مناظره؛ مخالفت با سیستم بانکی دور از استدلال و منطق است/ دست مسموم بانک ها از اقتصاد قطع شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، به منظور بررسی «میزان همسویی نظام بانکی و اقتصاد مقاومتی» نشستی به همت انجمن علمی دانشجویی اقتصاد دانشگاه قم، در تالار شهید بهشتی این دانشگاه برگزار شد و دو تن از اساتید اقتصاد به مباحثه و مناظره پیرامون این موضوع پرداختند.

حجت الاسلام دکتر محمدتقی نظر پور، استاد اقتصاد دانشگاه مفید و عضو شورای فقهی بانک مرکزی و حجت الاسلام دکتر عباس شفیعی نژاد، استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا، با ارائه نظریات و دیدگاه های خود پیرامون نظام بانکی و نسبت آن با اقتصاد مقاومتی، به تبیین آن ها پرداختند که ماحصل آن در ادامه می آید.

تأثیر فضای مباحثه ای بر علم آموزی دانشجویان

در ابتدای این نشست، سوالی پیرامون میزان تأثیر برگزاری نشست های علمی بر افزایش علم دانشجویان مطرح شد که این دو استاد به ارائه نظرات خود پیرامون آن پرداختند.

حجت الاسلام نظر پور: یکی از فضاهایی که می تواند در دانشگاه هاایجاد شود؛ انتقال علم توسط اساتیدی است که سابقه ورود به عرصه ها را دارند، به دانشجویان است. بزرگان ما بارها فرموده اند که گاهی ممکن است یک فرد سخنی بزند که زندگی انسان، مسیر علمی و تحقیقی و پژوهشی او را دگرگون کند البته بسته به اساتیدی که انتخاب می شود برای گردهمایی ها این تأثیر می تواند متفاوت باشد.

حجت الاسلام شفیعی نژاد: موضوعی که انتخاب شده، بسیار مهم است که هم می تواند در گفتمان سازی و هم نظریه پردازی تأثیر گذار باشد مخصوصاً  برای دانشجویان و کسانی که می خواهند استفاده لازم را ببرند می تواند مؤثر باشد.

بانکداری اسلامی؛ از ابتدا تا اکنون

در ادامه این نشست حجت الاسلام نظر پور به تاریخچه بانکداری اسلامی اشاره کرده و عنوان داشت: اگر بخواهیم ریشه مباحث را در بانکداری اسلامی؛ از جهت نظریه بررسی کنیم، باید 70سال به گذشته، زمانی که وزارت اوقاف کویت از شهید صدر خواست تا طرحی برای بانکداری اسلامی در اختیار آن ها قرار دهد و این شهید بزرگوار در کتاب« البانک لاربوی» این بحث را مطرح کرده و در واقع یک مدل عملیاتی را از بانکداری اسلامی ارائه دادند که  مدلی بسیار مختصر در عرصه تجهیز، تخصیص و خدمات بانکی بود.

وی افزود: بعد از آن در کشورهای مختلف، بحث های مربوط به بانکداری در مقام نظریه تکمیل و گسترش پیدا کرد و مدل ایران یکی از مدل های تکامل یافته مدل شهید صدر است؛ این مدل اولین بار به این سبک و سیاق در مصوبه سال 1363 عملی و اجرایی شد، قبل از آن مدل های اجرایی مختلفی آمده است اما  اصل این رویکرد بر این پایه استوار است که باید از بانک در سیستم اقتصادی استفاده کنیم؛ چرا که نمی توانیم از بانک که به عنوان یک نهاد می تواند تخصیص منابع و تجهیز منابع داشته باشد، چشم پوشی کنیم.

