برزخ اخلاق‌ورزی در ایران معاصر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام سید حسن اسلامی اردکانی، استاد فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب، در کارگاه فلسفه اخلاق با موضوع برزخ اخلاق‌ورزی در ایران معاصر که در خانه اخلاق پژوهان جوان برگزار شد، از وجود تعابیر مختلف بر واژه اخلاق‌ورزی اشاره و اظهار داشت: تعبیری که برای اخلاق‌ورزی انتخاب کرده‌ایم آن است که، اخلاق‌ورزی را به معنای پرداختن به مباحث اخلاقی دانسته‌ایم.
حجت الاسلام اسلامی با بیان این که: در سند چشم انداز 1404 تصریح شده است تا نه سال دیگر جامعه‌ای اخلاقی داشته باشیم اظهار داشت: حساسیت قانون‌گذار به این سمت سوق پیدا کرده است تا جامعه ایران در زمان رسیدن به سند چشم‌انداز 1404 جامعه‌ای قانون‌پذیر باشد و از آن اطاعت کند.
وی ابراز داشت: انتظاری که از فقها وجود دارد آن است که درباره مسائل فقهی سخنرانی نمایند اما زمانی که یک فقیه درباره مباحث اخلاقی و بی‌اخلاقی سخن به میان می‌آورد و بازگشت به اخلاق در جامعه را ضروری می‌داند بیانگر اهمیت اخلاق‌ورزی در جامعه است.
این پژوهشگر دین و اخلاق با اشاره به بیانات آیت‌الله مظاهری درباره اهمیت اخلاق‌ورزی، تصریح کرد: مباحث و مسائل اخلاقی به قدری مهم هستند که آیت‌الله مظاهری تنها راه رهایی از مشکلات را بازگشت به اخلاق می‌داند و معتقد است شکافی میان نظام حکومتی و نظام اجتماعی در مبانی اخلاقی وجود دارد.
وی در ادامه به سخنان آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله علوی گرگانی اشاره و خاطرنشان کرد: آیت‌الله جوادی عاملی مشکلات جامعه ایران را نتیجه بی‌اخلاقی می‌داند و آیت‌الله علوی گرگانی نیز می‌گوید: «جای خالی معلم اخلاق در کشور به خوبی احساس می‌شود»
استاد فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب از وجود فضای معلق و نوعی بی‌هویتی در باب اخلاق خبر داد و بیان داشت: در کنار اهمیت دادن به مباحث اخلاقی، متأسفانه در این باب دچار نوعی بی‌هویتی هستیم که می‌توان آن را برزخی دانست که عاقبت آن مشخص نیست، چرا که عرصه اخلاق مشخص و معین نیست.
به رسمیت نشناختن اخلاق
وی به برخی از نشانه‌ها و دلایل برزخی بودن اخلاق در جامعه اشاره و اظهار داشت: اولین نکته‌‌ای که نشان از برزخی بودن اخلاق است، افرادی هستند که اخلاق را به رسمیت نمی‌شناسند و این بدان معنا نیست که این افراد، انسان‌های بی‌اخلاقی هستند، بلکه مقصود آن است که در نگاه چنین افرادی مباحث اخلاقی مسئله مهمی نیست.
حجت الاسلام اسلامی در ادامه افزود: از دیدگاه برخی فرهیختگان، اخلاق موضوعیتی ندارد، لذا عدم طرح اخلاق تنها مربوط به شیخ اشراق نیست بلکه دیگر فلاسفه نیز به یک معنا در رابطه با اخلاق بحث نکرده‌اند. اما سؤالی که در اینباره پیش می‌آید آن است که مقصود از اخلاق اسلامی چیست؟ اگر منظور عقل باشد، همه اخلاق دارند اما اگر تزکیه و مانند آن مقصود باشد که دیگر اخلاق نمی‌شود.
اخلاق زیر مجموعه فقه اسلامی
وی برشمردن اخلاق از زیر مجموعه‌های فقه اسلامی را دومین دلیل از دلایل برزخی بودن مباحث اخلاقی برشمرد و تأکید کرد: برخی تلاش می‌کنند تا اخلاق را از زیر مجموعه‌های فقه اسلامی بدانند، لذا معارف اسلامی را سه‌شاخه الهیات، اخلاق و احکام معرفی می‌کنند.
