اجرای گام سوم به موازات تداوم دیپلماسی

به گزارش خبرگزاري رسا، ابراهیم متقی نوشت: گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران در حالی در دستورکار سیاست‌گذاری قرار گرفته که هنوز مذاکرات دیپلماتیک به پایان خود نرسیده است. دیپلماسی در دوران‌های عطف تاریخی از تحرک، انگیزش و اثربخشی بیشتری برخوردار خواهد بود. مذاکرات دوجانبه ایران با مقام‌های فرانسوی به‌عنوان کشور متوازن‌کننده از این نظر اهمیت دارد که می‌تواند شکل جدیدی از روابط چندجانبه را جایگزین ساز‌و‌کارهای متقابل حل اختلافات ازطریق رایزنی، کنش دیپلماتیک و مذاکرات سازنده کند.

به‌موازات دیپلماسی دوجانبه ایران و فرانسه، شاهد برگزاری کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزرای امورخارجه ایران و کشورهای گروه 1+5 بوده‌ایم. در این روند، نماینده اتحادیه اروپا تلاش کرد ایران را متقاعد کند به ضرورت‌های ساختاری توجه کند و از ساز‌و‌کارهای مشارکتی و انعطاف‌پذیر بهره ببرد؛ در‌حالی‌که ایران به این موضوع واقف است که هرگونه تعلل در فضای تلاش‌های پایان‌ناپذیر برای احقاق حقوق اقتصادی خود، مشکلات جدیدی در سطح روابط دوجانبه و چندجانبه ایجاد خواهد کرد.

واقعیت آن است که بحرانی‌شدن محیط اقتصادی و امنیتی خلیج‌فارس تحت‌تأثیر فضایی قرار داشت که دونالد ترامپ همکاری‌های خود با برنامه جامعه اقدام مشترک را متوقف کرد. سیاست ترامپ برای بهره‌گیری از ساز‌و‌کارهای مربوط به دیپلماسی اجبار بوده است. ایران تلاش می‌کند سطح جدیدی از همکاری‌های متقابل را در دستورکار قرار دهد که براساس آن، زمینه متعهدسازی سایر کشورها به تعهدات جمعی در چارچوب برنامه جامعه اقدام مشترک را به‌وجود آورد؛ در‌حالی‌که واقعیت برجام به‌گونه‌ای است که امکان کنش‌گریز از مرکز بازیگران قدرتمند همانند ایالات متحده را امکان‌پذیر ساخته است.

در چنین شرایط و فضایی، ایران می‌کوشد از نتایج برجام عبرت بگیرد و از این طریق به ساز‌وکارهای کنش متقابل روی آورد؛ در‌حالی‌که چنین اقداماتی نمی‌تواند ذخیره راهبری ایران را اعاده کند که در فضای برجام از بین رفت. تلاش‌های ایران عمدتا به‌منزله هشدار برای اتخاذ ساز‌و‌کارهای جدی و فراگیرتری در چارچوب برجام بوده است. کشورهای عضو گروه 1+5 درصدد‌ند ایران را به اتخاذ ساز‌وکارهای همکاری‌جویانه و مشارکتی وادار سازند؛ روندی که به‌معنای عبور از چندجانبه‌گرایی و نادیده‌گرفتن تعهدات براساس سیاست زور و اجبار بوده است.

ایران هنوز گام سوم تعهدات برجامی را اعلام نکرده است و احتمال وقفه در انجام سیاست‌های مربوط به کاهش تعهدات برجامی وجود دارد. مقام‌های رسمی ایران به‌احتمال اهمال سیاست‌های کنش متقابل در چارچوب محدود‌سازی تعهدات برجامی تأکید می‌کنند؛ اما هنوز مفاد سیاست‌های گام سوم برای هیچ‌کس مشخص نیست و شاید بتوان به این موضوع اشاره کرد که این‌ گونه سیاست‌ها و فرآیندها تا حد بسیار زیادی تابعی از نتایج دیپلماتیک باشد؛ اما بیانگر نکته دیگری نیز خواهد بود و آن اینکه هنوز درباره مفاد و الگوی رفتاری کاهش تعهدات برجامی گام سوم، تصمیم‌گیری دقیق و مشخصی وجود ندارد.

فرانسه تلاش می‌کند نقش سازنده‌ای در بازسازی روابط ایران و کشورهای گروه 1+5 ایفا کند. انگیزه امانوئل مکرون برای ایفای نقش اروپایی در روابط با ایران به این دلیل اهمیت دارد که هرگونه موفقیت برای رایزنی‌های سازنده می‌تواند نقش فرانسه در اتحادیه اروپا را ارتقا دهد. علاوه‌برآن، دیپلماسی اروپایی اگر منجر به توافق سازنده در فضای چند‌جانبه‌گرایی شود، به‌گونه‌ای اجتماع‌ناپذیر انسجام بیشتری به اتحادیه اروپا می‌دهد. موفقیت اتحادیه اروپا نیازمند بهره‌گیری از ساز‌و‌کارهایی است که بتواند در سیاست جهانی و روندهای امنیت منطقه‌ای نقش‌آفرین باشد.

الگوی رفتاری ایران با هدف مشارکت سازنده با اتحادیه اروپا بوده است؛ درحالی‌که اتحادیه اروپا توان لازم برای نقش‌آفرینی و اثربخشی در بازگشت آمریکا به برجام را نخواهد داشت. بازگشت ترامپ به برجام به این دلیل امکان‌پذیر نیست که سیاست‌های آمریکا برای گسترش همکاری‌ها با ایران ارتباط مستقیم و مؤثری با معادله قدرت منطقه‌ای دارد.

ایران تمایلی به افزایش تعهدات خود در حوزه منطقه‌ای و قابلیت‌های موشکی ندارد و رویکردش بر انجام اقدامات متقابل دربرابر اجرای تعهدات برجامی بوده است. در شرایطی که ایالات متحده تمایلی به پذیرش نقش اقتصادی و راهبردی ایران ندارد و اتحادیه اروپا توان لازم برای تداوم همکاری‌های اقتصادی با ایران نخواهد داشت، طبعا امکان برگشت‌پذیری برجام و کاهش تعهدات ایران وجود دارد.

پرسش نهایی آن است که کاهش تعهدات برجامی ایران چه تأثیری بر سیاست‌های اقتصادی و راهبری اتحادیه اروپا به جای می‌گذارد؟ پرسش دوم آن است که آیا کاهش تعهدات برجامی می‌تواند قابلیت‌های ایران در دوران قبل از توافق برنامه جامع اقدام مشترک را اعاده کند؟ ازآنجاکه پاسخ به این پرسش‌ها منفی و مبهم خواهد بود؛ بنابراین دیپلماسی به موازات کاهش تعهدات برجامی ایران ادامه می‌یابد. پیش‌بینی می‌شود ایران از گام‌های کوتاه و کوچکی برای کاهش تعهدات برجامی استفاده کند؛ زیرا مسیر دیپلماسی ادامه خواهد داشت؛ در‌حالی‌که انتظارات ایران تاکنون با سراب اروپایی همراه بوده است./1360//101/خ