عضو شورای فقهی بانک مرکزی، مأموریت های بانک ها را در دوبخش اثباتی و هنجاری تقسیم بندی کرده و خاطر نشان کرد: بانک ها یک سری مأموریت های اثباتی دارند، که ما آن ها را می پذیریم و یک سری مأموریت های هنجاری هم وجود دارد که برگرفته از اقتصاد سرمایه داری است و ما باید با توجه به ملاحظات موجود در اسلام،  خودمان مدل را طراحی کرده و استفاده کنیم؛ اهدافی که داریم برگرفته از نظام اقتصادی خودمان باشد؛ تا اینجا عمدتاً بحث های نظری بوده و امروز در شرایطی قرار داریم که کشورهای اسلامی نوعاً از بانکداری اسلامی به عنوان یک مدل قابل قبول، استفاده می کنند و حتی کشور های غیر اسلامی هم از این مدل استفاده می کنند؛ بعضاً در قالب یک بانک مستقل مانند بانک اسلامی انگلستان و یا یک شعبه از بانک و یا اینکه در برخی کشورها ترکیبی و برخی کشورها مانند ایران و سودان فقط بانکداری اسلامی حاکم است و برخی کشورها مانند پاکستان ابتدا یگانه ولی از سال 2001به بعد سیستم بانکی  دوگانه شده است.

وی افزود: بحث بانکداری از منظر اجرا، برمی گردد  به برخی بانک ها که در زمان ناصر در مصر مطرح شده است، بانک قمر معروف است که در سالیان گذشته بوده ولی ماهیت بانک ها بسیار مختصر بوده است و در ایران هم صندوق های قرض الحسنه و یا مسجد بیگ زاده در گذشته های دور در قالب مؤسسات قرض الحسنه خود را نشان داده است، هرچه به انقلاب نزدیک می شویم؛ مؤسسات قرض الحسنه بیش تر می شود و تا سال 62 این مؤسسات اوج  می گیرند و این روند را ادامه می دهد و بعد از سال 62، بحث بانکداری در قالب مدل جامع مطرح می شود و در کنار آن بانک های تخصصی، بانک های تجاری و بانک های قرض الحسنه مطرح می شوند و در حال حاضر، بانکداری اسلامی در شرایطی قرار دارد که می خواهد از همه ظرفیت های فقه اسلامی در تجهیز، تخصیص و خدمات بانکی خود استفاده کند.

اقتصاد مقاومتی و تعارض با اقتصاد غربی

حجت الاسلام دکتر شفیعی نژاد، در بخش اول بحث خود به تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی پرداخت و گفت: در بحث اقتصاد مقاومتی، تعریف آن و ضرورت مطرح شدن آن، در واقع نظریات مختلفی هست؛ یک نظریه این است که استحکام بنای اقتصاد اسلامی است، یک نظریه این است که نسخه ایرانی اقتصاد اسلامی است اما به اعتقاد بنده اقتصاد مقاومتی یک استراتژی است؛ یک استراتژی عام که شامل یکسری راهکارها است که باید اصول اقتصاد اسلامی رادر جامعه محقق کند، از بیانات و سخنان رهبری می شود این استفاده را کرد؛ از مجموعه ادبیات موجود در  این بخش می توان این استفاده را کرد، که هدف اقتصاد مقاومتی این است که با توجه به شرایط روز، یک نسخه و راهکاری را ارائه کند که اهداف اقتصاد اسلامی را در بخش تولید، مصرف و توزیع درآمدها محقق کند.

وی افزود: ادبیات اقتصاد مقاومتی را در سال 89 رهبر مطرح کردند، در سال 92 سیاست های آن ابلاغ شد اما واقعیت این است که تکانه هایی در اقتصادمان در آن برهه زمانی به وجود آمد، ناشی از این که نفتمان را نتوانستیم بفروشیم و یک شوک ارزی در اقتصاد ما ایجاد شدکه بیماری های اقتصاد ما سر باز کرد؛ نه اینکه اقتصاد اسلامی چیزی باشد که الآن به آن نیاز داشته باشیم؛ بلکه این موضوع نشان داد که ساختار بیمار اقتصاد ایران که متأسفانه مبتنی بر نظام غلط از جمله نظام غلط بانکی است.