سردبیر نشریه پژوهش‌های ادیانی بیان داشت: اخیرا شاهد گرایش‌هایی هستیم که به صراحت می‌گوید اخلاق در نهایت باید تابع فقه باشد و آن را امر فقهی بدانیم اما اگر بخواهیم اخلاق ورزی کنیم، لازمه‌اش آن است که اخلاق رشته‌ای مستقل باشد نه آن که وابسته به رشته‌ای دیگر و مسأله‌ای جنبی باشد.
وی مسئله حسن و قبح عقلی را در پذیرش یا عدم پذیرش اخلاق و مباحث مربوط به اخلاق ورزی را مهم ارزیابی و خاطرنشان کرد: غالب کسانی که می‌گویند اخلاق تابع فقه است، بنابر اصول و بلحاظ نظری، معتقد بر حسن و قبح عقلی هستند و این بدان معنا است که در پاره‌ای موارد و مسائل می‌توان فارق از حکم دین، حکم داد.
اخلاق عملی و اخلاق کاربردی، مسئله‌ای عرفانی
حجت الاسلام اسلامی با بیان سومین دلیل از دلایل برزخی بودن مباحث اخلاقی در جامعه، ابراز داشت: برخی می‌خواهند اخلاق به ویژه اخلاق عملی و اخلاق کاربردی را مسئله‌ای عرفانی بدانند و اخلاق را در قربانگاه عرفان قربانی کنند.
وی در ادامه افزود: اخلاق می تواند با عرفان داد و ستد داشته باشد اما نمی‌توان گفت اخلاق مسئله‌ای عرفانی است از این رو تا زمانی که در میان نخبگان این نگاه وجود داشته باشد و اخلاق را مسئله‌ای عرفانی بدانند، نمی‌توان انتظار داشت تا اخلاق‌ورزی به جایگاه حقیقی خود برسد.
شک و تردید در مباحث اخلاقی
این پژوهشگر دین و اخلاق، شک و تردید در مباحث اخلاقی را چهارمین دلیل بر برزخی بودن اخلاق دانست و تأکید کرد: بسیاری از اشخاص در مباحث اخلاقی دچار شک و تردید می‌شوند در حالی که در مباحث دیگر چنین تردیدی در وجودشان حکمرانی نمی‌کند.
اخلاق مسأله‌ای شخصی نه اجتماعی؟
وی در ادامه اظهار داشت: پنجمین دلیل از دلایل برزخی بودن اخلاق در جامعه را تفکر برخی مبنی بر شخصی بودن مسائل اخلاقی است از این رو گمان می‌کنند اخلاق نمی‌تواند در میان عموم مردم جامعه جریان داشته باشد.
استاد فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب، شخصی دانستن اخلاق را منجر به بروز آفات گوناگون دانست و تصریح کرد: از آفات چنین دیدگاهی آن است که فرد اختلاس کننده، کار خود را جزء مباحث غیر اخلاقی نمی‌داند.
وی بیان داشت: معتقدم که در عالم، حقیقتی بنام اخلاق وجود دارد و این بدان معنا نیست که من فرد اخلاق‌ورزی هستم بلکه مقصود آن است که اخلاق‌ورزی چیز خوبی است و می‌تواند جامعه را به سوی مسیر اصلی خود سوق دهد.
تقدس گرایی مطلق در مباحث اخلاقی
حجت الاسلام اسلامی انتظار قدیس گرایانه و تقدس گرایی مطلق در مسائل اخلاقی را ششمین دلیل بر برزخی بودن اخلاق دانست و خاطرنشان کرد: برخی می‌گویند چون نمی‌توان به طور کامل فردی اخلاق‌مداری باشیم، بنابراین چاره‌ای نیست جز آن که فردی با خصوصیات ضد اخلاقی باقی بمانیم.
وی در ادامه با ذکر سه دلیل دیگر از قبیل؛ نبود ضرورت بر بررسی مسائل اخلاقی، بحرانی بودن مباحث اخلاقی و مشخص نبودن مرز‌ها در مسائل اخلاقی، به تبیین هر یک پرداخت و ابراز داشت: تلقی‌های متفاوت درباره اخلاق ورزی وجود دارد از این رو برخی اخلاق را چیزی می‌دانند که به هیچ دردی نمی‌خورد درحالی که همه مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دارند.
وی در پایان کارگاه فلسفه اخلاق تصریح کرد: علم جنبه‌ای عمومی دارد به طوری که می‌توان گفت علم هویت جمعی دارد چرا که هیچ فردی به خودی خود، مستقل و جدای از عموم جامعه نخواهد توانست عالم شود؛ از این رو نیازمند استادان و عالمانی است که او را آموزش دهند. /878/پ202/س