سه شرطی که کارگزاران حکومت برای همه نظام ها باید دارا باشند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ظهر امروز در همایش معیارهای گزینش دولتمردان اسلامی از نگاه اهل بیت(ع) که در سالن اجتماعات این مؤسسه برگزار شد، گفت: بعد از برقراری نظام اسلامی و فراهم شدن شرایط، انتظار از حوزه و حوزویان بسیار است.

ضرورت تبیین مسائل مورد نیاز و الفبای نظام از سوی حوزه

وی افزود: پس از گذشت 40 سال از برقراری نظام اسلامی، هنوز مسائل ضروری هست که حکم الفبای نظام را دارد و آنگونه که باید و شاید تبیین نشده است، انتظار می رفت که این موارد به صورت گسترده تبیین و منتشر شود تا جلوی شبهات را بگیرد و وسوسه ها و شبهه هایی که شیاطین القا می کنند به آسانی پاسخ داده شود؛ از نظر فکری، اجتهادی و فقاهتی و سایر بخش های علمی  مسائل باید روشن شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این که در برخی از زمینه ها کار کافی انجام نگرفته است، اظهار داشت: در زمینه کیفیت انتخاب کارگزاران در نظام اسلامی یا مسؤولان نظام با مخاطبان گوناگونی مواجه هستیم، گاهی سؤال کننده کسی است که اعتقادی به اسلام و نظام اسلامی ندارد، گاهی اعتقاد به اسلام سکولار دارد و گاهی هم معتقد به مکتب شیعی و اهل بیت(ع) است.

وی ادامه داد: عمده شیعیان قائل هستند که امام حق حاکمیت بر جامعه اسلامی را دارا بوده و علم خدادادی و عصمت را دارد، برخی بحث هایی که انجام می گیرد بیشتر برای مخاطبان شیعی قابل بیان بوده و مستند به آیات و روایات است اما برای سؤال کننده ای که اسلام یا حکومت اسلام را قبول ندارد چگونه باید پاسخ دهد، برای این افراد باید دلیل عقلی آورد.

تبیین لزوم تشکیل حکومت

آیت الله مصباح یزدی با ارائه تحلیلی عقلی از شرایط کارگزاران حکومت معقول ابراز داشت: این که می گوییم معقول  به این دلیل است که اکقر حکومت ها در طول تاریخ نا معقول بودند و بر اثر زور بر سر کار آمدند و بر ملتی تحمیل شدند و درصدد برآورده کردن خواسته های نفسانی خود بودند.

وی عنوان کرد: در چنین حکومتی توده مردم نقشی نداشتند بلکه کسانی با زور تحمیل می شدند، در اینگونه حکومت ها کسانی بر سر کار می آیند که افراد بر حکومت بمانند و بتوانند سلطه خود را ادامه دهند، این در حالی است که باید عقل و مصالح جامعه مدنظر باشد.

استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: از دورانی کسانی پیدا شدند که حکومت آن ها مقداری با خواسته های آنان هماهنگی داشته یا مردم خواسته های خود را بر آن تحمیل می کردند و بده بستانی بین مردم و حاکمان صورت می گرفت، البته تاریخ همواره گویای حقایق برهنه نیست بلکه در بسیاری موارد تحت تأثیر زورمداران نوشته شده است.

وی اضافه کرد: سؤال می شود که چرا باید در جامعه حکومت داشته باشیم، در فلسفه سیاست کسانی می گویند تشکیل حکومت ضرورتی ندارد و گاهی در شرایطی لازم می شود در مقابل کسانی گفتند که ضرورت دارد، از نظر اسلام جای شکی نیست که جامعه نیازمند حکومت است؛ حتی تأکید شده در جمع های کوچک هم حاکمی وجود داشته باشد تا مصالح تأمین شود.

وظایف حکومت برای تأمین نیازهای مردم و جامعه

رییس مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که اجتماع و همکاری زمانی است که هماهنگی وجود داشته باشد، گفت: هماهنگی زمانی تحقق  عینی پیدا می کند که بالاخره یک نفر حرف آخر را بزند، اگر اینگونه شد مصالح تأمین می شود.

وی افزود: اصل این که باید حاکم و کارگزارانی وجود داشته باشد مسلم است، اگر حکومت در جمع کوچکی باشد خود شخص می تواند مسائل را اداره کند اما اگر حکومت بر جمعیت میلیونی شد هیچ انسانی شخصا و به تنهایی نمی تواند امور را پیگیری کند از این رو باید کارگزارانی وجود داشته باشد.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که بحث عقلی اقتضا می کند که ابتدا هدف تشکیل جامعه را بدانیم، اظهار داشت: آیا هدف از تشکیل جامعه در طول تاریخ مشترک بوده یا تفاوت داشته است، قرائن نشان می دهد که مسائلی مشترک بوده و موضوعاتی هم تفاوت داشته است، آنچه به عنوان کلی وجود دارد این است که باید  دستگاهی باشد تا مصالح جامعه را که متصدی خاصی ندارند تأمین کند.

وی افزود: زندگی اجتماعی برای این است که مصالح مردم تأمین شود، اگر روزی مشاغلی مورد نیاز کشور بود و داوطلبانی برای تأمین نداشت باید قدرتی باشد تا کسانی را برای این کار در نظر بگیرد، هدف از تشکیل حکومت تأمین نیازمندی های جامعه است که متصدی بالفعل ندارد.

