برای خدمت به محرومان و نجات مستضعفان آماده سازند و هر رنج و تلاشی را كه در تحصیل علم متحمل می‎شوند، با نیت خالص و پاك آن را فی سبیل‎الله و در راه خدا و راه آسایش خلق خدا محسوب دارند، تا از اجر و ثواب بسیار برخوردار شوند.

باید این عزیزان بدانند كه همه در انتظار آنها هستند؛ خداوند متعال از آنها سعی و عمل و مجاهدت می‎خواهد. اسلام و پیامبر عظیم‎الشأن در انتظار تحصیلات دبستانی و دبیرستانی و دانشگاهی، و بعد هم تحقیقات علمی آنها هستند. ائمه طاهرین علیهم‎السّلام بخصوص حضرت بقیة‎الله، امام عصر ارواح العالمین له الفداء از آنها انتظار دارند.

نظر همه و تمام جامعه به این مراكز علمی و كلاس‌های تعلیماتی و درس دوخته شده كه آنها چگونه عمل می‎كنند، چگونه تلاش می‎كنند و چگونه خود را برای خدمت به انسان‌ها آماده می‎نمایند؟

لزوم اجتناب از آسیب‌های علم‌آموزی

دانش‌پژوهان عزیز باید سعی نمایند چنان باشند كه از فهم و بینش بیشتر و آگاهی زیادتر لذت ببرند؛ اوقات خود را به بطالت، معاشرت‌های بیهوده و بعضی بازی‌ها و مسابقات بیهوده، كه كمالی از آن نه برای روح و نه برای جسم حاصل نمی‎شود، و ارزش حقیقی انسان‌ها را بالا نمی‎برد، تلف نكنند. در پی كسب كمالات حقیقی و سیر الی ‎الله باشند. آیه كریمه:  « اَفَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً » (3) و « ما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا اِلّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ » (4) و مضامین بلند تعالیم نورانی قرآن را فراموش نكنند. از ملاهی و مناهی پرهیز نمایند و از سرگرم شدن به بازی‌های وقت بر باد ده خود را دور نگهدارند. بعضی از بازی‌ها موجب افت تحصیلی جوانان و دانش‎آموزان می‎شود گرچه با نام تقویت فكر و ذهن باشد.

اگر می‎خواهند در تحصیل كمالات حقیقی موفق شوند و اگر مدرسه و محیط خانواده علاقه به توفیق آنها دارند، همه باید در دور بودن از ملاهی و مناهی، با آنها همراهی و همكاری نمایند، و خلاصه تلاش كنند عمر، وقت، حیات و فرصت‌هایی را كه دارند و همه خواه و ناخواه از دست خواهد رفت، به رایگان با بهای كم از دست ندهند. برای این نعمت‎های بزرگ الهی، بها و ارزشی، غیر از علم، معرفت، رضای خدا، ثواب خدا و سیر الی الله نیست، كه حضرت امیرالمؤمنین، علیه‎السلام، می‎فرماید: « اَلا حُرٌّ یدَعُ هذِهِ اللُّماظَةَ لاَِهْلِها اِنَّهُ لَیسَ لاَِنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ اِلَّا الْجَنَّةَ فَلا تَبیعُوها اِلّا بِها ؛ آیا آزاده‎ای نیست كه این دنیا را كه در كم‎ارزشی، همچون ته‎مانده طعامی است كه در دهان باقی می‎ماند، به اهلش واگذارد. به راستی كه جز بهشت، هیچ ارزشی برای جان‌هایتان نیست؛ پس جان‌هایتان را به غیر از بهشت، نفروشید.» (5)

خود را متعهد بدانند و متعهد بسازند كه از كارهای زشت و ناشایست و حرام اجتناب كنند و واجبات و فرایض را انجام دهند و مخصوصاً به نماز، كه معراج مؤمن است، اهمیت بدهند. در جمعه و جماعات شركت نمایند و وقار دانش‎آموزی و دانشجویی را پاس دارند.