این استاد دانشگاه، مطرح شدن اقتصاد مقاومتی را به منظور پرده برداشتن از بیماری های اقتصاد حاکم بر کشور دانسته و تصریح کرد: مطرح شدن اقتصاد مقاومتی به این خاطر است که از مشکلات و بیماری های اقتصاد حاکم که نسخه اقتصاد غربی در این جا اجرا می شود، پرده برداشت، اقتصادی که با اینکه برای اینجا ساخته نشده است و بانک به عنوان یک نسخه اقتصاد غربی که توجیه کننده نظام سرمایه داری غربی است مشکل دارد، ما باید از ابزارها استفاده کنیم اما چه ابزاری؟ابزاری که برای ربا ساخته شده است؟ بیاییم قراردادهای اسلامی را در این ابزار تعریف کنیم؟به نظر بنده این ابزار با اسلام و قانون اقتصاد اسلامی مطابقت ندارد.

وی افزود: می توان از دوجنبه  به بحث اقتصاد مقاومتی نگاه کرد؛ یکی گفتمان سازی و دیگر نظریه پردازی برای ساختار سازی اقتصاداسلامی است؛ در بحث نظریه پردازی؛ آن یچزی که در دانشگاه ها تحت عنوان اقتصاد تدریس می شود، هیچ تناسبی با اقتصاد اسلامی ندارد، علم اقتصاد متعارف برگرفته از علوم انسانی غربی است  و بسیار متفاوت با فضای اقتصاد اسلامی و باید گفت که ما در ابعاد مختلف نظریه پردازی با اقتصاد غربی متفاوت هستم؛ هم در بحث هستی شناسی و هم در بحث معرفت شناسی و انسان شناسی؛انسان شناسی ما مبتنی بر بعد مادی و معنوی انسان است، نگاه غرب نگاه شیطانی  به انسان است و اقتصاد غربی متأثر از همین انسان شناسی است.

نظرپور: شورای فقهی قدرت اجرا ندارد/ شفیعی نژاد: بانک را قبول ندارم چه رسد به شورای فقهی آن!

در بخش بعدی این مباحثه، دو طرف به سوالی پیرامون نقش شورای فقهی در سیاست های بانکی کشور پرداختند.

حجت الاسلام نظر پور در این باره اظهار داشت: شورای فقهی بانک مرکزی، عملاً شورای مشورتی است،  یعنی هروقت رئیس کل خواست شورا را تشکیل می دهد و هر موضوعی را که خواستند دستور جلسه قرار می دهند وهر موضوعی را نخواستند می تواننددر صورت جلسه مطرح نکنند، هرچند مطالبی به صورت جسته و گریخته توسط اعضا شورا مطرح می شود و حساسیت هایی ایجاد می کرد ومی توانست در دستور جلسسه قرار بگیرد ولی این طور نیست که به شکل یک شورای کلیدی که بتواند همه سازو کارها را بررسی اگر چیزی را نپذیرد، نگذارد آن ها اجرایی شود.

وی افزود: ما معتقدیم اگر شورای فقهی  بانک مرکزی نتواند یک جایگاه درست و صحیح و قانونی داشته باشد، به این معنا که بر مواردی که در بانک ها اجرا می شود، نتواند نظارت کند، نمی تواند به رسالت خودش که تأیید بر شرعیت عملکرد بانک هاست برسد، همین مقدار هم که اجرا می شود فواید بسیاری داشته است و موارد متعددی از قرارداد ها در آن جا تثبیت و اجرایی شده است ولی معتقدیم که باید جاگاه رسمی داشته باشد که در این صورت کارکرد آن مناسب تر، مطلوب تر و در راستای نظام اقتصاد اسلامی باشد.

حجت الاسلام شفیعی نژاد، در پاسخ به این موضوع، عنوان کرد: بنده اعتقادی به بانک در نظام اقتصاد اسلامی نیستم، چه برسد به شورای فقهی بانک مرکزی!! بنده اعتقاد دارم که ساختار بانک، قابلیت اجرای قرارداد اسلامی را ندارد ، بحث که درباره استفاده از ظرفیت فقه اسلامی در بانک مطرح می شود باید سوال کرد که چرا در بانک؟، بانک یک ساختاری است که طراحی اش به تعدای صراف که ربا می گرفتند مربوط می شود که نطفه شکل گیری آن از همانجا آغاز شد و برای آن هدف طراحی شد.

