رمزگشایی از مفهوم "جوان گرایی"

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا،  دهه دوم انقلاب آغاز فصلی نو در عرصه مدیریت کشور در سطوح کلان و میانی و خرد است. همراهی این دهه با بیانیه گام دوم و مشی مقام معظم رهبری مبنی بر جوان‌گرایی و استفاده از مدیران جوان در سطوح مدیریتی نظام، بر اهمیت موضوع افزایش قابل توجهی داشته است. برخی انتصابات رهبر معظم انقلاب نیز در همین راستا بوده است. ایشان در جلسات مختلفی درباره جوان گرایی مدیریتی می‌فرمایند: تجربه من این است که اگر ما به جوان اعتماد کنیم آن جوانی که شایسته دانستیم به او مسؤولیت بدهیم و صلاحیتش را داشت؛ نه هر جوانی و هر مسؤولیتی از غیر جوان، هم بهتر و مسؤولانه‌تر کار را انجام می‌دهد؛ هم سریعتر پیش می‌برد، هم کار را تازه‌تر و همراه با ابتکار بیشتری به ما تحویل خواهد داد. (۷/۲/۱۳۷۷)

جوان‌گرایی در عرصه مدیریت کشور دارای معانی خاصی است که متاسفانه برخی با فهم نادرست از معنای جوان‌گرایی نگاهی خاص به این مقوله دارند. در جلسه اخیر مجلس خبرگان رهبری با رهبر معظم انقلاب، خود ایشان با اشاره به همین موضوع افزودند: «ضمناً این را هم عرض بکنیم: شنیدم بعضی‌ها گفتند فلانی می‌گوید «جوانگرایی یعنی پیرزدایی»؛ بنده این را رد می‌کنم، مراد من پیرزدایی نیست. جوانگرایی یک معنایی است، باید روی آن فکر کرد، تأمّل کرد؛ یک معنای روشنی از جوانگرایی داریم؛ معنایش پیرزدایی نیست.»

به نظر می‌آید نگاه ایشان به شعاری شدن جوان گرایی توسط برخی از افراد است که صرفا جای­گزینی یک مدیر کم سن نسبت به مدیر قبلی، مد نظر شده و دائما اعتراض می‌کنند که چرا در فلان پست هنوز فلانی مدیر است و باید عوض شود، زیرا آقا فرموده است جوان‌گرایی!

گذشته از این‌که این معنا از جوان‌گرایی که یک معنای سطحی از این مقوله است؛ باید با نگاهی آسیب‌شناسانه نیز به موضوع نگاه کرد. وقتی به صدر اسلام و انتصابات معصومان نگاه می‌کنیم؛ می‌بینیم که گاهی در فرماندهی جنگ ملاک جوان‌گرایی است، ولی در جا‌های دیگری معیار‌ها متفاوت است و معصومین از افرادی که سن بیشتری دارند استفاده کرده‌اند. برای نمونه در اعزام سپاه اسامه بن زید پیامبر(ص) یک جوان کم سن را برای فرماندهی جنگ انتخاب کردند که البته با اعتراض صحابه مواجه شد! نیز در مقابل رسول خدا(ص) در بیشتر غزوه­‌ها عبدالله بن ام مکتوم را به عنوان جانشین در مدینه انتخاب می‌کردند که دارای سن بالا و نابینا! بودند. این نوع نصب‌ها نشان می‌دهد علاوه بر جوان بودن، باید به سایر خصوصیات مدیر نگاه کرد.

در نگاه حضرت علی(ع) علاوه بر جوان بودن مدیر، بر خصوصیات دیگری تکیه شده که در نامه امام به مالک اشتر برای امارت مصر می‌توان از آن‌ها به خوبی و به‌عنوان اصول انتخاب مدیران، استخراج کرد.

