مدیریت اوقات فراغت

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، با فرا رسیدن تعطیلات تابستانی محصلان، یکی از دغدغه‌های افراد بهره‌گیری از این ایام است. هر چند متولیان فرهنگی و نهاد‌های مختلف در این زمینه نقش مهمی را بر عهده دارند، اما این خود فرد است که باید در این زمینه برنامه‌ریزی صحیح داشته باشد.

پس از گذراندن چند ماه تحصیل، تابستان، اوقات فراغتی را برای محصلان پدید می‌آورد. این زمان، فرصتی است برای کسب مقدمات پیروزی‌های آینده. افراد بسیاری، موفقیت‌های خود را مدیون بهره‌گیری از اوقات فراغت خود می‌دانند. در مقابل اگر برای این اوقات برنامه‌ریزی درستی صورت نگیرد می‌تواند تبدیل به یک تهدید برای خود فرد و جامعه شود.

بدون شک، نقش متولیان فرهنگی، بسیار اهمیت دارد. نهاد‌های مختلفی مانند صدا و سیما، ارشاد، مساجد، کانون‌های فرهنگی، و مهم‎تر از همه خانواده در این باره نقش دارند. این نهاد‌ها باید تمام تلاش خود را در زمینه پرورش استعدادها، فراهم آوردن امکانات و زمینه‌های مهارت آموزی و ایجاد بستری برای به کارگیری مهارت‌ها انجام دهند.

اصل کار، به عهده‎ی خود فرد است

آیا خودمان به فکر عمری هستیم که به سرعت در حال گذر است؟ آیا تا به حال اتفاق افتاده است که قبل از رسیدن تعطیلات، در زمینه یادگیری و مهارت آموزی و پیاده کردن مهارت‌ها در این فرصت، برنامه‌ریزی کنیم؟ آیا برای رسیدن به برنامه‌ای مناسب، مشورت کرده‌ایم؟ آیا برای ساعات عمرمان طرح خاصی داریم؟

مشکل اینجا است که برخی افراد خودشان به فکر استفاده کردن از فرصت‌هایشان نیستند و از دست رفتن لحظات عمرشان، هیچ احساس خسارتی را در آنان ایجاد نمی‌کند. حتما کسانی را دیده‌اید که در زندگی خود چنان مشتاق اوقات فراغتند که پس از شروع تعطیلات، تا ظهر خواب و بعد از آن خود را به بازی‌های کامپیوتری و مانند آن، مشغول کنند و صبح را به شب برسانند. هدف آنان گذر ایام است. عمر، فرصت‌ها و استعداد‌های این دسته، در حال کاسته شدن است در حالی که در غفلت به سر می‌برند. این افراد باید به ارزشمندی فرصت‌ها و اوقاتشان توجه پیدا کنند و از خواب غفلت بیدار شوند.

در کتاب مکارم الاخلاق می خوانیم، رسول اکرم (ص) به ابوذر غفارى فرمود: پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت بشمار: جوانیت را قبل از پیرى، سلامتی‎ات را قبل از بیمارى، تمکّن و غنایت را قبل از تهیدستى و فقر، فراغتت را قبل از گرفتارى، زندگانیت را قبل از مرگ.

پیری، بیماری‌ها، مشغولیت‌ها و در آخر مرگ در انتظار ما است. چه بسیار افراد که از دارایی اکنون خود برای تنگدستی آینده خود بهره نمی‌گیرد. غنیمت شمردن این فراز‌های زندگی قبل از نشیب‌ها، کامیابی را در پی خواهد داشت.

برخی دیگر در انتظار تعطیلات هستند تا کار‌های ناتمام خود را در ایام درسی، به اتمام برسانند، ولی با رسیدن تعطیلات بدون برنامه ریزی صحیح، تعطیلات به پایان می‌رسد و به کار‌های مد نظر خود نمی‌رسند. این‌ها باید اصول برنامه‌ریزی را آموزش ببینند. باید برای زمان‌های مختلف شبانه روز بر اساس انرژی، نشاط و خستگی‌ای که داریم تقسیم کار کنیم.