سه شرطی که کارگزاران حکومت برای همه نظام ها باید دارا باشند

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان این که تقریبا همه فیلسوفان سیاست گفته اند که تأمین امنیت از وظایف حکومت است، اظهار داشت: از آنجایی که متصدی وجود ندارد که این نیاز را داوطلبانه تأمین کند حکومت باید متکفل آن شود.

وی ادامه داد: باید دستگاه و سیستمی وجود داشته باشد که نیازهای جامعه را برطرف کند، اگر هدف از تشکیل جامعه را دانستیم وظایف حاکم و کارگزاران را به خوبی متوجه می شویم، آیا می شود که عناوین کلی برای کارگزاران در نظر گرفت که در هر نظامی مورد توجه باشد؟ دستگاه حکومت به صورت متعارف سیستمی را می طلبد که مراتبی داشته و مقرراتی بر آن حاکم باشند.

عضو جامه مدرسین حوزه علمیه قم با طرح این سؤال که کسانی می خواهند متصدی حکومت باشند می توانند بدون اطلاع از مقررات در نظامی مشارکت داشته باشند، ابراز داشت: وظیفه فرد این است که بر اساس مقررات جایی را اداره کند حال آیا می شود که از مقررات بی اطلاع باشد؟ بنابراین یک شرط کلی در همه نظام ها برای کارگزاران علم، آگاهی و شناخت است.

وی عنوان کرد: آگاهی از هدف تشکیل جامعه و مقرراتی که طبق هدف شکل گرفته ضروری است، نیازهای جامعه بر اساس ارزش ها مشخص می شود از این رو آگاهی باید وجود داشته باشد، حال اگر مسائل را خوب بداند و در مواردی بیشتر به دنبال منافع خود باشد و در زمان اجرا تخلف کند باز ایجاد مشکل می کند یعنی به دلیل منافع شخصی منافع مردم را نادیده بگیرد در حالی که هدف از تشکیل حکومت تأمین منافع و نیازهای جامعه است.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: بنابراین شرط دوم تعهد است که در ادبیات دینی تقوا گفته می شود؛ کارگزار می خواهد مقررات کلی را در جامعه پیاده کند و به دلیل تقوا انگیزه برای کار دارد، حال اگر مصادیق کار را به درستی نشناسد و تخصصی در تشخیص منفعت نداشته باشد و نداند که با چه ابزاری باید منفعت را تأمین کرد باز هم کاستی وجود دارد، چه بسا گاهی اقدامی می شود و عکس نتیجه ای که می خواسته اتفاق می افتد.

وی اضافه کرد: کسی که متصدی منصبی می شود باید خبرویت داشته باشد و بتواند تعیین مصادیق درست انجام دهد و در زمان تزاحم اهم و مهم را بشناسد، در ادبیات سیاسی به این ویژگی حسن تدبیر می گویند؛ بنابراین سه شرط کلی در هر نظامی با دلیل عقلی وجود دارد، کسی که در این سه ویژگی کم بهره باشد نمی تواند مسؤولیت خود را درست انجام دهد.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که ارزش های که در جامعه به دنبال آن هستیم مراتب دارد، گفت: برای این مراتب می توان حد نصابی را رعایت کرد که هر کسی حداقل آن را داشته باشد، باید به دلیل عقلی با توجه به تجارب عینی در هر نظامی کارگزاران باید حد نصابی از شرایط را داشته باشند، این ها عبارت از بایسته ها است اما باید سعی کرد که بیش از آن باشد که به آن شایستگی می گویند.

وی افزود: اگر کسی غیر از بایستگی ها، شایستگی های بسیاری داشت باید او را انتخاب کرد و کاری عقلایی است، این همان تعبیر معروف برای انتخاب اصلح است؛ گاهی ممکن است در شرایطی کسی که حد نصاب شرایط را داشته باشد یافت نشود، مثلا کسی هست که حدنصاب شرایط را داشته باشد اما دست ظالمی مانع از سر کار آمدن او می شود، ظلم انواعی دارد و تبلیغات غلط، تخریب ها و تهمت ها از این قبیل است.

اصل تنازل به اقرب باید رعایت شود

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: اگر کسی که حقش بود تا به مقام برسد اما نرسید چه باید کرد؟ آیا باید از اصل زندگی اجتماعی و حکومت صرف نظر کنیم یا این که حال که او نشد باید به اقرب تنزل کرد؟ اگر در شرایطی دسترسی به کسی حد نصاب را دارد ممکن نبود یا موانعی وجود داشت عقل می گوید کسی که نزدیک تر به او است باید انتخاب شود.

وی ادامه داد: اگر این سه مطلب به خوبی پرورانده شود منشوری برای حکومت اسلامی درست می شود که برای دیگران هم قابل قبول است، مصالحی که ما برای تشکیل حکومت می خواهیم تنها مصالحی نیست که همه عقلا می خواهند، آنچه که همه عقلا می خواهند را ما هم می خواهیم اما در یک حکومت دینی فراهم کردن زمینه رشد انسانی و رسیدن به تعالی که عبارت از قرب خدا است مطلوب به شمار می رود.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که اصل تنازل به اقرب باید رعایت شود، ابراز داشت: این اصل در همه جای زندگی عقلایی مرسوم است، حتی یکی از ادله ولایت فقیه همین مطلب می تواند باشد که وقتی دسترسی به امام معصوم نداریم باید به کسی رجوع کنیم که در سه شرط علم، تقوا و مدیریت اشبه به امام معصوم باشد./1323/ ۲۰۱/ص