مزایا و معایب رفراندوم
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، «قانون اساسی ثمره انقلاب و میراث امام بزرگ ما است. بسیاری از مشکلات به دلیل عمل نکردن به قانون اساسی است. قانون اساسی معیار ماست. هر که قانون اساسی را قبول دارد، انقلابی است و همه باید به قانون اساسی عمل کنیم. قانون اساسی بن‌بست‌ها را برداشته و ظرفیت بسیار بزرگی دارد.»
جملات بالا بخش هایی از سخنان رئیس دولت دوازدهم است که در راهپیمایی 22 بهمن بیان شده است و کسی هم با آن مخالفتی ندارد.
اما آن چه که حواس ها را به خود جمع کرد و مورد بحث و بررسی مخالفان و موافقان قرار گرفت بخش مهمی از صحبت های رئیس دولت است که به بیان موضوع همه پرسی _رفراندوم_ اختصاص یافت.
روحانی گفته است "اگر جایی ما با هم بحث داریم باید به اصل 59 قانون اساسی مراجعه کنیم. اگر در دو تا مسأله اختلاف نظر داریم، جناح‌ها اختلاف دارند، دعوا و شعار ندارد، صندوق آراء را بیاوریم و طبق اصل 59 قانون اساسی هر چه مردم گفتند، به آن عمل کنیم، این ظرفیت قانون اساسی ماست و باید به ظرفیت‌های قانون اساسی‌مان عمل کنیم."
برای روشن شدن موضوع ابتدا باید تعریف رفراندوم، شرایط و ضوابط و مزایا و معایبش معلوم شود.
رفراندوم چیست؟
این واژه به معنای «مراجعه به مردم» است و شیوه ای است برای تشخیص عقیده عمومی از راه مراجعه مستقیم به مردم.
این راه حل اولین بار در سده شانزدهم در سویس برای معلوم کردن نظر مردم ایجاد کننده این کشور درباره مسائل مهم به کار برده شد.
رفراندوم یکی از چهار راه تشکیل «دموکراسی مستقیم» است. دموکراسی واژه ای است برگرفته از واژه های یونانی دموس (demos) به معنی مردم و کراسیا (krato یا cratia) به معنای قدرت و به طور خلاصه یعنی قدرت مردم.
دموکراسی یا مستقیم است که فقط در دولت های خیلی کوچک با چند هزار جمعیت قابل اجرا است، یا غیر مستقیم است که در دولت های جدید که وسعت و جمعیت زیاد دارند به اجرا گذاشته می شود.
در دموکراسی های جدید میلیون ها تن زندگی می کنند و هرچند امروزه دموکراسی مستقیم مربوط به گذشته ها تلقی می شود؛ اما برخی تدابیر دموکراسی مستقیم، مانند رفراندوم، ابتکار عام، بازخوانی و «پله بیسیت» را برخی از کشورها به روش های مختلفی مورد استفاده قرار داده اند زیرا رشد ارتباطات سریع امکان مراجعه به همه شهروندان را برای مقاصد محدود و معین فراهم کرده است. این چهار روش در واقع به این دلیل مورد پذیرش قرار گرفته اند که عملکرد سیستم های انتخاباتی،هیئت های نمایندگی و احزاب سیاسی نامطلوب بوده است.
این راه ها از جنبه مثبت، حاکمیت نهایی مردم و تابعیت مکانیسم معمولی حکومتی از خواست‌ها و آرزوهای انتخاب کنندگان را بدون مداخله احزاب سیاسی تأیید می کنند.
انواع رفراندوم
رفراندوم دو نوع است: 1) اجباری یا الزام آور 2) اختیاری یا انتخابی.
رفراندوم وقتی اجباری می شود که همه قوانین از نوع معین لزوما باید برای قبول یا رد پیش از تبدیل شدن به قانون به مردم مراجعه شود و کاملا دموکراتیک است؛ زیرا نیاز به بیان عقیده عمومی دارد. اما هرگاه قانون مصوب قوه مقننه بنا به درخواست عده معینی از شهروندان برای نظرخواهی نهایی به مردم تسلیم شود رفراندوم اختیاری خوانده می شود.
مزایا و معایب رفراندوم
اما همه پرسی مزایا و معایبی هم دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد:
۱. اصلاح قوه مقننه
۲. ارتباط مداوم بین انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان(این ارتباط همیشه از راه انتخابات عمومی ادواری تأمین نمی شود)
۳. رفراندوم تضمین می کند که هیچ قانونِ مخالف با افکار عمومی تصویب نخواهد شد.
۴. البته موقعیت و اقتدار قوه مقننه را نابود می کند.
۵. به مردم اختیاری می دهد که برای اِعمال آن شرایط لازم را ندارند.
۶. نظر عموم مردم را به درستی منعکس نمی کند. (زیرا تعداد شرکت کنندگان در رفراندوم اغلب کم است)
۷. در مسائل حیاتی باعث تأخیر غیر لازم و زیانبار می شود.
۸. ماهیت مشارکت مردم بیشتر جنبه منفی دارد.
۹. فکرِ واقعی مردم را بیان نمی کند.
۱۰. بسیار هزینه دارد.
۱۱. برای کشورهای وسیع مناسب نیست.
پایان بخش اول/۸۴۱/پ۲۰۰/س
حجت الاسلام محمدهادی سمتی
پی نوشت
عالم،عبدالرحمن،بنیادهای علم سیاست،تهران،نشر نی،1373، فصل یازدهم ص 293 تا 319