امام کاظم (ع) می‌‏فرماید: تلاش کنید که وقت شما چهار ساعت باشد: ساعتى براى مناجات با خدا، ساعتى براى کار زندگى، ساعتى براى معاشرت با برادران و اشخاص مورد اعتماد که شما را از عیب‏‎هایتان آگاه نمایند و از دل و باطن با شما خالص و یک رو باشند، و ساعتى که در آن براى لذت‏‎هاى غیر حرام خویش خلوت کنید و با این ساعت، براى سه ساعت دیگر نیرو مى‎‏یابید.

برخی نمی‌دانند چه برنامه‌هایی برایشان مفید است. این‌ها قبل از برنامه‌ریزی باید نیاز‌های آینده، علاقه و استعداد‌های موجود در خود را بشناسند و بر اساس آن، برنامه‌ریزی لازم را داشته باشند. هر کاری، مناسب عمر و وقت کم ما نیست. امام علی (ع) می‌‏فرماید: «همّت خود را پیرامون آنچه برای تو لازم است محدود کن، و در آنچه برایت مهم نیست فرو نرو، [و به آن مشغول نشو].

علوم بسیار است، ولی کدام علم، ارزش آموختن دارد؟ از حضرت امیرالمؤمنین (ع) نقل شده: «از هر علمى نیکوتر آن را فراگیرید، پس به درستى که زنبور عسل از هر شکوفه، زیباتر آن را مى‏خورد، در نتیجه پدید مى‏آید از آن دو جوهر نفیس، یکى از آن‌ها [= عسل]در آن، شفای برای مردم است و دیگرى [= موم]به آن، روشنى جسته مى‏‎شود.»

آفات برنامه‌ریزی

توجه به آفات وقت در کنار برنامه‌ریزی صحیح لازم است؛ به عنوان مثال امروزه فضای مجازی با جذابیت و کششی که دارد به عنوان یکی از آفات جدی وقت، قلمداد می‌شود. پرسه زدن‌های بی‌هدف برای گذران عمر، عدم اولویت بندی در سرکشی به سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها و ... نظم کار‌های روزانه انسان‌ها را به هم ریخته است. نداشتن انضباط فردی در این زمینه، عدم توجه به خانواده را در پی دارد؛ در حالی که یکی از ضرورت‌ها در برنامه‌ریزی شبانه روز، توجه به خانواده است.

از خواب زیاد و بیکاری باید پرهیز کرد. از امام کاظم (ع) روایت شده: «خداى عزوجل از بنده پرخواب، بیزار است. خدا از بنده بیکار، متنفّر می‌باشد.»

نباید کار امروز را به فردا سپرد؛ چه بسیار اتفاق می‌افتد که تأخیر و تسویف در کار‌هایی که وقتشان رسیده می‌اندازیم و به خود مى‏گوییم: امروز نشود فردا انجامش خواهم داد. حضرت امیرالمؤمنین (ع) به بعضى از یاران موعظه‌ای چنین نوشت: «آنچه را که از عمرت باقى مانده دریاب، و نگو: فردا و پس فردا. چه بسیار افرادی که پیش از تو، سرگرم آرزو‌ها و امروز و فردا کردن‌ها گشتند، و گرفتار اجل شدند، در حالی که در غفلت به سر می‌برند .»

ارزیابی برنامه‌ها

کسی که برای کار‌های روزانه‌اش برنامه‌ریزی کرده، نیازمند به ارزیابی عملکرد خود است. باید سنجید که در اجرای برنامه روزانه خود چقدر موفق بوده‌ایم. ببینم آیا روز را به گونه‌ای تقسیم کرده بودیم که به کار‌های برنامه‌ریزی شده خود برسیم؟ آیا وظایف خود را به خوبی و سر وقت، به پایان رسانیدم؟ آفات و اتفاقات پیش‌بینی نشده در برنامه‌ریزیمان چه بود؟ بهترین اوقات و ساعات کاریمان کی بود؟ چه کار‌هایی را به درستی انجام دادیم و چه کار‌هایی ناقص یا با عجله انجام گرفت؟ چه ایده‌های جدیدی برای فردا می‌توان داشت؟

حضرت موسى کاظم (ع) فرمود: «از ما نیست کسى که هر روز خود را مورد محاسبه قرار ندهد؛ پس‏ اگر کار نیکى کرده است از خدا زیادى آن را بخواهد، و اگر گناه و کار بدى کرده در آن گناه از خدا آمرزش خواهد و به سوى او توبه نماید./918/ی702/س

مجتبی صداقت