وی افزود: باید بدانیم که رتبه قانون قبل از ساختار است، باید قوانین را نگاه کرد؛ برمبنای آن ها ساختارها را طراحی کرد، شما فکر کنید که در بازی فوتبال یک نفر کر ولال در جلوی همه قرار دارد و یک توپ را گل می کند اما در آفساید بوده است، بعد از خوشحالی می بیند که پرچم کمک داور، دست داور، همه بالاست، تماشاچیان هم عکس العملی نشان نمی دهند؛ سیستم بانکی ما در آفساید گل می زند و یک عده ای هم برای آن کف می زند، اقتصاد دستش بالاست، تولید کننده دستش بالاست، اشتغال دستش بالاست؛ همه تسلیم شده اند؛ این ساختار تناسبی با قانون اسلام ندارد.

 استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا تأکید کرد: قانون پولی و بانکی ما که فقط منحصر در معاملات بدون ربا نیست، این موضوع بخش کوچکی از آن است؛ یکی از ساز و کارهای سیستم بانکی بحث خلق پول است؛ وقتی متغیرهای کلان اقتصاد را توجه می کنیم، این بانک به هیچ وجه نمی تواند بحث پول را که کارایی اش در اسلام مشخص است که باید در خدمت تولید و اقتصاد باشد مدیریت کند ، نظام پولی به عنوان نماینده بخش اقتصاد ما، آیا مشکلات جامعه نظیر بیکاری و اشتغال را سامان می دهد و یا ضربه می زند؟ این موضوع یک توجیهی شده است که وصله شرعی و اسلامی بودن را به قراردادها بچسبانیم در حالی که اگر نگاه کلان را داشته باشیم بسیاری از این مسائل حل خواهد شد.

 وی افزود: نگاه اجمالی به سپرده های سنگین موجود در بانک نشان می دهد که 95درصد آن هامتعلق به کمتر از 5درصد سپرده گذاران است، بدانید در این اقتصاد فقط همین درصد اندک از تورم سود می برند و بقیه متضرر می شوند، 20 میلیون نفر ماهی 100 هزار تومان از تورم موجود در کشور متضرر می شوند که ماهی 2000میلیارد تومان می شود، ساختار بانک عامل ایجاد تورم 2000میلیاردی است که سودش در جیب ثروتمندان و ضررش به فقرا می رسد.

حجت الاسلام شفیعی نژاد در پایان این بخش اظهار کرد: ما هنوز نپذیرفته ایم که بانک به اقتصاد ما ضربه می زند و در خدمت تولید و اقتصاد نیست، الآن اکثر بانک ها ورشکسته هستند؛ وقتی در خرد قضیه نگاه کردیم ضرر کردیم؛  می گوییم فلان قرارداد مشکل فقهی ندارد، اجرا شود؛ نگاه نکردیم در سطح کلان چه مشکلی ایجاد کرده است؛ منجر به سفته بازی می شود، منجر به این شده که پول برای خودش ارزش پیدا کرده، آن چیزی که اسلام بسیار به آن حساس است.

نظرپور: بدون هیچ استدلال منطقی، شعار ندهیم / شفیعی نژاد: دست مسموم بانک ها از اقتصاد قطع شود

در بخش دیگر این مناظره، حجت الاسلام نظر پور با اظهار مخالفت با از بین بردن سیستم بانکی تشریح کرد: با دیدگاه دکتر شفیعی کاملاً مخالفم؛ البته دیدگاه نادری است که الآن وجود دارد ولی تا حالا هیچ مدل مشخصی و هیچ استدلال محکمی ندارند، ما قرار نیست چرخ را دوباره اختراع کنیم، بانک یک تجربه بشری است، همان طور که بازار سرمایه یک تجربه بشری است، شیوه آموختن دانش در دانشگاه ها یک تجربه بشری است، استفاده از منابع و شیوه های مختلف یک تجربه بشری است، قرار نیست ما به صورت خیلی ساده و سطحی بگوییم ما مخالفیم چون در اسلام نظام پارلمانی نبوده است یا این بانکداری نبوده است یا بازار سرمایه نبوده است؛ به جای حرف های شعاری زدن، کارکردهای بانک را در جامعه باید در نظر گرفت،من صرافی را مخلوق سرمایه داری نمی دانم بلکه آن را مخلوق تجربه بشری می دانم.