خداوند متعال را در همه حالات فراموش نكنند و درس و تدریس و تعلیم و تعلّم را برای رضای او و اتصاف به صفت الهی علم قرار دهند و از او استعانت و كمك بخواهند.

به مولی الوری حضرت بقیة ‎الله مولانا المهدی ارواح العالمین له الفداء متوسل باشند و بدانند كه وجود مقدس و بزرگوار آن حضرت، كه امروز در این عالم، آیتی اعظم و اكبر از وجود او برای خدا نیست، از موفقیتی كه نصیب آنها می‎شود، بیشتر مسرور و خوشحال می‎گردند و همه بدانند كه فرزندان روحانی آن حضرت‌اند و آن حضرت بیش از هر پدری توفیق فرزند را در علم، و عمل و كسب كمال، دوستدار و خواهانند.

معلمان متعهد، هدایتگران راه سعادت

نكته دیگری هم كه لازم است آن را مطرح كرد، نقش ویژه معلمان و استادان در هدایت‌گری برای پیمودن این راه بزرگ سعادت است.

شغل شریف معلّمی از مشاغلی است كه عقل و شرع بر احترام آن اتفاق دارند و علوّ منزلت و رتبه معلّم در بین تمام ملل و امم همواره مورد تصدیق و تأیید بوده و هست.

خداوند متعال طبق فرموده خود، در قرآن مجید، معلم كلّ انسان‌ها و معلم آدم ابو البشر و معلم حضرت رسول خاتم صلی الله علیه و آله است و تمام ممكنات، زیر پوشش تعلیم و تربیت تكوینی، تشریعی و فطری او قرار دارند.

انبیای عظام یكی از بزرگترین وظایفشان، تعلیم و تربیت است و حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلّم افضل مخلوقات و خواجه كاینات در تقدیر و تعظیم مقام معلم طبق فرموده خودشان، « اِنَّما بُعِثْتُ مُعَلِّماً » (6)، معلم كتاب و حكمت بود.

امیرالمؤمنین و سایر ائمه اطهار سلام الله علیهم مظاهر صفت تعلیم و تربیت جامعه الهیه هستند. مدرسه تعلیم و بیان علوم و معارف و احكام آن بزرگواران، از همان صدر اسلام گشایش یافت و تا به امروز، یگانه مدرسه جهانی است كه هزاران معلم در آن پرورش یافته و در اطراف و اكناف جهان، شهر و روستا، مساجد و حسینیه‎ها، مدارس و دانشگاه‌ها و منازل، شغل مقدّس آموزگاری دارند.

معلّم قرآن، معلّم احكام، معلّم اخلاق، معلّم اعتقادات و اصول دین، معلّم خطّ و نگارش، معلّم تاریخ و سرگذشت عبرت انگیز گذشتگان، معلّم علوم ادب، معلّم علوم پزشكی، معلّم فیزیك، شیمی، ریاضیات، هیأت و نجوم، معلّم انواع صنایع، معدن شناسی، زمین شناسی، گیاه شناسی و ... همه فضیلت دارند، و تعلیم همه را می‎توان به عنوان خدمت به جامعه و عزت و شوكت اسلام و مسلمین و رفع نیاز از بیگانگان، برای كسب ثواب و رضای خداوند متعال انجام داد. البته بدیهی است كه در اینجا مقصود از تعلیم و معلّم، تعلیم علوم مشروعه و كمالات مفیده است.

در صورتی كه معلّم با این شعور و ادراك عالی و هدف مقدس، علومِ مذكوره را تعلیم دهد، هیچ یك از متاع‌های دنیوی را نمی‎توان با ارزش كار او برابر شمرد.

هر چه خلوص نیت معلّم، در این راه بیشتر و اهتمام او در تربیت افراد مفیدتر و كامل‌تر باشد، ارزش معنوی كار او بیشتر می‎شود.