حضرت می‌فرمایند:‌ ای مالک! اخلاص، رضای خدا در امور، توکل به او، پذیرش نظارت خدا، تقوا، مدیریت اثربخش، شایسته‌سالاری، جابه جایی و ارتقای  مدیران بر اساس (معیار‌ها و ضوابط شایستگی نه روابط)، عالم بودن بر امور، پیشینه مناسب داشتن، امانت‌داری، توانایی اداره کردن، مقاوم بودن در مقابل فشارها، رازداری، اخلاق شایسته، قدرت تصمیم‌گیری و اجرای بالا، اعتماد به نفس داشتن و به خود ارزش‌دادن، توانایی در شناخت خویشتن، کفایت داشتن و توانایی حل مشکلات و مدیریت بحران‌ها و شکست‌ها، فرصت‌شناسی و توانایی بهره‌برداری از فرصت‌ها، توجه جدی به عدالت و انصاف در مدیریت،   اعتدال در رفتار توسط مدیران و خودداری از افراط و تفریط و... (که در شمارش به بیش از سی مورد می‌رسد که از این مجال خارج است) از ویژگی‌های مدیران اطراف تو باید باشد.

البته استفاده از جوانان در مدیریت‌های سطوح مختلف، مستلزم تربیت نیرو‌های شاخص و توانمند هم هست و در عین حال که شعار جوان‌گرایی داده می‌شود، بایستی در حوزه‌های مختلف مورد نیاز، افراد مستعد جذب و پرورش یابند و آماده پذیرش مسئولیت‌های مهم باشند.

میدان مسئولیت، مکان آزمودن تجربه و تخصص نیست. چه بسا بعد از روی کار آمدن فردی جوان، اما بدون تجربه، زمینه‌ای را فراهم کنیم که آن جوان تا پرتگاه‌های مسئولیتی جلو برود و دیگر توان اجرای تعهداتش را نداشته باشد و یکی از پتانسیل‌های ارزشمند مدیریتی را از دست بدهیم.

امام جمعه قم در خطبه‌های ۲۴ اسفند در قم در مورد همین مسئله افزود: در برنامه‌ریزی‌ها باید به این منشور (بیانیه گام دوم) توجه شود و جوانان مورد تأکید هستند، رهبری روز گذشته فرمودند که قصد پیرزدایی نداریم بلکه باید زمینه انتقال مسئولیت به جوانان فراهم شود.

باید جوان کارآزموده و شایسته در کنار پیر دانا، پرورش یافته و آینده جامعه به او سپرده شود. باید فرایند بلوغ مدیریتی جوان، نه به شکل قبیله‌ای که به شکلی منطقی و خردمندانه پیش‌بینی و اجرا شود. مروری بر انتصابات امام خامنه‌ای نشان می‌دهد که ایشان صرفا نگاهی به جوان‌گرایی محض و پایین‌تر بودن سن مدیر جدید نسبت به قبلی نداشته‌اند. مثلا سن آیت الله آملی لاریجانی در هنگام انتصاب به ریاست قوه قضائیه ۴۹، سن آیت الله رئیسی در هنگام انتخاب حدود ۵۹ سال است.  نیز سن امیر فرزاد اسماعیلی در هنگام نصب فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء ارتش ۳۹ سال و امیر سرتیپ صباحی‌فر که اخیرا انتخاب شدند ۵۵ ساله بودند. یا آیت الله شاهرودی به هنگام ریاست بر مجمع تشخیص مصلحت نظام ۶۹ ساله بودند.

در انتصابات امامان جمعه تهران آیت الله خاتمی و حجت الاسلام ابوترابی از گزینه‌های مسن هستند. گاهی رهبری در نصب افراد در پست‌های مختلف بیش از ده سال تجربه را برای پذیرش آن مسئولیت، در رده همان وظیفه در نظر می‌گیرند. به طور مثال در هنگام نصب آیت الله آملی لاریجانی به ریاست مجمع تشخیص، ایشان ده سال در عالی‌ترین سطح قضایی میدان داری می‌کند و برای مسئولیت سنگین ریاست مجمع تشخیص انتخاب می‌شود.

 ملاکِ جوان‌گرایی را باید در جا‌های دیگری جست. باید در کنار جوان گرایی به میزان کارآمدی، تجربه، تخصص، تقوا، مدیر بودن، آمادگی داشتن، میدان‌دار بودن و ... نگاه ویژه‌ای کرد و از اشتباهِ نگاهِ ابزاری به مقوله کم سن بودن، پرهیز کرد./918/ی703/س

مهدی عباسی