وی افزود: باید در این تجربه اصلاح انجام دهیم، این دیدگاه من نیست، دیدگاه شهید صدر است، دیدگاه امام خمینی است، دیدگاه رهبری است، دیدگاه فقهای شورای نگهبان است، دیدگاه قانون اساسی است، پس وقتی چنین موضعی میگیریم باید بدانیم در مقابل چنین دیدگاه هایی هستیم؛ما با اسم ها کار نداریم بلکه با ساختار ها و کارکردها کار داریم؛ آیا به سیاست های مالی نیاز داریم یا نه، آیا به فعالیت های اقتصادی نیاز داریم یا نه؟ آیا به سیاست های پولی نیاز داریم؟بنده اعتقاد دارم که بانک قابلیت حل مشکلات را دارد اما نیار به خانه تکانی دارد، ما نمی توانیم بانکی با کارکرد اسلامی داشته باشیم اما در عین حال، بدیهیات آن را رئیس شعبه نداند.

عضو شورای فقهی بانک مرکزی، با اشاره به لزوم استفاده از ظرفیت فقه اسلامی در بانکداری، ابراز کرد: مجموع این کارها از نهادی به هر اسمی  بر می آید باید از آن استفاده کنیم؛ این کارکرد را وقتی شهید صدر می بیند ،می گوید چون به کارکردهای آن نیاز داریم باید استفاده کنیم، اما چون عقودی که در آن استفاده می شود قبول نمی کنیم، چاره ای نداریم که تغییر عقود بدهیم و از عقود استفاده کنیم برای تحقق اهداف اقتصادی خود، اگر جایی از بانک می لنگد که نمی تواند کار ما را راه بیندازد، اصلاحش کنیم، خیلی این بحث ها قابل تأمل است، ما باید از ظرفیت اسلام در هرجایی باشد استفاده کنیم و جالب آن که همه کشورهایی که بانکداری اسلامی را پذیرفتند و می خواهند اجرا کنند، معتقدند که بانک می تواند کارکرد درستی داشته باشند و بالاتفاق می گویند مشکل هایی دارد که باید تصحیح شود و ما هم در مقام نظریه، بانک را می پذیریم و در مقام عمل ایراد ها را می بینیم و می گوییم با اصلاح این مشکلات، بانک می تواند در چهارچوب اقتصاد مقاومتی به خوبی عمل کند.

وی در پایان اذعان کرد: در عین حالی که احترام زیادی برای این دیدگاه قائل هستم اما این دیدگاه را کاملاًشاذ هست که می گوید ما نیازی به بانک نداریم، امام من این اعتقاد را ندارم اما ایراداتی که می گیرند ، می گویم که ایرادات فراوان است اما راهکار از بین بردن این سیستم نیست بلکه اصلاح است، ببینیم مشکلات کجاست روی آن ها دست بگذاریم نه اینکه با این تفکر نادرست و غلط، یک هزینه انبوهی را بر کشور بار کنیم که دوباره یک سیستمی مقابل بانک بگذاریم که هیچ ماحصیل نداشته باشد و هزینه فراوانی را در پی داشته باشد.

در ادامه این بحث دکتر شفیعی نژاد خاطر نشان کرد: دست مسموم بانک هاباید قطع شود چرا که کل بدن را آلوده می کند، بحث شعاری نیست، بلکه بحث واقعیت هاست و ما باید با آمار و ارقام اقتصاد کلان صحبت کنیم؛ اسلام بحث عقود را در مشارکت های واقعی قبول می کند اما اگر مشارکت واقعی نباشد مشکل دارد، اگر مشارکت واقعی بود باید نرخ های ما هم خوانی می کرد؛ اعلام می کنند هزارو صد هزار میلیارد تومان حجم نقدینگی ماست،اما میزان تولید واقعی ما 250 هزار میلیارد است یعنی پنج برابر میزان تولید واقعی، نقدینگی در جامعه داریم و اگر از لحاظ ساختاری برای آن فکری نکنیم سیاست های اقتصاد مقاومتی کاری نمی کند و این موضوع فقط و فقط بحث تغییر ساختارها میسر است./872/ز503/س