در جامعه اسلامی، وقتی سخن از تعلیم و معلّم و شأن و مقام معلّم به میان می‎آید، تعلیم و تعلّم در رشته‎های مذكور است، هر چند تعلیم علوم اسلامی و علوم قرآن و شرعیات را موقعیتی خاص است، امّا چون همه این علوم برای كمال دین و آخرت و نظام معاش و معاد و نفی فقر و جهل لازم است، و از طرفی معلّم در همه این رشته‎ها می‎تواند در ضمن تدریس، دانش آموزان را با اسلام و معارف و مكتب حق اهل بیت علیهم السلام آشنا سازد، شغل معلم فرصت بسیار خوبی برای او است كه دانش‎آموزان را به راه راست اسلام هدایت نماید، و بالعكس، چنانچه خدای ناكرده، معلّم، متعهّد نباشد و سلامتی اخلاقی و عقیدتی نداشته باشد، در هر رشته‎ای كه تدریس كند، ممكن است بر افكار و عقاید و اخلاق دانش‎آموز، اثر سوء بگذارد.

در این میان هم، رشته‎هایی از آداب و فنون فساد انگیز می‎باشد كه آموزش و تعلیم آنها جایز نیست و حساب معلمان حقیقی، كه با انبیا و ائمه علیهم السلام همكاری دارند و از مكتب آنها الهام می‎گیرند، از كسانی كه به آموزش این فنون مبتذل و حرام عمر خود و دیگران را ضایع می‎نمایند، جداست.

لزوم قدردانی واقعی از مقام معلم

و معلّمانی كه با این خصوصیات در راستای ترویج دین به این شغل شریف پرداختند باید قدردانشان بود؛ چرا كه در روایات از معلم به پدری و ابوت تعبیر شده است؛ شأن معلم و متعلم، همان شأن مولی و عبد است؛ اگر چنان كه باید قدردانی از معلم نشود كفران نعمت، و اگر در جامعه چنان باشد كه از بازیگر و بلكه خواننده و نوازنده بیش از معلم یا هم طراز با معلم احترام كنند و جوائز كلان را به اصطلاح به هنرمندان و اصحاب ملاهی بدهد، علامت انحطاط اخلاقی است.

اساتید و معلّمان بزرگوار و محترم، باید اهتمام داشته باشند تا كار خود را برای خدا و در راه خدا قرار دهند و با دانش‎آموزانی كه در كلاس آنها هستند، با كمال مهر و محبت و فروتنی رفتار كنند؛ مسئولانه در كلاس حاضر شده و از امانت‌هایی كه به آنها سپرده شده و می‎شود، خوب نگهداری كنند كه عمر و وقت آنها، كه نه فقط به خودشان، بلكه به كلّ جامعه مربوط است، تلف نشود.

آینده جامعه مرهون اخلاق معلّمان

بدانند كه اخلاق، آداب، روش و گفتار و كردار معلّم، حتی ظاهر لباس و سر و صورت او، بر دانش‎آموز تأثیر می‎گذارد و بعد از خانه و محیط منزل، یا مهم‌تر از خانه، محیط انسان‎ساز، محیط مدرسه و كلاس درس و اخلاق معلّم است. « وَالْبَلَدُ الطَّیبُ یخْرُجُ نَباتُهُ بِاِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذی خَبُثَ لایخْرُجُ اِلّا نَكِداً »؛ زمین پاك گیاهش به اذن پروردگارش می‎روید و آنچه پلید است جز [حاصلی] ناچیز نمی‌پروراند.» (7)

[1]. كلینی، محمّد؛ كافی، ج 1، ص 30، ح 1.

[2]. علامه مجلسی؛ بحار الأنوار، ج 61، ص 129.

[3]. مؤمنون، آیه 115؛ آیا چنین پنداشتید كه ما شما را بیهوده آفریدیم؟

[4]. عنكبوت، آیه 64؛ این دنیا، چیزی نیست، مگر لهو و لعب.

[5]. نهج البلاغة، حكمت 456.

[6]. سنن دارمی، ج 1، ص 100؛ تنها برای تعلیم، برانگیخته شدم.

[7]. اعراف، آیه 58.

/1323/د102/ج1